عرف و غنا

«عرف‏» تابع شرايط فيزيكى، فرهنگى و اجتماعى مى‏باشد و بدين سبب مى‏توان گفت كه يكى از علل تعدد تعاريف غنا، به خاطر متغير بودن عرفها بوده است.

حسن كاتب از اديبان و موسيقيدانان قرن ششم، در توصيف مطرب بودن غنا مى‏گويد: (1) «و انما الغناء ما اطرب ذوى‏المعرفة به‏» يعنى غناى واقعى آن است كه موجب طرب اهل فن موسيقى گردد و سپس مى‏گويد: هر چه جهل مردم بيشتر باشد، زودتر با هر صدايى طربناك مى‏شوند ولى كسانى كه آشنا به علم موسيقى هستند، بخوبى مى‏توانند به رموز موسيقى آوازى پى ببرند و آن را از صداى ناموزون و بى‏آهنگ و عاميانه تشخيص دهند.

جمله اخير «كاتب‏» تاييدى است‏بر اين كه: كارشناس مى‏تواند صداى زيبا، آهنگين و متناسب با نتهاى موسيقى را از صداى خوش ولى ناموزون تمييز دهد.

همان‏طور كه ميان عالم و جاهل به موسيقى، در طربناك شدن تفاوت است در افراد مختلف از لحاظ سرشت و طبيعت، ذوق و قريحه، لطافت روح و صفاى باطن، عاطفى بودن يا عقلانى بودن، تفاوت چشمگيرى وجود دارد. با توجه به مسائل فوق،

 شايد كسانى كه براى غنا اقسام و مراتب قائل شده و مرتبه‏اى از آن را عبارت از صوتى دانسته‏اند كه مانند خمر و مسكر موجب تخدير و سبكسرى و زوال عقل مى‏گردد; با عنايت‏به مطالب ياد شده گفته‏اند. (3)

گاه، عامل خارجى موجب تاثر و اندوه در فرد، مى‏شود و گاه مساله‏اى يا خبرى خوشحال كننده به انسان مى‏رسد در اين دو حال اگر خواننده با لحن محزون بخواند، آن شخص متاثر بسرعت گريان مى‏شود و اگر با نواى سبك و آهنگ شاد و نشاط‏آور بخواند، آن شخص خوش‏خبر، خيلى زود به وجد و طرب مى‏آيد و در پوست‏خود نمى‏گنجد.

افراد بشر داراى «حواس پنجگانه‏» مى‏باشند، ماهيت اين حواس كه دريچه قلوب‏اند به ميزان مراقبت و اجتناب از ممنوعات شرعى و عقلى، شكل مى‏گيرد و در قالبهاى معين متشكل مى‏شود. در اين حالات، افراد در استفاده از مدركات و محسوسات، بهره‏هاى متفاوت و تاثيرات گوناگون مى‏پذيرند. از طرفى، افراد اهل تعقل كه عاطفه در آنها نمود كمرنگ دارد، از زيباييها و كمالات ادراكى، كمتر منفعل مى‏شوند. از اين‏رو، موسيقى و آواز نيز افراد را بطور متفاوت برمى‏انگيزد.

حكم غنا از ديدگاه اجتهادى امام خمينى‏قدس سره

مساله‏13 - غنا فعلش و سماعش حرام است، همين‏طور كاسبى كردن به وسيله آن و غنا مجرد صوت خوب نيست، بلكه آن كشيدن صوت و ترجيع آن به كيفيت‏خاص مطربى كه مناسب مجالس لهو و محافل طرب و آلات لهو و ملاهى است. و فرقى نيست‏بين استعمال غنا در كلام حق چون قرائت قرآن و دعا و مرثيه و غيره از شعر يا نثر بلكه اگر كسى غنا را در آنچه كه خداى تعالى به وسيله آن اطاعت مى‏شود، استعمال كند، عقابش مضاعف مى‏شود.

بله، گاهى غناى زنهاى خواننده در عروسيها استثنا مى‏شود كه آن بعيد نيست و ترك نمى‏شود احتياط به اكتفا كردن به همراهى عروسيها در مجلسى كه براى آن مهيا مى‏شود مقدما و مؤخرا، نه مطلق مجالس، بل احوط اجتناب است مطلقا. (4)

بحث اخلاقى در مورد غنا

لازم به تذكر است، گرچه به لحاظ اجتهادى از بعضى احاديث استنباط مى‏شود كه پاره‏اى از غناها حلال است، همان‏طورى كه مرحوم فيض و سبزوارى فرموده‏اند در مواردى احتياط در خوددارى از غنا است.

گرچه مرحوم محقق سبزوارى غنا را به دو دسته تقسيم كرده و لكن بالصراحه مى‏فرمايد: ولا خلاف عندنا فى تحريم الغنا فى الجمله. (5)

حضرت امام خمينى‏قدس سره نيز هر چند غناى زنهاى خواننده در عروسيها را استثنا مى‏فرمايد ولى در خاتمه مى‏فرمايد: (6) احوط اجتناب است مطلقا، به فرض كه ما بتوانيم حليت‏بعضى از غناها را ثابت كنيم; غنا امر مباحى مى‏شود و به ما دستور داده شده از امر مباح نيز اجتناب كنيم.

مرحوم فيض مى‏فرمايد: گرچه جايز بودن غنا اختصاص به عروسيها ندارد بخصوص كه بعضى از روايات دلالت‏بر عدم اختصاص جواز غنا به عروسيها دارد ولى از اين نكته نيز نبايد غفلت كرد كه: پاره‏اى از اعمال، زيبنده كسانى كه غيرت دينى دارند نمى‏باشد هر چند از نظر شرعى مباح باشند. (7)