مبحث چهلم طرح صالحین: روز پرستار

پرستاری در اسلام

پرستاری، به معنای کمک به رفع نیازهای‏جسمی و روانی بیمار است و در کشورهای‏غربی پس از کارهای پرستاری فردی به نام‏فلورانس نایشنگل آغاز می‏گردد، و قدمتی به‏طول چند صد سال دارد.
در اسلام پرستاری از شروع جنگ‏های‏اولیه در صدر اسلام در میادین جنگ‏ها شروع‏گردیده و تاریخ هزار ساله دارد.
در بعضی روایات، از پرستاری پیامبرانی نام‏برده شده که قبل از ظهور اسلام‏می‏زیسته‏اند.

لزوم پرستاری

امام صادق‏علیه السلام:
«المؤمن فی تبارهم و تراحمهم و تعاطفهم‏کمثل الجسد اذا اشتکی تداعی له سائره‏بالسهر و الحمی‏» (1)
مؤمنان در احسان و نیکی به یکدیگر ومهرورزیدن و مهربانی به هم، مانند پیکری‏هستند که هرگاه عضوی از آن به دردآید،اعضای دیگر نیز به بی‏خوابی و تب با اوهمدردی می‏کنند.
در جامعه اسلامی، افراد نسبت‏به یکدیگرنباید و نمی‏توانند بی‏تفاوت باشند، وپایه واساس زندگی بر محبت و رسیدگی به یکدیگرمی‏باشد، به خصوص نسبت‏به سالمندان یابیماران این تعهد و احسان باید صورت پذیرد.

پرستاری از دیدگاه ائمه‏علیهم السلام

در موقعیت‏های متفاوت پیامبر و ائمه‏گرامی‏علیهم السلام رهنمودهای فراوانی در این امرارائه فرموده‏اند. از جمله سخنانی که‏پیامبرصلی الله علیه وآله در آخرین روزهای عمربابرکتشان در مسجد مدینه فرمودند: چنین‏است: «من قام علی مریض یوما و لیلة بعثه‏الله مع ابراهیم الخلیل‏علیه السلام فجاز علی‏الصراط کالبرق اللامع و من سعی لمریض‏فی حاجة فقضاها خرج من ذنوبه کیوم‏ولدته امه‏» (2)
کسی که یک روز و یک شب پرستاری‏بیماری را به عهده بگیرد، خداوند او را باابراهیم خلیل‏علیه السلام محشور می‏کند، پس هم‏چون درخشش برقی از صراط عبور می‏کند وکسی که در برطرف کردن نیازهای مریض‏تلاش کند و نیاز او را برآورد، همانند روزی که‏از مادر متولد شده است از گناهانش پاک‏می‏گردد.
این رهنمودها نشانگر اهمیت رسول‏گرامی‏صلی الله علیه وآله بر پرستاری بوده و تاکید ایشان رابر همیاری در جامعه نشان می‏دهد.
امام صادق‏علیه السلام عن رسول الله‏صلی الله علیه وآله: «من‏سعی لمریض فی حاجة قضاها اولم یقضهاخرج من ذنوبه کیوم ولدته امه...» (3)
کسی که برای برآوردن نیاز بیماری تلاش‏کند، خواه نیازاو برآورده شود یا نه همانندروزی که از مادر متولد شده است از گناهان‏پاک می‏گردد.
علاوه براهمیت موضوع تاکید بر عمل‏انجام شده توسط پرستار دارد که مهم نیست‏و عمل است‏حال خواه منجر به نتیجه دلخواه‏گردد یا خیر، و شرط پاداش پرستار را منوط به‏بهبودی نیاروده و با ایجاد انگیزه بسیار راسخ‏در این امر به پرستاری تشویق می‏فرمایند.

پرستاری بزرگان

یوسف‏علیه السلام

یکی از پیامبران که نسبت پرستاری به اوداده شده حضرت یوسف‏علیه السلام می‏باشد، علامه‏مجلسی در کتاب بحارالانوار آورده‏اند: (4)
امام صادق‏علیه السلام: یکی از عواملی که موجب‏شد حضرت یوسف‏علیه السلام را فردی نیکوکاربدانند، این بود که در زندان به امر بیماران وپرستاری از آنان اهتمام می‏روزید و از آنان‏مراقبت می‏نمود.
با استناد به این حدیث می‏توان بر ارزش وتکریم پرستاری پی‏برد. امام صادق‏علیه السلام یکی‏از عوامل رشد و تعالی حضرت یوسف‏علیه السلام رادر مراقبت از بیماران ذکر نموده است.

پیامبرصلی الله علیه وآله

حضرت علی‏علیه السلام، گوشه‏ای از پرستاری‏پیامبرگرامی‏صلی الله علیه وآله را در شبی که وجود مبارک‏ایشان مبتلا به تب بوده یادآوری‏می‏نمایند. (5)
علی‏علیه السلام: شبی تب وجودم را فراگرفت وخواب را از من ربود. بدین جهت رسول‏خداصلی الله علیه وآله تا صبح نیز بیدار بود و شب را بین‏من و نماز تقسیم می‏کرد. پس از نماز نزد من‏می‏آمد و جویای حال من می‏شد و با نگاه‏کردن به من از وضعیت‏بیماری‏ام اطلاع‏می‏یافت و شیوه پیامبرصلی الله علیه وآله تا طلوع صبح این‏چنین بود. پس از آن که حضرت با اصحاب‏نماز گذاردند در حق من دعا کردند که خدایا!علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطربیماری‏اش تا صبح نخوابیدم.

علی‏علیه السلام

امام حسین‏علیه السلام: چون فاطمه زهراعلیها السلام‏دخترگرامی رسول خداصلی الله علیه وآله بیمار شد به‏علی‏علیه السلام سفارش نمود، بیماری او را پنهان‏کنند و اجازه ملاقات به کسی ندهند. حضرت‏این گونه عمل کرد و خود عهده دار پرستاری‏از فاطمه‏علیها السلام شد و اسماء ایشان را یاری‏می‏کرد. (6)

فاطمه‏علیها السلام

در جنگ احد دندان پیامبراسلام‏صلی الله علیه وآله‏شکست و کلاهخود برسرایشان زخم واردکرد، در آن هنگام فاطمه‏علیها السلام خون جراحت‏پیامبر را می‏شست و علی‏علیه السلام با سپرآب‏می‏آورد، چون فاطمه مشاهده کرد خون بندنمی‏آید، تکه حصیری را سوزاند و خاکستر آن‏را روی زخم گذارد تا خون بند آید.
... گروهی از زنان از جمله فاطمه‏علیها السلام وبعضی از زنان پیامبر گرامی‏صلی الله علیه وآله آب و غذا بردوش حمل می‏کردند و به مجروحان جنگ‏آب می‏دادند و آن‏ها را مداوا می‏کردند. (7)

مریم‏علیها السلام

درد و ناراحتی درفاطمه آغاز می‏شود و اوبیمار می‏گردد، آنگاه‏خداوند، حضرت مریم رابرای پرستاری ازحضرتش فرو می‏فرستد ومریم از ایشان پرستاری‏می‏کند و با فاطمه دربیماری‏اش انس‏می‏گیرد. (8)

زینب‏علیها السلام

علی بن الحسین‏علیه السلام:شبی که فردای آن پدرم‏به شهادت رسید، من‏نشسته بودم و عمه‏ام‏زینب در نزد من بود و ازمن به گونه‏ای نیکوپرستاری می‏کرد. (9)

رفیده

یکی از اصحاب پیامبر گرامی اسلام‏صلی الله علیه وآله به‏نام سعدبن معاذ جراحت‏سختی در جنگ‏خندق برداشته بود، به دستور پیامبرصلی الله علیه وآله درمسجد، درخیمه زنی به نام رفیده، سعد راقرار داده و رفیده در این خیمه مجروحان‏جنگ را مداوا می‏کرد و به پرستاری و مراقبت‏از آنان می‏پرداخت. (10)

نسیبه

یکی از پرستاران فداکار و نمونه زمان‏رسول اکرم‏صلی الله علیه وآله بود. با این که زخمهای‏زیادی از جنگ احد در بدن داشت، هنگامی‏که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمان حرکت‏به سوی دشمن‏را داد، با بستن زخمهای خود تلاش فراوانی‏کرد که همراه مسلمین شرکت جوید ولی‏خونریزی فراوان توان رفتن را از او ربوده‏بود. (11)

ام سلیمه و ام عطیه

انس بن مالک نقل می‏کند: بعد از جنگ‏احد علی‏علیه السلام را نزد پیامبرصلی الله علیه وآله آوردند، درحالی که شصت و چند زخم و جراحت‏بر بدن‏داشت. در این وقت پیامبرصلی الله علیه وآله به‏ام عطیه وام سلیمه دستور داد زخمهای حضرت رامداوا کنند و زخمهای ایشان چنان بود که این‏دو گفتند: به خاطر فراوانی زخمها و خونریزی‏شدید برجان علی‏علیه السلام بیمناک شدیم. (12)

پرستاری ناتوانان جسمی

از مصادیق بارزپرستاری کمک و نگهداری‏افرادی می‏باشند که دارای ناتوانی جسمی‏هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن،پیامبراسلام‏صلی الله علیه وآله برای افرادی که این امر به‏عهده آنان می‏باشد، پاداش ویژه‏ای یادآوری‏شده‏اند:
قال رسول الله‏صلی الله علیه وآله:
«من اعان، ضعیفا فی بدنه علی امره،اعانه الله علی امره و نصب له فی القیامة‏ملائکة یعینونه علی قطع تلک الاهوال وعبور تلک الخنادق من النار، حتی‏لایصیبه من دخانها و علی سمومها و علی‏عبورالصراط الی الجنة سالما امنا» (13)
هرکس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد،یاری کند، خداوند او را در کارهایش یاری‏می‏دهد و در قیامت فرشتگانی را می‏گمارد تااو را در پیمودن مسیرهولناک قیامت و عبور ازگودالهای آتش و بر عبور از صراط به سوی‏بهشت‏با سلامت و امنیت کامل یاری دهند.

تقویت روحی

از عوامل مهم در بهبودی یک بیمار، توجه‏کامل پرستار به عوامل روانی می‏باشد،برخوردهای محبت‏آمیز، صبر و حوصله درشنیدن حرفهای بیمار، تحمل در شنیدن،ناله‏های بیمار، دادن امید بهبودی و بالابردن‏روحیه، به بیمار می‏تواند نقش مهمی درپیشرفت‏به سوی سلامتی وی داشته باشد.
پیامبر گرامی اسلام‏صلی الله علیه وآله:
«اذا دخلتم علی المریض، فنفسوا له فی‏الاجل فان ذلک لایرد شیئا و هو یطیب‏النفس.» (14)
هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به سلامت وطول عمر امیدوار سازید، گرچه این امیدوارساختن در قضا و قدر مؤثر نیست ولی بیمار رادلخوش می‏سازد و باعث آرامش وی می‏گردد.

پرستاری در عاشورا

چرا تولد زینب‏علیها السلام روز پرستار نامیده‏شده؟ آیا در پرستاری ایشان تفاوتی مشاهده‏می‏گردد؟
بانگاهی به عاشورا می‏بینیم مجروحان‏جنگی از خود برجای گذاشته است که قابل‏درمان نمی‏باشند که راهی برای ادامه حیات‏پیدا کنند، بلکه مجروحانی می‏باشند به‏فاصله کمتر از یک ساعت جان داده و به‏شهادت نایل می‏آمدند، ولی زنان در همین‏فرصت محدود در کنار زخمیان می‏ماندند،خون از سر و روی‏شان پاک می‏کردند، دلداریشان می‏دادند.
در این میانه حضرت زینب‏علیها السلام مسؤولیتی‏بسیار گرانبارتر از دیگر زنان داشت، علاوه‏برپرستاری روحی وجسمی از امام سجادعلیه السلام‏که در معرض خطر مستقیم دشمنان قرارداشتند به امور رسیدگی زنان عزیز از دست‏داده، غارت شده می‏پرداختند، از جانب دیگرسخنان و برخورد کوبنده‏اش با خصم درجریان انتقال کاروان از کربلا تا کوفه را به‏عهده داشته، با بررسی جریانات واقع شده‏درمی‏یابیم که پرستار به معنای واقعی در این‏برهه صورت گرفته است.
علاوه بر کمک به التیام زخمهای جسمی،برآلام و دردهای روحی ایشان با سرافرازی وقدمهای استوار مرحم می‏نهاد و کاروان را به‏پیش می‏برد، نمونه این گونه پرستاری را نه‏تنها در اسلام، بلکه در جهان نیز آن از هم اززنی که خود برادر، پسران،... را از دست داده‏مشاهده نگردیده است.

پاداش پرستاری

درتاریخ صدر اسلام دیده می‏شود که‏پیامبرصلی الله علیه وآله همواره گروهی از زنان را همراه‏خود به جنگها، جهت پرستاری و مداوای‏مجروحین می‏برده است ونمونه‏های فراوانی‏دیده شده، که پیامبرصلی الله علیه وآله پاداش‏های مادی‏به آنان عطا می‏فرموده:
در بحار الانوار آمده است: رسول خداصلی الله علیه وآله:گروهی از زنان را با خود به جنگ می‏برد، تا به‏مداوای مجروحان بپردازند و از انفال به آنان‏می‏بخشید.» (15)
عن الصادق‏علیه السلام عن آبائه قال: «قال‏رسول‏الله‏صلی الله علیه وآله من سعی لمریض فی حاجة، قضاهااو لم یقضها، خرج من ذنوبه کیوم ولدته‏امه.» (16)
پیامبرخداصلی الله علیه وآله فرمودند: کسی که برای‏رفع نیازهای بیماری تلاش کند خواه آن نیازبرآورده شود یا نشود، همانند روزی که از مادرمتولد شده است از گناهان پاک می‏گردد.

امام خمینی‏قدس سره و پرستاری

«این شغل پرستاری از شغل‏های بسیارشریفی است، که اگر چنانچه انسان با وظایف‏انسانی و شرعی خودش بکند، این یک‏عبادتی است که در فراز عبادت‏های درجه اول‏است.... پرستاری از بیمار امر بسیار مشکلی‏است. لکن خیلی ارزشمند است. اگر انسان بایک بیمار به طور محبت، به طور برادری، به‏طور خواهری، مراعات احوال او را بکند و این‏برای انجام یک وظیفه انسانی - الهی باشد ازعبادات بسیار، ارزشمند است.» (17)
«... بیماران احتیاج دارند به محبت، بیش‏از آن که احتیاج به دوا دارند، یک مریضی که ازخانه‏اش آمده است در بیمارستان، این‏مریض خودش را مثل این که یک غریب‏می‏داند، اگر چنانچه این پرستارها با اوملایمت، با رفتار انسانی، با محبت، مثل برادرو خواهر با او رفتار کنند، این حس غربت از اومنفصل می‏شود و آرامش برایش حاصل‏می‏شود و این آرامش روحی در بهبود او کمک‏می‏کند.»