چوار

چُوار ، بخش و شهرى در شهرستان ایلام از استان ایلام.

۱) بخش چوار. در مغرب و شمال‌غربى شهرستان ایلام واقع و مشتمل است بر دو دهستان به نامهاى اَرْکَوازى و بولى و یک شهر به نام چوار (مرکز بخش). آبادیهاى آن عمدتآ در دشت واقع‌اند. رشته‌کوه زاگرس در قسمتهاى شمال، شمال‌شرقى و شمال‌غربى آن امتداد دارد، از جمله رشته کوه نسبتآ طولانى شَرَه‌زول (بلندترین قله ح ۰۵۰، ۲ متر) به‌طول حدود ۴۱کیلومتر از شمال‌غربى به جنوب‌شرقىِ بخش، کوههاى نیمه‌جنگلىِ اللّه‌خدا (بلندترین قله ح ۶۹۰، ۱ متر)، گِنو (بلندترین قله ح ۶۹۲ ، ۱ متر)، تُواشیرخانى (بلندترین قله ح ۵۰۵ ، ۱ متر) و چَکبورَه (بلندترین قله ح ۳۰۲ ، ۱ متر؛ جعفرى، ج۱، ص۷۶، ۱۶۷، ۱۹۴، ۳۶۰، ۴۸۱). تپه وَرکبود (رجوع کنید به ادامه مقاله) در مغرب آبادى آوِه‌زا (حدود چهار کیلومترى شمال‌غربى شهر چوار)، تنگ گورى در جنوب‌غربى آبادى بانْاَمرود (حدود پانزده کیلومترى شمال‌غربى شهر چوار) و تنگِ حوزه قالب در جنوب‌غربى آبادى پَلگانه (حدود چهارده کیلومترى شمال‌غربى شهر چوار) قرار دارد.

رودهاى بخش عبارت‌اند از: رود فصلى تَلخاب، به‌طول حدود ۴۳ کیلومتر، با جهت جنوب‌غربى، که پس از عبور از چمنزار بولى وارد عراق می‌گردد؛ کَلال رود، به طول حدود بیست‌وپنج کیلومتر، که از دامنه کوههاى شره زول و اللّه‌خدا سرچشمه می‌گیرد و با جهت جنوبى از دهستان اَرکوازى می‌گذرد و به رود خوش می‌ریزد؛ رود چوار، به طول حدود بیست‌وپنج کیلومتر، که سرچشمه آن ارتفاعات واقع در حدود هفت کیلومترى شمال‌غربى شهر ایلام و جهت آن جنوب‌غربى است به رود چم آب می‌پیوندد و پس از طى حدود دو کیلومتر به رود خوش می‌ریزد (همان، ج ۲، ص ۱۵۰، ۱۹۴، ۳۹۹ـ ۴۰۰). در این بخش چشمه‌هاى بسیارى وجود دارد و اهالى آن عمدتآ به کشاورزى، باغدارى، دامدارى، مرغدارى، زنبوردارى و از صنایع‌دستى به فرش‌بافى اشتغال دارند. گندم، جو و دام زنده آن صادر می‌شود. بخش چوار داراى معادن شن و ماسه، سنگ ساختمانى، گچ، زغال‌سنگ و نفت است. اهالى آن شیعه‌اند و به زبان فارسى با گویشهاى کردى و لرى و در قسمتهاى غربى، به سبب مجاورت با مرز عراق، به زبان عربى تکلم می‌کنند (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج ۵، ص ۱، ۲۳، ۳۸، ۴۰، ۴۸، ۵۶). طوایفى از ایلات ارکوازى، از جمله مَلْکِشْوَنْدى و قَرِه‌شْوَندى، و نیز طوایفى از ایل بولى در آن ییلاق و قشلاق می‌کنند (همان، ج ۵۶، ص ۳۸؛ نیز رجوع کنید به مرکز آمار ایران، ۱۳۷۸ش، ص ۳۵). در ۱۳۷۵ش، جمعیت بخش ۱۹۵،۸ تن بوده است که ۷۱۳،۲ تن (ح ۳۳%) آنها روستانشین بوده‌اند (همو، ۱۳۷۶ش الف، ص ۲). راه اصلى ایلام ـ ایوان ـ گیلان غرب از این بخش می‌گذرد.

چوار در ۱۳۱۶ش یکى از بخشهاى شهرستان ایلام از استان پنجم (کردستان) بود (ایران. قانون تقسیمات کشورى آبان ۱۳۱۶، ص ۹). در ۱۳۵۵ش، بخش چوار به مرکزیت شهر چوار، از تقسیمات استان ایلام شد (ایران. قوانین و احکام، ص ۷۰۰).

برخى از آثار تاریخى چوار عبارت‌اند از: تپه ورکبود، با گورهایى متعلق به اواخر سده هشتم پیش از میلاد و چند گور با اشیایى متعلق به ۱۲۰۰ق م، بقعه سیدمحمد در چمن‌بولى، بقعه حاجی‌بختیار در روستایى به همین نام در نوزده کیلومترى شمال‌غربى شهر چوار، و بقعه سیدعیسى در آبادى بانْسَرو (سَروْصول)، در ۲۳ کیلومترى شمال‌غربى شهر چوار (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج ۵۶، ص ۳۹، ۴۲؛ علیزاده و ابراهیم‌زاده، ص۷۸). آبادیهاى بخش چوار، مانند دیگر شهرها و آبادیهاى غرب کشور، در جنگِعراق با ایران* آسیب دید (رجوع کنید به ارتش جمهورى اسلامى ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج۵، ص۱۸۲).

۲) شهر چوار، مرکز بخش چوار. در ارتفاع حدود ۰۱۰، ۱ مترى، در حدود پنجاه کیلومترى شمال‌غربى شهر ایلام و در مسیر راه اصلى ایلام ـ کرمانشاه قرار دارد. شهر چوار با کوههاى گنو در حدود ۵ر۲ کیلومترى شمال‌غربى، کرمرور در حدود سه کیلومترى مشرق و پلل‌غاز در حدود ۵ر۱ کیلومترى جنوب‌غربى احاطه شده است و رود چوار در جنوب غربى آن جریان دارد. آب و هواى آن معتدل و نیمه مرطوب است. بالاترین دماى سالیانه آن ْ۶ر۳۷ در مرداد و شهریور و کمترین آن ْ۱۰- در اسفند و میانگین بارش سالانه آن حدود ۶۶۷ میلیمتر است (سازمان هواشناسى کشور، ص ۶۴). این شهر با راه اصلى به شهرهاى ایلام و ایوان (حدود هفده کیلومتر به سمت شمال) مرتبط است. راه اصلى ایلام ـ اسلام‌آباد غرب نیز از آن می‌گذرد. جمعیت شهر در ۱۳۷۵ش،۴۸۲ ، ۵ تن ضبط شده است (مرکز آمار ایران، ۱۳۷۶ش ب، ص هفتاد و پنج). از آثار تاریخى این شهر، قلعه پشت قلعه/ پشت قلاع متعلق به دوره ساسانى است (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، ج ۵۶، ص ۴۰).

چوار در حدود دویست سال پیش، با اسکان اجبارى یکى از تیره‌هاى مَلکشوَندى (از ایل اَرکوازى) به نام چوار، شکل گرفته و به‌تدریج روستایى به نام چوار به وجود آمده است، با این حال آثار متعلق به دوره ساسانى در شمال آن مشاهده می‌شود (فرهنگ جغرافیائى آبادیها، همانجا؛ رزم‌آرا، ج ۵، ص ۱۳۴). در حدود ۱۳۳۱ش، حسینعلى رزم‌آرا (همانجا) نوشته که جمعیت آبادى چوار چهارصد تن و محصولات آنجا گندم، جو، حبوبات و برنج است. وى نیز از بافت قالیچه و گلیم در آنجا سخن می‌گوید. آبادى چوار در ۱۳۴۴ش به شهر تبدیل شد