نگاهی به کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی»

تنها اثر مایکل کوک، اسلام‌پژوه غربی، که به فارسی ترجمه شده، کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» است که این اثر به دلیل وسعت مراجعه به منابع و دامنه تحقیق، از اهمیت خاصی برخوردار است. اینک فصول و بخش‌هایی از این کتاب، از نظرتان می‌گذرد.

بحث امر به معروف و نهی از منکر، از دیرباز مورد توجّه فقیهان و پژوهشگران تمام فرقه‌های اسلامی بوده و از نظر وحی و عقل، بر وجوب آن تأکید بسیار شده است.

مایکل کوک، مورّخ، اسلام‌شناس و استاد دانشگاه پرینستون، در سال 1940 م در انگلستان به دنیا آمد. وی در دانشگاه کمبریج، به آموختن تاریخ انگلستان و اروپا پرداخت و علاوه بر زبان‌های رسمی اروپایی و عربی، زبان‌های فارسی و ترکی را نیز فرا گرفت.

 

آثار این نویسنده انگلیسی، بیشتر در زمینه تفسیر، فقه، حدیث و تاریخ اسلام است. دانشجویانی از مذاهب و ملّیت‌های متفاوت، پایان‌نامه دوره دکتری خود را در رشته‌های مختلف اسلام‌شناسی، با راهنمایی او نوشته و روش دستیابی به منابع اصیل اسلامی را از او آموخته‌اند. این پژوهشگر علوم اسلامی، پس از آگاه شدن از واقعه تعرّض به یک زن در یکی از ایستگاه‌های قطار شهری شیکاگو در منظر عام و بی‌تفاوتی مردم و پلیس نسبت به این گونه حوادث، می‌گوید: آدمی نمی‌تواند فقط در کناری بایستد و ببیند زنی در منظر عام، مورد تجاوز قرار می‌گیرد. ما احساس می‌کنیم، به نوعی وظیفه داریم علاوه بر آن که خود باید به شایستگی رفتار کنیم، دیگران را نیز از ارتکاب کارهای کاملاً ناپسند نسبت به همنوعان خود، باز داریم». و در ادامه آن می‌افزاید: ما در زندگی روزمره، نامی برای این وظیفه نداریم. حقوقدانان و فیلسوفان ما بحث‌هایی دارند که وظیفه‌ای برای ‌ امداد‌ وجود دارد، امّا این بحث، مهجورتر از آن است که به ‌عنوان فرهنگ ما توصیف شود. اسلام، برعکس، نام و تعالیم ویژه‌ای برای چنین وظیفه اخلاقی گسترده دارد و نام آن، امر به معروف و نهی از منکر است». و سپس می‌گوید: من چیزی در این مورد نمی‌دانستم تا این که ضمن تحقیقات اسلامی خود، از آن آگاه شدم».

مایکل کوک، با انگیزه شناخت این وظیفه در اسلام، پژوهش‌های خود را آغاز می‌کند و با صبر و حوصله بسیار و با مراجعه به حدود 1700 کتاب و مقاله اسلامی و با مشورت با بسیاری از اسلام‌شناسان و مسلمانان، از جمله آیة الله حسین مدرس، و با بیش از دوازده سال کار مداوم و استفاده از فرصت‌های مطالعاتی و بررسی‌های علمی، موفّق به نوشتن این کتاب می‌شود که شاید مفصل‌ترین کتابی باشد که تا کنون در این زمینه نوشته شده است. البته با نگاهی به فهرست مطالب این دو جلد و پیش‌گفتار نویسنده، دامنه کار و وسعت مطالبی که مورد بحث قرار گرفته است، به خوبی آشکار می‌شود.

جلد اول، شامل دوازده فصل است که در 538 صفحه، به: نگرش بر آیات قرآن و احادیث امر به معروف و نهی از منکر، کتاب‌های نوشته شده در این باره، سیره مسلمانان صدر اسلام، و باورهای مکتب معتزلی، زیدیه و دیگر فرقه‌های اسلامی، می‌پردازد.

نویسنده، در جلد دوم، در هشت فصل (61 صفحه)، به:

امر به معروف و نهی از منکر نزد شافعیان، مالکیان، اباضیه و غزالی، بازنگری اسلام نخستین، تحوّلات جدید اسلامی، سرچشمه‌ها و سنجش‌ها، و تفاوت امداد» و امر به معروف و نهی از منکر، پرداخته است.

کتاب امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» مایکل کوک، به همّت بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در دو جلد سخت (گالینگور)، با شمارگان هزار نسخه، در بهار سال 1384 چاپ و روانه بازار نشر شد.

 
پدیدآورنده: روح الله مهپور