جلوه های هنر از نگاه امام و فقه

(قسمت چهارم)

بازيگري و نمايش

بيان فيلم و هنرهاي نمايشي بيان بسيار رسايي است كه در رساندن پيام از بقيه مقوله‏هاي هنر بليغ‏تر و جاذب‏تر است. هنر نمايش ظرفيت بالايي در بيان حقايق ديني و بشري دارد كه بايد مناديان دين آن را در كار تبليغ و هدايت بسوي ارزشها ارج نهند و اين ابزار شگفت انگيز و معجزه‏گر را در جهت ساختن تمدني متين و مبتني بر اعتقادات ديني بكار گيرند.

 وانهادن پديده هاي نوين نمايش كه آميزه‏اي از تكنولوژي و ذوق و احساس است ناهنجاريهاي فرهنگي غير قابل جبراني در پي دارد. امروزه در جهان ارتباطات كه دنيا به دهكده كوچكي تبديل شده و سينما و تلويزيون و ماهواره حرف اول را مي زند بايد باورها و انتظاراتمان را نسبت به ابزار بياني و تبليغي كهن مانند وعظ و سخن گفتن تغيير داده و از شيوه‏هاي نوين در ارسال پيام‏هاي ديني و انقلابي مدد جوئيم.

خداوند مي فرمايد: "ما اَرْسَلنا مِنْ رَسوُلٍ الاّ بِلِسانِ قَوْمِه لِيُبيّنَ لهم"32

ما هيچ رسولي را نفرستاده‏ايم مگر به زبان قومش تا براي آنان بيانگر باشد.

امام خميني مي فرمايد:

... شما بايد به تبليغات و تعليمات در جهت معرفي و بسط اسلام همت بگماريد.33

تبليغات مساله‏اي است پر اهميت و حساس، يعني دنيا با تبليغات كار مي كند. آن قدري كه دشمنان ما از حربه تبليغات استفاده مي‏كنند ما از طريق ديگري نمي‏كنيم. ما هم بايد به مساله تبليغات بسيار اهميت دهيم و از همه چيزهايي كه هست بيشتر به آن توجه كنيم.34

... چون بچه ها علاقه دارند به نگاه كردن اين عكسها. نگاه به اين فيلمها، آنها را نگاه مي كنند اگر فيلم يك فيلم آموزنده باشد اين بچه ها تربيت مي شوند به ترتيب صحيح و اگر يك فيلمي باشد كه برخلاف باشد، انحراف كننده باشد بچه ها تربيت مي شوند به تربيت انحرافي. بزرگترها هم همينطور.35

من غالباً فيلم هايي كه خود ايراني ها درست مي‏كنند به نظرم بهتر از ديگران است، مثلاً فيلم "گاو" آموزنده بود. اما حالا اين فيلم‏ها بايد حتماً از آمريكا يا اروپا بيايد با يك بي بند و باري تا روشنفكران غربزده شاد شوند؟ فيلم‏هايي كه از خارج به ايران مي آيند اكثر استعماري هستند. لذا فيلمهاي خارجي استعماري را حذف كنيد مگر صددرصد صحيح باشد.36

فيلمهايي كه در راديو و تلويزيون نمايش داده مي‏شود بايد آموزنده باشد. فيلم‏هايي باشد ولو خود ايران درست كند آموزنده باشد يا فيلمهايي كه از خارج مي آيد درست تفتيش شود كه چنين نباشد، آنها ممكن است با شيطنت فيلم هايي به ايران بفرستند كه بخواهند جامعه را فاسد كنند.37

نمايش و بازيگري در شكل تعزيه‏خواني براي امام حسين(ع) گرچه سابقه‏اي به قدمت شعر و تلاوت قرآن ندارد به مرور زمان با همه نفي و اثباتهايي كه وجود داشته هرگاه با توافق فقها روبرو گشته، زمينه‏اي عاميانه براي احيأ عاشورا شده است.

الف ـ بازيگري مرد و زن در نقش يكديگر

اگر مرد نقش زن را ايفا كند و يا برعكس چنانچه مستلزم هتك حرمت و از بين بردن ارزشهاي اخلاقي باشد قطعاً به دليل فساد و تباهي كه به دنبال دارد باطل و حرام است.

چه بسا اينگونه ايفاي نقش به جلب توجه و ريبه بيننده به بازيگر كه در واقع هم جنس خود است كشيده شده و مفسده برانگيز شود و يا از باب اينكه مقدمؤ حرام حرام است

 بازيگري مرد و زن در نقش يكديگر مستلزم پوشيدن لباس مختص جنس مقابل و استفاده از وسايل زينتي و آرايش براي مردان و تقليد صداي جنس مخالف و غيره مي شود كه همه اين موارد حرام است.

پوشيدن لباس مختص به مردان براي زنان و پوشيدن لباس مختص زنان براي مردان بنابر احتياط واجب جايز نيست.39

پوشيدن لباس مخصوص مردان براي خانمها و پوشيدن لباس مخصوص خانمها براي آقايان حرام است.40

پوشيدن لباس مختص زنانه براي مردان و بالعكس محل اشكال است.41

در اين خصوص رواياتي نيز وارد شده است كه برخي فقها از آن حكم به حرمت و برخي حكم به كراهت را استنباط كرده‏اند. از جمله ابن براج، 42محقق اردبيلي،43 شيخ يوسف بحراني، 44شيخ انصاري 45و از فقهاي معاصر سيد محسن طباطبايي46 (حكيم) و سيد ابوالقاسم خويي47 قائل به اين نظرند كه روايات بر حرمت مطلقاً دلالت ندارد، بلكه جز پوشيدن طلا و حرير براي مردها بقيه موارد را حرام نمي‏دانند.

در مقابل شهيد ثاني48 حرمت را مختص به النگو، خلخال و جامه‏هايي كه عادتاً ويژه زنان است و به اختلاف زمان و مكان تفاوت مي‏كند مي‏داند.

و سيد علي طباطبائي49، صاحب جواهر،50 مرحوم نراقي51 و محمد جواد حسيني عاملي52 قائل به حرمت هستند و هر نوع پوشش مختص به جنس مخالف را حرام و آن را منحصر به طلا و حرير نمي‏دانند.

از جمله مرحوم آية اللّه خويي مي نويسد:

پيش از اين روشن شد در جواز پوشيدن مردان لباس زنان را، براي اظهار غم و اندوه و نماياندن حادثه "طف" و برپا شدن عزاداري سيد جوانان بهشت ترديدي نيست و پندار حرام بودن آن به خاطر نهي از همانندي كه در اخبار آمده وسوسه‏هاي شيطاني است. زيرا اين اخبار بر حرام بودن همانندي دلالتي ندارد.53 و 54

آرايش و گريم هم اگر مصداق همانندي مرد به زن و برعكس باشد بحثهاي فوق در آن جاري است.

موارد ديگري چون شنيدن صداي زن نامحرم كه قطعاً در بازيگري پيش مي آيد مشروط به آنست كه با نرمي و كرشمه نباشد به گونه‏اي كه سبب تحريك و مفسده گردد.

هرگونه تماس و ارتباط نزديك ميان بازيگران مرد و زن به عنوان دو نامحرم حرام است و دست دادن مرد و زن با يكديگر بنا به فتواي امام خميني در صورتي كه ريبه و لذت جويي در كار نباشد و مرد دست زن بيگانه را نفشرد جايز است. 55 امام خميني مي فرمايد:

نظر نمودن به اين قبيل فيلمها و نمايشنامه‏ها هيچ اشكالي ندارد. بسياري از آنها آموزنده است. پخش آنها نيز اشكالي ندارد و همين طور فيلم‏هاي ورزشي و آهنگها اكثراً بي اشكال است.

گاهي خلاف بطور نادر ديده مي‏شود كه بايد بيشتر مواظبت كرد. لكن دو نكته بايد مراعات شود. اول آن كساني كه گريم مي كنند بايد محرم باشند و اجنبي حرام است چنين كاري انجام دهد. دوم آنكه بينندگان از روي شهوت نظر نكنند.56

البته گرچه ديدن تصاوير زنان از تلويزيون و سينما در صورتي كه آنان را نشناسيم و از روي ريبه و لذت نباشد جايز شمرده شده اما تبعاتي در بازيگري مردان و زنان وجود دارد كه بايد كاملاً دقت شود. حرمت نگاه به نامحرم و ابراز و آشكار نمودن آرايش و زيور آلات براي نامحرم و غيره و رودر رو قرار گرفتن بازيگران در مقابل يكديگر و نيز جمع كثير فيلمبرداران و كارگردانان و غيره قطعاً توجه و رعايت بيشتري را مي‏طلبد و بايد كاملاً مطابق موازين شرعي باشد.

(ادامه دارد)