زیبایی از نگاه پیشوایان

نویسنده : حجة الاسلام و المسلمين محمد محمدي اشتهاردي 

اين زينت همان جلوه‏هاي مختلف هنر و زيبايي در لباس و غذا و ساير شؤون زندگي است كه مؤمنان از آن بهره صحيح مي‏برند، ولي كافران و منحرفان آن را در راه تباهي‏ها به كار مي‏اندازند.

و در آيه ديگر مي‏فرمايد: «اِنّا جَعَلنا ما عَلَي الاَرض زِينَةً لَها لِنَبلُوَهُم اَيُّهُم اَحسَنُ عَمَلاً؛ ما آن‏چه را روي زمين است زينت آن قرار داديم، تا انسان‏ها را بيازماييم كه كدامينشان بهتر عمل مي‏كنند؟»(6)

 نتيجه اين كه هنرها و زيبايي‏ها نعمت بزرگ الهي براي امتحان بشر در اختيار او قرار داده شده، تا آن كه زيباتر از آنها بهره مي‏برد، شناخته شود، و هنر مقدمه و مركب راهوار براي وصول به مقصود و اهداف شود.

و به طور كلي نه تنها استفاده از نعمت‏هاي الهي جايز و رواست، بلكه واجب و لازم است، و بايد آن را آشكار ساخت. چنان كه پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: «هنگامي كه خداوند نعمتي را به بنده‏اي مي‏بخشد، دوست دارد آثار آن نعمت را از او آشكارا بنگرد.»(7)

نيز فرمود: «هر كس خيري به او رسد، ولي آثارش از او ديده نشود، دشمن خدا و مخالف نعمت‏هاي او و منكر آن نعمت‏ها به شمار مي‏آيد.»(8)

پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) و امامان (عليهم السلام) از قرآن اين گونه استفاده مي‏كردند، مثلاً امام مجتبي (عليه السلام) زيباترين لباس‏هاي خود را هنگام رفتن به مسجد مي‏پوشيد، و از برترين عطرهاي خوشبو استفاده مي‏كرد، و با آراستگي چشمگير در ميان مردم مي‏آمد، روزي يكي از زاهدنماها از او پرسيد: «اي پسر رسول خدا(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) چرا زيباترين لباس خود را در نماز مي‏پوشيد؟» آن حضرت در پاسخ فرمود: «اِنَّ اللّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الجَمال، فَاَتَجَمَّلُ لِرَبِّي، وَ يَقُولُ خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ؛ خداوند زيبا است و زيبايي را دوست دارد،

 و به همين جهت من براي راز و نياز با خدا لباس زيبا مي‏پوشم، چرا كه خداوند (در قرآن آيه 31 اعراف) مي‏فرمايد: زينت خود را هنگام رفتن به مسجد برگيريد.»(10)

قرآن در مورد ديگر مي‏فرمايد: «وَثِيا بَكَ فَطَهِّر؛ و لباست را پاكيزه كن.»(11)، در تفسير اين آيه روايت شده: در عصر جاهليت بين مردم معمول بود كه دامن لباس‏هايشان را بسيار بلند مي‏كردند، به طوري كه بر روي زمين كشيده مي‏شد و آلوده مي‏شد، آيه فوق كه در حقيقت خطاب به مردم است در اين راستا نازل شد، و تبيين كرد كه بلندي دامن لباس نشانه شخصيت نيست، بلكه موجب ناپاكي و نازيبايي مي‏شود، بلكه پاكيزي و زيبايي لباس نشانه تربيت و فرهنگ بالنده انسان از نظر اسلام است.

نيز قرآن در ضمن شمردن هدف‏هاي پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) مي فرمايد: «وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّم عَلَيهِمُ الخَبائث؛ او پاكيزه‏ها را براي مردم حلال مي‏شمرد، و ناپاكي‏ها را براي مردم حرام مي‏نمايد.»(12) بنابراين پاكي و آراستگي، و استفاده بهينه از زيبايي‏ها از برنامه‏هاي اصلي پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) در زندگي شخصي خود، و در آموزه‏هاي مكتبي‏اش بود، و آنان به هر اندازه از آراستگي و زيبايي دوري كنند، به همان اندازه از مكتب انسان ساز اسلام و قرآن دوري كرده‏اند.

چند نمونه از روش پيشوايان

در گفتار و رفتار پيشوايان به آنچه كه موجب پاكيزگي و آراستگي است دستور داده شده و از آنچه كه باعث زشتي و ناپاكي مي‏شود نهي شده است، به عنوان مثال؛ به مسواك، و زدودن موهاي زائد بدن، و استفاده از عطريات، و گرفتن ناخن، و كوتاه كردن موي شارب و... دستور داده شده است. از سخنان رسول خدا (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) است: «بئس العبد القاذورة؛ بنده كثيف، بنده بد و زشتي است.»(13) و نيز فرمود: «دوستم جبرئيل به من گفت: يك روز در ميان، خود را با عطر خوشبوكن، و در روز جمعه حتماً از عطر بهره بگير، و آن را ترك نكن.»(14)

حضرت علي (عليه السلام) فرمود: «مسواك دندان‏ها موجب پاكيزگي دهان، و خوشنودي پروردگار است.»(15)

پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: «انّ من السّنّة ان تأخذ من الشّارب حتّي يبلغ الاطار؛ از سنّت اسلام است كه سبيل خود را كوتاه كني به طوري كه به لب بالا برسد و لب بالا آشكار گردد.»(16) در اينجا نظر شما را به چند نمونه از رفتار پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) و امامان (عليهم السلام) جلب مي‏كنيم:

1ـ امام صادق (عليه السلام) فرمود: «رسول خدا (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) آن‏چه را كه براي مصرف عطر و بوهاي خوش خرج مي‏كرد، بيشتر از آن بود كه براي غذا مصرف مي‏نمود.»(17)

2ـ روزي پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) دندان چند نفر از مسلمانان را ديد كه زرد شده بود، به آن‏ها فرمود: «مالي اراكم قلحاً مالكم لاتستاكون؟؛ چرا دندان‏هاي شما را زرد و كثيف مي‏نگرم؟ چرا مسواك نمي‏زنيد؟»(18)

3ـ يك روز پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) دو عدد لباس نزد همسرش عايشه آورد و فرمود: «اين دو جامه را بشوي، آيا نمي‏داني كه لباس تسبيح خدا مي‏گويد، و هرگاه چركين شد تسبيح آن قطع مي‏گردد.»(19)

4ـ مردي به محضر پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) آمد، آن حضرت مقداري موي سفيد در ريش او ديد، فرمود: اين نوري است كه نشان مي‏دهد جواني خود را در راه اسلام پير نموده است.

آن مرد رفت و موي صورتش را حنا كرد و نزد پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) آمد و پيامبر صلي اللّه عليه و آله و سلّم وقتي كه او را آراسته ديد،فرمود: اين رنگ نشانه نور و اسلام است. او رفت و اين بار محاسنش را با رنگ مشكي سياه كرد و نزد پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) آمد، پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) به او فرمود: «نورٌ و اسلامٌ و ايمانٌ و محبّةٌ الي نسائكم، و رهبةٌ في قلوب عدوّكم؛ اين رنگ، نشانه نور و اسلام و ايمان بوده و مايه جلب محبت زنانتان و القاي ترس در دل‏هاي دشمنانتان مي‏باشد.»(20)

5 ـ از روش‏هاي پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) اين كه به فرموده امام باقر (عليه السلام) «آن حضرت به همه بانوان اعم از شوهردار و بي‏شوهر دستور مي‏دهد كه موهاي سرخود را خضاب كنند، زنان شوهردار از اين روكه در نزد شوهرانشان آراسته گردند، و زنان بي‏شوهر براي اين كه دستشان همچون دست‏هاي مردان نباشد.»(21)

جالب اين كه آن حضرت به علي (عليه‏السلام) فرمود: مصرف يك درهم براي رنگ كردن موي سر و صورت، بهتر از مصرف هزار درهم در امور ديگر در راه خدا است،

خضاب چهارده فايده دارد: 1ـ باد را از گوش بر طرف مي‏كند. 2ـ به چشم درخشندگي مي‏دهد. 3ـ بيني را نرم مي‏نمايد. 4ـ دهان را خوشبو مي‏سازد. 5 ـ لثه را محكم مي‏كند. 6ـ بيماري و كسالت را رفع مي‏نمايد. 7 ـ وسوسه شيطان را كم مي‏كند. 8 ـ فرشتگان را شاد مي‏كند. 9ـ مؤمن را شادمان مي‏سازد. 10 ـ كافر را خشمگين مي‏كند. 11ـ مايه آراستگي است. 12ـ موجب خوش سيمايي است. 13ـ دو فرشته نكير و منكر را (در عذاب كردن او) شرمنده مي‏سازد. 14ـ موجب نجات از عذاب قبر مي‏شود.(22)

6ـ امام صادق (عليه السلام) فرمود: «روزي يكي از مسلمانان به محضر رسول خدا (صلي اللّه عليه و آله سلّم) آمد، در حالي كه ريشش را با رنگ زرد خضاب كرده بود، پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: اين چقدر زيبا است. او رفت و پس از چند روز نزد پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) آمد در حالي كه محاسنش را با حنا رنگ نموده بود، پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) لبخندي نمود و فرمود: اين رنگ بهتر از آن رنگ قبل است. او رفت و بعد از مدّتي آمد در حالي كه محاسنش رابا رنگ مشكي، سياه نموده بود، پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) خنديد و فرمود: اين رنگ، از رنگ قبل، و رنگ پيش از آن زيباتر است.»(23)

7ـ ابو ايّوب انصاري ميزبان پيامبر(صلي اللّه عليه و آله و سلّم) در مدينه مي‏گويد: شبي براي پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) غذايي آميخته به سير و پياز بردم، آن حضرت از آن غذا نخورد، به آن حضرت عرض كردم: چرا از غذا نخوردي، تا از نيم خورده شما تبرّك بجوييم؟ در پاسخ فرمود: «غذاي امروز سير داشت، و چون من در اجتماع شركت مي‏كنم، و مردم از نزديك با من تماس مي‏گيرند، از خوردن آن خودداري كردم.» از آن پس چنين غذايي را براي پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) آماده نكرديم.(24)

8 ـ حضرت زهرا(سلام اللّه عليها) به قدري به عطر و خوشبويي و پاكيزگي اهمّيت مي‏داد كه در لحظات سخت آخر عمر، به اسماء بنت عميس فرمود: «عطر و لباس پاكيزه و مخصوص نماز مرا بياور، مي‏خواهم نماز بخوانم. من آنها را آوردم، آن حضرت از آن عطر بهره‏جست و با آن لباس پاكيزه نماز خواند.»(25)

9ـ روزي سفيان ثوري (كه زاهدنماي عصر امام صادق (عليه السلام) بود) در كنار كعبه امام صادق (عليه السلام) را ديد كه بسيار آراسته و داراي لباس زيبا و نسبتاً ارزشمند است، به عنوان اعتراض به آن حضرت گفت: پدران و اجدادت و پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) و علي (عليه السلام) چنين لباسي نمي‏پوشيدند، شما چرا پوشيده‏اي؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) در عصري مي‏زيست كه نوع مردم فقير بودند(و بر او لازم بود كه همساني با آحاد مردم را رعايت كند) ولي امروز اوضاع اقتصادي مردم خوب شده است، و افراد شايسته به پوشيدن لباس‏هاي آراسته و زيبا سزاوارتر هستند، آنگاه اين آيه را خواند: « قل من حرّم زينة اللّه...» (كه قبلاً ذكر شد) سپس آن حضرت لباس زيرين خود را به سفيان نشان داد و فرمود: اين لباس زيرين را كه موئين و خشن است. براي رام كردن نفس خود مي‏پوشم، و اين لباس روئين زيبا را براي مردم و جامعه. آنگاه امام لباس سفيان را گرفت، و فرمود: ولي لباس زيرين تو نرم است، و لباس روئين تو زير و خشن است، لباس روئين را براي خودنمايي در برابر مردم مي‏پوشي، ولي براي آرامش تن خود لباس نرم را در زير مي‏پوشي اين است فرق بين من و تو. سفيان از اين پاسخ درمانده شد و چيزي نگفت.(26)

10ـ امام صادق (عليه السلام) به قدري از عطريات بهره مي‏جست كه هرگاه كسي وارد مسجد مي‏شد و او را نمي‏ديد، از محلّي كه بوي عطر از آن به مشام مي‏رسيد مي‏فهميد كه آن حضرت در همان محل نشسته بوده است، زيرا محل سجده او همواره خوشبو بود.(27)

11ـ حسن بن علي بن مهران مي‏گويد: به محضر امام كاظم (عليه السلام) رفتم ديدم انگشتر فيروزه در دست دارد، با دقّت به آن نگاه مي‏كردم فرمود: «چرا اين‏گونه به انگشتر چشم دوخته‏اي؟» عرض كردم: به من خبر رسيده كه علي (عليه السلام) چنين انگشتري داشت فرمود: آري، اين انگشتر همان است...(28)

12ـ حسن بن جهم مي‏گويد به حضور امام كاظم (عليه السلام) رفتم ديدم محاسنش را با رنگ مشكي رنگين و آراسته نموده، از علت آن پرسيدم. فرمود: خضاب و آراستگي موجب افزايش حفظ عفّت همسران مي‏گردد، زناني بودند و هستند كه كارشان بر اثر ژوليدگي شوهرانشان، به فساد و بي‏عفتي كشيده شد.(29)

نتيجه اين كه پيشوايان الهي اكثر استفاده را از زيبايي‏ها نموده، و با كمال آراستگي به ميان مردم مي‏آمدند، و پاكيزگي و زيبايي را جزء دين و برنامه اصلي زندگي مي‏دانستند و به آن عمل مي‏كردند.