نگرانی از بازی با خط فارسی

گفتگو با اسماعیل امینی

دکتر اسماعیل امینی شاعر، نویسنده و پژوهشگر، متولد 1342 در تهران،دارای دکتری زبان وادبیات فارسی است، وی که علاقه مند به پژوهش در زبانهای فارسی و ترکی است، در این زمینه  یادداشت ها و مقالات زیادی دارد که سالهاست مورد استفاده علاقه مندان و دانشجویان این رشته ها شده است، این استاد دانشگاه در زمینه زبان فارسی و آسیب ها و تهدیدات آن حرف های گفتنی زیادی دارد و سخنان چند روز پیش مقام معظم رهبری مبنی بر نگرانی از وضعیت زبان فارسی بهانه ای شد تا پای صحبت این استاد فرهیخته دانشگاه بنشینیم،...

ابتدا اهمیت و ضرورت زبان فارسی را برای جامعه و مردم توضیح دهید؟

زبان فارسی به چند دلیل برای ما اهمیت دارد یکی اینکه یکی از ارکان هویت ماست، یعنی ما ایرانی هستیم با تمام تنوعات قومی که داریم، گویشهای مختلف و حتی زبان های مختلفی که داریم، ولی با زبان فارسی شناخته می شویم یعنی زبان مشترک تمام اقوام ایرانی، دیگر آنکه مارا به پیشینه فرهنگیمان متصل می کند، یعنی  به منابع برجسته ی تاریخی که در گذشته داشتیم متصل میکند مثل دیوان های شعری و اینها، ویکی دیگر آنکه این زبان دومین زبان قلمرو اسلام است، یعنی اولین زبان که زبان عربی است، پس از آن زبان فارسی دومین زبان اسلام است و بسیاری از کتب معارف اسلامی به این زبان نوشته شده است، به این لحاظ ها اهمیت بسیاری دارد.

زبان فارسی در طول تاریخ به طور طبیعی تحولاتی را دارد که متناسب با هر عصری به پیش میرود، آیا امروزه نیز این تحولات طبیعی است؟ در حال حاضر چه بخشهایی و چگونه در تحولات زبان فارسی دخالت دارند؟

الان چون این رسانه های مسلط آمده اند مانند رادیو، تلویزیون و اینترنت و اینها طبعا اینها باعث می شوند که بعضی از تحولات طبعی زبان جهتش عوض شود، چنانکه روی بقیه المان های فرهنگی ما تاثیر می گذارد روی زبان ما هم تاثیر می گذارد، بنابر این نمی توانیم تحولات زبان را بدست تصادف  و جریانات خود به خودی بسپاریم، و بخشی از تحولات زبان که مربوط به رسانه است حتما نیاز به دخالت افراد صاحب نظر دارد، چون رسانه ها در جامعه بشدت تاثیر گذار هستند، الان مثلا آن گویشی که در رادیو و تلویزیون رایج است بتدریج گویشهای محلی را از بین میبرد. به همین دلیل هم اگر غلطی، اشکالی چیزی وجود داشته باشد در زبان رسانه ای بسرعت رواج پیدا می کند در جامعه، و به این دلیل است که دخالت صاحب نظران ضروری است.

چه اتفاقی افتاده که الان مقام معظم رهبری و حتی دیگر صاب نظران این عرصه نگران زبان فارسی هستند؟ آیا اینکه لغاتی از زبانهای بیگانه وارد زبان فارسی شده اند باعث این وضعیت برای زبان فارسی شده اند؟

نه آمیختگی زبان ها خود به خود اشکالی ندارد و این طبیعی است، زبانها به هم لغت میدهند و لغت می گیرند، و این تبادل از قدیم هم وجود داشته است، اصل مسئله این است که یکسری ترجمه های نادرست زبانی وارد می شود، لغت سازی های نادرست مث این چیزی که در رادیو وتلویزیون رایج شده مانند واژه سازی های نادرست مثل "خواهشاً، گاهاً " ، بخش دیگرآن استفاده  ازلغت های بیگانه  که در زبان خودمان معادل درست و دقیق برای آن داریم، حضرت آقا هم فرمودند که استفاده از این لغات بیگانه یک جور اظهار فضل است اینکه لغت خارجی را بجای لغت فارسی استفاده کنند. فرض کنید بگوییم تاید، بگویم آیتم، در صورتی که معاد های آن را داریم و معادل های رایجی هم هست، خب این بخش واقعا نگران کننده است اما تبادلات زبانی یک امر طبیعی است و این نگران کننده نیست، و بخش دیگر آن که بسیار به نظر من مهم است.

این بازی هایی است که با خط فارسی می شود، چه از طرف جریان شبه روشنفکری بیگانه گرا، که سعی دارد زبان و خط فارسی را بتدریج از بین ببرد، چه ازطریق بعضی از افرادی که وسواس های بخودی اعمال می کنند بخاطر جدا نویسی یا پیوسته نویسی و اینها، وقت دانشجو و دانش آموز ما را تلف می کنند سر این قانون ها من درآوردی که رایج شده، که آیا مثلا پیوسته بنویسیم، جدا بنویسیم، همزه را اینگونه بنویسیم یا آنگونه، که کارهای بیهوده ای است و این موجب می شود که نظریه ی نادرستی که دادند و گفتند خط فارسی رسا نیست برای بیان افراد، میخواهد آن را ترویج کنند برای جامعه، و هدف آنها از بین بردن زبان فارسی است چراکه اگر زبان فارسی از بین برود چنانکه در تاجیکستان از بین رفت، و بجای آن خط روسی رایج شد آنوقت این ارتباط با متون گذشته قطع می شود، آنوقت این متون را می‌توانند از بین ببرند، و از این بازی هایی که باخط فارسی میشود من هم خیلی نگران هستم از این بابت،. خیلی باید مراقب باشیم و دستخوش اعمال نظرهای ویراستارهای کم سواد و آدم های بیسواد نشویم.

به عنوان آخرین موضوع چه راهکاری به ذهنتان می رسد برای جلو گیری از این معضل که گریبان گیر زبان فارسی شده؟

بخش مهم آن توجه کردن به سلامت زبان در رسانه هاست، الان ببینید مثلا اگر در تلویزیون تصویر برداری اشکالی داشته باشد همه متوجه می شوند، کیفیت صدا بد باشد همه متوجه می شوند، اما کیفیت زبان بد است و از بد هم بدتر است اما هیچکس متوجه نمی شود، به عنوان نمونه در این برنامه های رادیو و تلویزیون و بخصوص برنامه های زنده  پر از غلطهای املایی و گفتاری است  و هیچکس متوجه نمی شود و برای کسی اهمیتی ندارد، بعد سرایت می کند مثلا در سخنرانی ها هم اینطور می شود، حتی در سخنرانی های دانشگاهی، حتی در سخنرانی ها و مذاکرات مجلس شورای اسلامی، و هیچکس نگرانش نیست، خب یک بخش برای رفع این معضلات توجه به سلامت زبان کاربردی است، یک بخش دیگر آن اهمیت دادن به زبان و ادبیات فارسی در مدارس و دانشگاههاست، من این اواخر شنیده ام که میخواهند درس ادبیات فارسی عمومی را از دروس دانشگاهی بردارند و میگویند چه ضرورتی دارد مثلا دانشجویی که دروس فنی میخواند ادبیات فارسی هم بخواند، بجای آنکه تاکید بیشتری کنند بر زبان و ادبیات فارسی میخواهند آن را بردارند، و از دروس اختیاری باشد، چنانکه امروز وزن زبان و ادبیات فارسی در کنکور هم بسیار پایین است.

پدرو مادرهای ما خیال می کنند اگر فرزندشان زبان و ادبیات فارسی بخواند وقتش تلف شده، و بهتر است فیزیک، شیمی یا زیست شناسی بخواند، چون خیال میکنند آنها علم است و اینها علم نیست، در صورتیکه اینطور نیست، شما نگاه بکنید ببینید زبان انگلیسی را چطوربه عنوان یک علم جا انداخته اند و همه سعی دارند یاد بگیرند، اهمیت به زبان فارسی در تعلیم و تربیت خیلی ضروری است، الان متاسفانه مسئولین ما کاری کرده اند که فرزندان ما از چهارم و پنجم ابتدایی دیگر نمی نویسند، یعنی نوشتن را بد می دانند، یعنی وقتی معلمی تکلیفی می‌گوید نوشتن آن را بد می دانند، و این کتاب کارهایی هم که تازه‌گی‌ها بوجود آمده تقریبا بساط نوشتن را برچیده است، و صورت مسائل را هم دیگر نمی نویسند، یعنی وقت تست می زنند و علامت، در صورتی که روزگاری اینطوری بود که دانش‌آموز مجبور بود بنویسد، وقتی آدم بنویسد زبان را یاد می گیرد در صورتی که الان اینگونه نیست.

الان کتاب کار آماده در آمده و نوشتن تعطیل شده، نتیجه آن میشود که امروزه دانشجوی ما غلط املایی دارد، حتی استاد ما هم غلط املایی دارد، و باید به این توجه داشت که اگر زبان ما اشکال داشت این جزء ضعف های علمی است، و باید به صورت جدی به این مسئله توجه شود و جلوی از بین رفتن زبان فارسی را گرفت.