تبیین دیدگاه امام خمینی(ره) درباره‌ی صعود و سقوط جوامع اسلامی مسیر پویایی جوامع اسلامی

ب) علل خارجی

1. متحجر نشان دادن اسلام

یکی از نقشه‌های استعمار، متحجر نشان دادن اسلام است تا از این رهگذر بتواند بر ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جوامع مسلمین سیطره یابد. «از جمله بدبختی‌هایی که بر دول اسلامی پیش آمده این است که مدت زیادی دول استعمارطلب مشغول شده‌اند که پیغمبر اسلام را کوچک کنند... بعدش دنبال این رفتند که اسلام را یک طریقت عقب‌افتاده‌ی کهنه معرفی کنند.»[8]

2. تفرقه‌افکنی میان کشورهای اسلامی

به بیان امام خمینی (ره)، همه‌ی اختلافات کشورهای اسلامی از نقشه‌های استعمار سرچشمه می‌گیرد. «این‌طور نیست که این ممالک اسلامی، که با هم اختلاف دارند، از باب اتفاق باشد. خیر، این نقشه‌های آن ابرقدرت‌هاست.»[9]

3. بهره‌برداری از منابع و ذخیره‌ی کشورهای اسلامی و استفاده از بازار جوامع اسلامی برای ترویج کالاهای مصرفی

با وجود بهره‌مندی کشورهای اسلامی از نعمت‌های خدادادی و منابع طبیعی سرشار، متأسفانه، عموم این کشورها به نحو احسن از برکات این نعمت‌ها بهره‌مند نمی‌شوند و سود آن‌ها به جیب ابرقدرت‌ها سرازیر می‌شود. امام (ره) در این خصوص می‌فرمایند: «آنچه ابرقدرت‌های جهان و کشورهای تابع آن‌ها با هم اتفاق دارند، عقب نگه داشتن کشورهای جهان سوم و خصوصاً کشورهای پهناور و غنی اسلامی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و نظامی است.»[10]

ابرقدرت‌ها، با استفاده از همه‌ی امکاناتشان، می‌کوشند تا منابع و نعمت‌های خدادادی مسلمین را در خدمت رشد و ترقی خود گیرند و مانع پیشرفت مسلمانان شوند تا با قرار دادن آن‌ها در عقب‌ماندگی، زمینه‌ی وابستگی آن‌ها را فراهم سازند. مضاف بر این، گشودن بازارهای مسلمانان به روی کالای غربی، که عمدتاً مصرفی، مبتذل و تزئینی است، تا مسلمانان را مصرف‌گرا نمایند تا هم آن‌ها را به دچار درد وابستگی مضاعف نمایند هم سودهای سرشار نصیب خود کنند. نتیجه‌ی نهایی این فرآیند ممانعت از بیداری اسلامی بود.

4. حمله‌ی نظامی و تهاجم فرهنگی

دنیای استکبار به هر وسیله‌ای برای دستیابی به اهدافش متوسل می‌شود. به‌رغم ادعاهای دروغین دموکراسی‌طلبانه، با ایجاد کودتاها و حمایت از آن‌ها از یک‌سو و تهاجم فرهنگی با استفاده از امکانات اطلاع‌رسانی خود از سوی دیگر، استعمار را در لباسی جدید تداوم بخشند.

«ابرقدرت‌ها، برای مقاصد شوم خود، کودتاها به راه انداختند و رژیم‌هایی را برچیده و رژیم‌هایی وابسته به خود روی کار آوردند. برای به‌دست آوردن سلطه‌ی استعماری نو، بهترین راه را در حمله به فرهنگ‌های ملت دانسته، دانشگاه‌ها را به خدمت گرفتند. از رهاوردهای آن‌ها، مجلس‌های فرمایشی ساختند و حکومت‌های دلخواه به دست آوردند.»[11]

علل پویایی جوامع اسلامی

1. بیداری اسلامی

امام خمینی (ره) گام نخست عزت و استقلال و پویایی جوامع اسلامی را بیداری آنان می‌داند. «ملتی که بخواهد سر پای خود بایستد و کشورش را خودش اداره کند، لازم است اول بیدار شود.»[12] البته در این زمینه یک عامل موازی دیگر وجود دارد که آن همانا شناخت عوامل گرفتاری است. «مسلمین توجه کنند به اینکه از کجاها این گرفتاری‌ها آمده است و علل این گرفتاری‌ها چیست و راه نجات آن از چیست.»[13]

2. بازگشت به اسلام ناب محمدی

امام خمینی (ره) تنها راه نجات از معضلات و مشکلات جوامع اسلامی را بازگشت به اسلام ناب محمدی در مقابل اسلام آمریکایی می‌دانند. ایشان تنها راه بازیابی عزت مسلمین را در سایه‌ی پایداری از قوانین الهی و عمل به قرآن می‌دانند. «ما تا به اسلام بر نگردیم، اسلام رسول‌الله... نه می‌توانیم قضیه‌ی فلسطین را حل کنیم و نه افغانستان و نه سایر جاها.»[14]

3. اعتماد به نفس و خودباوری

اعتماد به نفس عامل رشد و پیشرفت انسان‌ها و جوامع است. بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، با اشاره به تلاش‌های برخی از قدرت‌ها برای وابسته کردن ملت‌ها به آن‌ها، راه نجات بشر را در این می‌داند که ملت‌ها را از وابستگی‌های فکری و فرهنگی بیرون آیند و به توانمندی‌ها و فرهنگ غنی خود توجه کنند. «تا نخواهیم نمی‌توانیم.»[15]

4. برقراری وحدت میان مسلمین

یکی از محورهای مهم و اصلی اندیشه‌ی امام خمینی (ره) وحدت مسلمین است. معمار بزرگ انقلاب این موضوع را در حل معضلات جوامع اسلامی بسیار راهگشا می‌دانستند و بر آن تأکید داشتند و آن را رمز پیروزی مسلمانان می‌دانستند و راه‌حل همه‌ی مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن‌ها را در وحدت مسلمانان می‌دانند. «مسلمانان باید برای استقلال و آزادی این کلید پیروزی را به دست بیاورند و برای وحدت کوشش کنند.»[16]

در این راه، وحدت دولت‌های اسلامی مکمل این فرآیند است و می‌تواند عامل قدرت‌یابی و استحکام موقعیت کشورهای اسلامی باشد. ایشان رمز پیروزی دولت‌ها را وحدت کلمه می‌دانست و می‌فرماید: «رمز پیروزی دولت‌ها وحدت کلمه است.»[17]

نتیجه

امام خمینی (ره)، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، علل عقب‌ماندگی مسلمانان را ناشی از علل داخلی و خارجی می‌دانست. التفات ایشان به علل داخلی عقب‌ماندگی مسلمانان همچون فاصله گرفتن از اسلام اصیل، خودباختگی در برابر غرب، تفرقه و اختلاف میان مسلمانان و دولت‌های اسلامی و ملی‌گرایی دو دلیل داشت. نخست آنکه این علل سبب شده بود مسلمانان از رشد و تعالی باز مانند و دیگر، زمینه‌سازی این علل داخلی برای حضور قدرت‌های استعماری در سرزمین‌های مسلمانان بود.

ایشان در زمینه‌ی علل خارجی عقب‌ماندگی مسلمانان به نقشه‌های شوم استعماری برای انحطاط و عقب نگه داشتن مسلمانان توجه می‌کرد و بر خلاف نظریات عده‌ای از روشن‌فکران غرب‌گرا، معتقد بود دسیسه‌های استعمارگران توهم توطئه نیست، بلکه ابرقدرت‌ها در هر زمانی برای رسیدن به اهداف و منافع خود، متناسب با آن زمان، به استعمار پرداخته و امروزه نیز با تحول شرایط جهانی به استعمار نو روی آورده‌اند و در قالب ادعاهایی همچون دموکراسی، آزادی و حقوق بشر به غارت ملل مسلمان می‌پردازند.

معمار کبیر انقلاب راه‌حل‌هایی را برای رهایی مسلمانان از این وضعیت اسفبار و حرکت در مسیر پویایی جوامع اسلامی مطرح ساختند که در میان آن‌ها بر بیداری مسلمانان، توجه به دلایل گرفتاری‌ها و اعتماد به نفس و وحدت مردم و دولتمردان جوامع اسلامی تأکید بیشتری می‌ورزید.

منابع:

[1]. صحیفه‌ی امام، جلد 2، ص 488.

[2]. همان، ج 12، ص 4.

[3]. همان، ج 1، ص 377.

[4]. همان، ج 13، ص 87.

[5]. همان، ج 13، ص 209.

[6]. همان، ج 13، ص 53.

[7]. همان، ج 2، ص 322.

[8]. همان، ج 1، ص 38.

[9]. همان، ج 4، ص233.

[10]. همان، ج 19، ص 342.

[11]. همان، ج 19، ص 342.

[12]. همان، ج 13، ص 381.

[13]. همان، ج 17، ص 203.

[14]. همان، ج 2، ص 438.

[15]. همان، ج 13، ص 523.

[16]. همان، ج 7، ص 170.

[17]. همان، ج 8، ص 308.

مجید میری؛ عضو تحریریه‌ی برهان

منبع: برهان