عرفان و رهبانیت در مسیحیت 2

جروم

جروم (هیرونوموس) (340ـ420) در ایتالیا به دنیا آمد. در رم تحصیل کرد. وی در نوزده‏سالگی تعمید گرفت. پس از مدتی، زندگی زاهدانه را برگزید. در شیوه زندگی زاهدانه جروم، که «طریقه کمال» نامیده می‏شد، لازم نبود کسی به صحرا برود. کسب فضایل، انکار خویشتن، تجرد اختیاری و فقر در شهر محل اقامت و حتی در خانه نیز ممکن بود. جروم، تجرد و باکرگی را، که از تعهدهای مشترک رهبانیت بود، این‏گونه می‏ستود: «من زناشویی را می‏ستایم؛ زیرا از آن مجردانی به وجود می‏آیند.»85

او در نامه‏ای خطاب به یک راهبه می‏نویسد: «از شرابْ مانند زهر پرهیز کن... اندرونِ خالی از طعام و جگرِ سوخته برای حفظ عفت ضروری است... همنشینان تو زنانی باشند که از روزه رنگشان پریده و جسمشان تکیده است. کمتر از خانه بیرون برو... اموالت را رد کن؛ آنها دیگر مال تو نیستند.»86

جروم پس از رسیدن به مقام کشیشی به دبیری پاپ داماسوس (366-384) انتخاب شد. وی در دربار پاپ همچنان زاهدانه زندگی می‏کرد و لباس راهبان را می‏پوشید. جروم از اینکه می‏دید برخی از مسیحیان با تظاهر به زهد و ریاضت، تلاش می‏کنند هرزگی‏های خود را بپوشانند، خشمگین می‏شد. وی ازدواج کشیشان را محکوم می‏کرد و از لزوم تجرد آنان سخن می‏گفت. پس از مرگ پاپ داماسوس، جروم شغل دبیری پاپ را از دست داد. او در بیت‏لحم صومعه‏ای ساخت و سی و چهار سال پایانی عمر خود را در آنجا زیست.

بندیکت

قدیم‏ترین تحقیق درباره زندگی بندیکت87 (ح.480ـ543)، کتاب گفت‏وگوها88 اثر پاپ گریگوری کبیر (590-604) است که با هدف تهذیب اخلاق نوشته شده است. این اثر، خالی از افسانه نیست. رهبانیت و دستگاه پاپ نفوذ عمیق خود را مدیون بندیکت و گریگوری هستند. بندیکت در جوانی با پناه بردن به غاری، دست از همه چیز زندگی کشید. آوازه پارسایی وی دیرنشینانی را بر آن داشت که از وی بخواهند اداره دیرشان را بر عهده گیرد. او پاسخ مثبت داد. اما آنان تحمل ریاضت‏ها و سخت‏گیری‏های شدید وی را نداشتند. بندیکت به غاری که به آن پناه برده بود، بازگشت. تا سال 520 دوازده دیر کوچک، هر کدام با دوازده راهب در اطراف غار وی بر پا شد. بندیکت، پس از خراب کردن معبد آپولو بر تپه مونت کاسینو89 در رم، صومعه‌ای به جای آن ساخت که محل اصلی رهبانیت بندیکتی شد.

دومینیک

دومینیک90 (1170ـ1221)، بنیان‏گذار نظام رهبانی واعظان سائل است که معمولاً آنان را دومینیکن می‏نامند. دومینیک در یکی از توابع کاستیل اسپانیا و در خانواده‏ای معمولی به دنیا آمد. وی به گشاده‏دستی معروف بود. در یک قحطی، دارایی خود را داد و حتی کتاب‏های گران‌بهایش را برای کمک به نیازمندان فروخت. دومینیک نظام رهبانی خود را بر پایه آموزش بهتر و تشکل بیشتر قرار داد. وی برای مبارزه با بدعت‏های رایج، شیوۀ موعظه، تعلیم و ساده‏زیستی را از زندگی زاهدانه و فقیرانه رسولان عیسی(ع) برگزید.

فرانسیس

فرانسیس (1182ـ1226)، در اسیزی91 ایتالیا و در خانواده‏ای مرفه به دنیا آمد. وی با ترک خانواده¬اش زندگی خود را وقف امور معنوی کرد. فرانسیس فقر را فضیلتی آسمانی می‏دانست که با آن می‏توان امور زودگذر دنیوی را زیر پا گذاشت و موانع را از سر راه برداشت و خود را به خدای ابدی پیوند داد. وی می‏خواست ظاهر و باطن زندگی‌اش یکسان باشد. وی فروتنی کامل و محبت فراگیر را دو ستون زندگی خود قرار داد و برای دانش‏های غیردینی ارزشی قایل نبود. نیایش‏هایی از فرانسیس به یادگار مانده است.

فرانسیس با چهل روز نیایش و روزه‏داری، از خدا خواست بهترین راه خشنودی خود را به وی نشان دهد. وی می¬پنداشت که در 25 سالگی مسیح را در یک رؤیا دیده و از سوی او مأمور «بازسازی کلیسای فروپاشیده» شده است.92 فرانسیس در حدود چهل سالگی از رهبری فرقه فرانسیسکن¬ها کناره‏گیری کرد و مانند راهبی معمولی به گوشۀ عبادت خزید. وی در چهل و پنج سالگی، در حالی که حدود 5000 پیرو داشت، چشم از جهان فرو بست. دو سال بعد، کلیسا وی را قدیس اعلام کرد. چهارم اکتبر روز بزرگداشت فرانسیس اسیزی است.

برتولد و آلبرت ورسلی

جنگجویی صلیبی در سال 1154 به نام برتولد93 از فرانسه، نظام رهبانی کرملی را با عنوان «بانوی ما از کوه کرمل»94 بنیان‌گذاری کرد. آیین‌نامه و دستورالعمل این گروه را پاتریارک کاتولیکی اورشلیم آلبرت ورسلی95 به شکل یک نامه نوشت. در سال 1226 پاپ هونوریوس سوم این آیین‌نامه را تأیید کرد.

ایگناتیوس لویولا

ایگناتیوس (1491ـ1556)، در قلعه لویولا در ناحیه باسک اسپانیا، در خانواده‏ای سرشناس زاده شد. وی با امور درباری و سپاهی‏گری سر و کار پیدا کرد و دوران جوانی او از بی‏بندوباری و خشونت خالی نبود. ایگناتیوس در نبرد با فرانسوی‏ها مجروح شد. همین امر زندگی وی را تغییر داد. وی پس از مطالعه زندگی مسیح و قدیسان، با خدای خویش عهد بست عمر خود را در تجرد و فقر سپری کند. ایگناتیوس جنگ مسیحیت با اسلام را شریف‏ترین جنگ‏ تاریخ می‏پنداشت.96 ایگناتیوس از توجهی که زمانی به حفظ ظاهر خود داشت، پشیمان شد. از آن پس، پاکیزگی موی سر، گرفتن ناخن، شست‌وشوی سر و صورت و استحمام را ترک کرد. وی غذای خود را از راه گدایی به دست می‏آورد، گوشت نمی‏خورد، روزه می‏گرفت و روزی سه بار خود را تازیانه می‏زد.

موضوع اساسی و محوری در حیات روحانی ایگناتیوس، خلوت‏نشینی بود که آن را به عنوان یک برنامه ارائه داد. خلوت-نشین در طول یک ماه، مراحل چهارگانه‌ای را انجام می¬دهد. هر مرحله حدود یک هفته طول می‏کشد:

1. تأمل پیرامون واقعیت گناه و جهنم و اعتراف به گناهان خود؛

2. تفکر درباره زندگی عیسی مسیح(ع) و ملکوت وی؛

3. تدبر پیرامون رنج‏ها و مصائب مسیح(ع) هنگام دستگیری و مصلوب شدن؛

4. تعمق درباره رستاخیز عیسی مسیح از مردگان.

تجربه‏های خلوت¬نشینی، همراه قوانینی برای تفکر در رسالة ریاضت‏های روحی،97 تألیف ایگناتیوس آمده است. در بند سیزدهم از قوانین هجده‏گانه آن چنین می‏خوانیم:

اگر می‏خواهیم مطمئن شویم که در هر چیز بر حق هستیم، باید برای پذیرفتن این اصل همیشه آماده باشیم: من باور خواهم کرد رنگ سفیدی که می‏بینم، سیاه است، هرگاه کلیسای سلسله‏ مراتبی آن را چنین تعریف کند...؛ زیرا همان روح و خداوند که ده فرمان را به ما داد، کلیسای مادر مقدسِ ما را راهنمایی و بر آن حکومت می‏کند.

پاپ گریگوری پانزدهم (1621-1623)، وی را قدیس اعلام کرد. راهبان ژزوئیت98 او را به عنوان حامی گوشه‏نشینان گرامی می‏دارند و یادبودش را در 31 ژوئیه برگزار می‏کنند.

وَنسان دوپل

بنیان‌گذار نظام رهبانی و جماعت تبلیغی، لازاری، کشیش فرانسوی ونسان دوپل99 (1581ـ1660) است. گفته می‌شود او را در سال 1606 ربودند و در تونس به بردگی فروختند. وی پس از چند ماه فرار کرد و به فرانسه بازگشت. ونسان بیست سال از عمر خود را به عنوان کشیش بخش و مسئول امور دینی یک خانواده اشرافی سپری کرد. وی در سال 1617 نخستین انجمن خیریه خود را با کمک زنان ثروتمندی که برای کمک به بیماران و بینوایان می‌کوشیدند، در نزدیکی لیون تأسیس کرد. در سال 1622، از سوی اسقف اعظم فرانسه، مأمور عالی‌رتبه صومعه‌های پاریسی نظام رهبانی دیدار مریم مقدس شد. ونسان در سال 1632، یک گروه تبلیغی برای موعظه روستائیان کشاورز پدید آورد.

ترزای اویلی

ترزا (1515-1582)، در اویلای اسپانیا دیده به جهان گشود. هنگامی که دختری نوجوان بود، پدرش هر شب بخشی از زندگی قدیسان را برای او می‏خواند. ترزا بیست سال داشت که به صومعه کرملی‌ها پیوست. بیست و هشت سال در آنجا ماند.

ترزا تجارب عرفانی زندگی خود را به نگارش درآورد. «راه کمال»100 و «قلعه درونی»،101 با موضوع دعا و پارسایی عرفانی از آثار اوست. «قلعه درونی» تصویری از روان انسان است که در آن هفت خانه وجود دارد و در مرکز آن مسیح(ع) قرار گرفته است. هدف پشت سر نهادن هفت خانه و رسیدن به خداست که فرد در هفت مرحله آن را می‏پیماید:

1. دروازه دعا راه ورود به قلعه است. با دعا و انجام کارهای نیک انسان به بیرونی‏ترین خانه راه می‏یابد؛

2. خانه دوم برای کسانی است که در دعا جدیت و مداومت دارند و با گناه مبارزه می‏کنند؛

3. خودداری از هر گناه، اگرچه کوچک باشد، انسان را وارد سومین خانه می‏کند؛

4. این مرحله با «دعای افاضه‏شده»، که فیضی الاهی است و نفس آن را می‏پذیرد، آغاز می‏شود؛

5. در این مرحله، همه وظایف بر خدا تمرکز می‏یابند و «دعای اتحاد بسیط» آغاز می‏گردد؛

6. آغاز این مرحله با «دعای اتحاد در انجذاب» است که اغلب با مکاشفه همراه می‏شود؛

7. در مرحله نهایی، همه پدیده‏ها از بین می‏روند و تنها ازدواج روحانی باقی می‏ماند.

ترزا دربارة معرفت نفس می‏نویسد:

خودشناسی چنان مهم است که من در این‌باره هرگز نمی‏خواهم هیچ‏گونه سستی روا دارید، هر قدر هم به آسمان‏ها بالا رفته باشید. تا موقعی که ما روی این زمین هستیم، برای ما چیزی مهم‏تر از تواضع نیست. بنابراین، تکرار می‏کنم که خوب است، واقعاً بسیار خوب است، بکوشیم ابتدا به جای پرواز به اتاق‏های دیگر، به اتاقی وارد شویم که در آن به خودشناسی پرداخته می‏شود. راه راست این است. و اگر ما بتوانیم در مسیری ایمن و هموار سفر کنیم، چرا برای پرواز بال بخواهیم؟ بلکه بیایید بکوشیم تا در خودشناسی بیشتر پیشرفت کنیم؛ زیرا به عقیدة من، اگر برای شناخت خدا نکوشیم، هرگز به طور کامل خود را نخواهیم شناخت. با خیره شدن در شکوه او، بی‏مقداری خود را لمس می‏کنیم. با نگریستن به پاکی او، آلودگی خود را خواهیم دید؛ با اندیشیدن در فروتنی او، خواهیم دید چقدر از فروتنی دور هستیم... .102

ترزای اویلی مشهورترین گروه رهبانی کرملی‌های پابرهنه را در قرن شانزدهم به وجود آورد. ترزا صومعه‏ای ترتیب داد که در آن آیین‏نامه نخستین کرملی‏ها اجرا می¬شد. مقام‏های کلیسا و رهبانیت کرملی، در ابتدا با ترزا مخالفت کردند. ترزا اجازه تأسیس صومعه‏های اصلاح‏شده کرملی را برای مردان نیز به دست آورد. این صومعه¬ها به زودی در سراسر اسپانیا و سرانجام، در جاهای مختلف جهان گشایش یافت. پاپ در سال 1614 ترزا را قدیسه اعلام کرد. هشت سال بعد به عنوان قدیسه حامی اسپانیا معرفی شد.

یوحنّای صلیب

یوحنّای صلیب (1542-1591)، در فونتیوروس103 اسپانیا به دنیا آمد. او در بیست و یک‏سالگی به فرقه کرملی وارد. پس از چهار سال به کشیشی منصوب شد. کرملی‏های پاپوش‏دار، که با یوحنا مخالف بودند، نه ماه او را در صومعه‏ای زندانی کردند. اشعار یوحنا مورد استقبال قرار گرفت و هسته میراث عرفانی او را تشکیل داد. وی پس از گریختن از زندان، برای یک دوره دوازده‏ساله مدیریت داخلی نظام رهبانی اصلاح‏شده کرملی‏های پابرهنه را عهده‏دار شد.

یوحنّای صلیب خدای متعال را برتر از آن می‏دانست که به گونه‏ای ادراک یا حس یا تخیل شود. بر این باور بود که معرفت خدا تنها از طریق محبت خالص امکان‏پذیر است. مهم‏ترین آثار وی را صعود به کوه کرمل، سرود معنوی، شب ظلمانی (شعر) و شعله زنده عشق (شعر) شمرده‌اند. یوحنّای صلیب در چهل و نه ‏سالگی درگذشت. وی در 1675 مبارک و در 1726 قدیس اعلام شد.

پی نوشت:

46. Counsels of Perfection

47. نهج البلاغه، خطبه160.

48. اشاره به بازگشت عیسی.

49. متّى، 19: 10ـ12.

50. متّى، 19: 12.

51. رساله اول به قرنتیان 7: 8-9.

52. Jerom, Letters, xxii, 19-20.

53. و.م. میلر، تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران، ترجمه علی نخستین، ص285 و 312.

54. متّى، 8: 20، لوقا 9: 58.

55. متّى، 19: 21، مرقس 10: 21 و لوقا 18: 22.

56. رساله یعقوب، 2: 5.

57. متّى، 19: 2 7، مرقس 10: 28، لوقا 18: 28.

58. عباس رسول‌زاده و جواد باغبانی، شناخت مسیحیت، ص393.

59. برتراند راسل، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، ص532.

60. Bromyard.

61. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج6، ص24.

62. Sponheim.

63. ویل دورانت، همان.

64. Guy Jouenneaux.

65. ویل دورانت، همان.

66. برتراند راسل، همان، ص533.

67. همان، ص561.

68. Reinhold Niebuhr.

69. Nikolai Berdiaev.

70. Jakob Boeme.

71. Society of Friends.

72. Friends.

73. Pietism.

74. John Wesley.

75. Pentecostal.

76. Teresa of Avi

77. John of the Cross.

78. متی، 5: 17.

79. Antony.

80. متّى، 19: 21.

81. متّى، 6:34.

82. Pachomius.

83. Liturgy of Saint Basil.

84. اف. ئی. پیترز، یهودیت، مسیحیت و اسلام، ترجمه حسین توفیقی، ج3، ص228ـ229.

85. Jerom, Letters, xxii, 19-20.

86. Ibid., xxvii.

87. Benedict : در زبان لاتینى به معناى «مبارک» است.

88. Dialogues.

89. Monte Cassino.

90. Dominic وی در منابع عربى «عبدالاحد» نیز خوانده مى‏شود.

91. Assisi.

92. Hans Kung, The Catholic Church, p. 98.

93. Berthold.

94. Our Lady of Mount Carmel.

95. Albert of Vercelli.

96. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج6، ص1081.

97. Spiritual Exercises.

98. Jesuit.

99. Vincent de Paul.

100. Way of Perfection.

101. Interior Mansions.

102. رابرت وان وورست، همان،‌ ص371-374.

103. Fontiveros.

منابع

نهج البلاغة، گردآوری سید رضی، تحقیق صبحی الصالح، بیروت، بی‌نا، 1967.

اکمپیس، توماس، اقتدا به مسیح، ترجمه سعید عدالت‏نژاد، تهران، طرح نو، 1382.

البستانی، بطرس، دایرةالمعارف، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

پیترز، اف. ئی، یهودیت، مسیحیت و اسلام، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1384.

توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، سمت، 1384.

خوری حتی، فیلیپ، شرق نزدیک در تاریخ، ترجمه قمر آریان، تهران، علمی و فرهنگی، 1382.

دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1371.

راسل، برتراند، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، تهران، کتاب پرواز، 1373.

رسول‌زاده، عباس و جواد باغبانی، شناخت مسیحیت، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1389.

زرین‏کوب، عبدالحسین، در قلمرو وجدان، تهران، علمی و فرهنگی، 1369.

ـــــ ، دفتر ایام، تهران، علمی، معین، 1365.

ژان دانیلو، ریشه‏های مسیحیت در اسناد بحرالمیت، ترجمه علی مهدی‏زاده، قم، نشر ادیان، 1383.

شایگان، داریوش، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران امیرکبیر، 1362.

شریعتمداری، محمدرضا، «معرفی مجله المشرق». هفت آسمان، ش 5، بهار 79.

کتاب مقدس، ترجمه دکتر بروس، لندن، ایلام، 1904.

کونگ، هانس، تاریخ کلیسای کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1384.

لوگوف، ژاک، روشنفکران در قرون وسطا، ترجمه حسن افشار، تهران، مرکز، 1376.

محمدیان، بهرام، دایرة المعارف کتاب مقدس، تهران، سرخدار، 1381.

مرتضی مطهری، مجموعه آثار، قم، صدرا، بی‌تا.

میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1377.

و.م. میلر، تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران، ترجمه علی نخستین، بی‌جا، حیات ابدی، 1981.

وان وورست، رابرت، مسیحیت از لابه‏لای متون، ترجمه جواد باغبانی و عباس رسول‏زاده، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1384.

هاکس آمریکایی، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، 1377.

Mircea Eliade (ed.), The Encyclopedia of Religion, Macmillan,1987, 16vols.

Philip Schaff (ed.), The Creeds of Christendom, Baker Books, 1993, 3 vols.

Hans Kung, The Catholic Church, A Modern library Chronicles Book, New York, 2001.

عباس رسول‌زاده/ دانش‌آموخته حوزه و پژوهشگر ادیان

 منبع : فصلنامه معرفت ادیان ش 7