مسجد جامع سجاس

مسجد جامع سُجاس یکی از آثار برجسته استان زنجان است که در 12 کیلومتری شمال غربی شهرستان خدابنده در شهر سجاس از توابع بخش سجاس رود قرار دارد. این مسجد به سبک مساجد شبستانی بنا شده است. آثار قوس‌های فرو ریخته در جرز شمالی نشان می‌دهد که این بنا با ملحقات و افزوده‌های دیگری با شبستان موجود، مجموعه کامل‌تری را تشکیل می‌داده است. بنای موجود، شبستان گنبدداری است که به سبک چهارطاقی احداث گردیده و جرزهای چهارگانه، سنگینی گنبد را به عهده گرفته‌اند. این مسجد به طور کلی از آجرهای به ابعاد 5×21×21 سانتی‌متر ساخته شده است. گنبد با واسطه چهار فیلپوش بر روی جرزهای چهارگانه استوار شده است. بالای فیلپوش‌ها طاق‌نماهای زیبایی قطاربندی شده که بدین وسیله گردی کاملی را جهت اجرای عرقچین گنبد فراهم آورده است. گنبد این مسجد از نوع گنبدهای یک پوششی است که از آجر ساخته شده و تزئینات آن منحصر به نقش ستاره ایرانی (ستاره پنج پَر) می‌باشد. ورودی کنونی در جرز شمالی تعبیه شده و در جرزهای غربی و شرقی دو درِ بزرگ شبیه به ایوان، در ضلع جنوبی محراب مسجد در راستای قبله با خالی نمودن دیوار ایجاد شده است. قرینه محراب در جرزهای غربی و شرقی در حدّفاصل در بزرگ، تزئیناتی نظیر محراب انجام گرفته که تنها جنبه تشریفاتی داشته و به لحاظ تکمیل قرینه‌سازی اجرا شده‌اند.

این مسجد از نظر گچ‌بری و کتیبه‌ها بسیار ارزنده و قابل توجه است. چهار کتیبه در این بنا به چشم می‌خورد. ابتدا کتیبه ساقه گنبد است که به خط نسخ ابتدایی گچ‌بری گردیده و احتمالاً همزمان با احداث بنا بوده است. کتیبه فیلپوش‌ها که با خط ثلث زیبا نوشته شده است. این کتیبه با توجه به سبک نگارش، احتمال دارد که متعلق به دوران ایلخانیان باشد. زیر فیلپوش‌ها کتیبه بسیار ارزنده‌ای به عرض حداقل 50 سانتی‌متر در گرداگرد مسجد نوشته شده که متن آن سوره تبارک است. این کتیبه با دو خط موازی در بالا و پایین محدود شده و بالای خطوط، کتیبه کوچک دیگری به خط کوفی اوایل قرن پنجم نوشته شده است. متن کتیبه به خط نسخ خوانا نوشته شده و با گچ‌بری‌های بسیار زیبا و طرح‌های اسلیمی پرکار مزیّن گردیده‌ است. محراب مسجد سجاس با گچ‌بری‌های ارزنده متشکل از طرح‌های اسلیمی و گیاهی طراحی و اجرا شده‌اند.

با توجه به شواهد موجود در معماری و تزئینات بنا می‌توان گفت این مسجد متعلق به اوایل قرن پنجم هجری قمری است.