هفته بیست و سوم:...( "پرداخت خمس")...

از بررسى جنگهاى پيامبر(ص) بر مى آيد كه آن حضرت, در هر جنگى, غنيمتهاى جنگ را كه از موارد خمس است,در اختيار مى گرفت و آن گاه به صلاح انديشى خود, به پنج قسم, يا كم تر و يا بيش تر, سهم بندى مى كرد.
اين سيره, پس از رسول خدا(ص) در بين امامان(ع), كم و بيش رواج داشت. گرچه امامان(ع) قدرت حكومتى و اجرايى نداشتند, ليكن از همان اندازه نفوذى كه در بين پيروان خود داشتند, در امور اقتصادى استفاده مى كردند و كسانى را كه به عنوان وكيل به شهرها و ديه هاى و قريه هاى دور و نزديك مى فرستادند و آنان از مردم خمس را مى گرفتند و به خدمت امام ارسال مى داشتند, يا با اجازه امام هزينه مى كردند. در جايى نقل نشده كه وكيل و نماينده امام, نيمى از خمس را گرفته باشد و نيمى را در اختيار صاحب مال گذاشته باشد, تا هزينه كند.
البته اگر موردى اين چنين هم پيدا شود كه امام, نيمى از خمس را اجازه داده كه صاحب مال هزينه كند, ناسازگارى با اين مطلب ندارد كه امام اختيار دار همه خمس است, زيرا امام هرگونه كه صلاح بداند درباره هزينه كردن خمس, مى تواند دستوربدهد.
ولى آنچه از سيره پيامبر(ص) و ائمه(ع) به دست مى آيد, گرفتن همه خمس از كسانى بوده كه خمس بدهكار بوده اند, حتى در دوران غيبت صغرا, نايبان ويژه حضرت, تمام خمس را از بدهكاران خمس, درخواست مى كرده اند و بر اين نكته, همگان اتفاق دارند.
على بن يقطين از اصحاب امام كاظم(ع) و وكيل و كارگزار امام كاظم(ع) در دستگاه بنى عباس, خمس را پنهانى براى امام(ع) مى فرستاد.21
و نيز زياد بن مروان, على بن حمزه بطائنى و عثمان بن عيسى رواسى نمايندگان امام كاظم(ع) بودند و پس از شهادت امام كاظم(ع), وجود دهها هزار درهم و دينار خمس در نزد آنان, سبب شد در امر امامت امام رضا(ع) ترديد كنند و بر امام كاظم(ع) وقوف داشته باشند22 و در تاريخ هيچ گاه نقل نشده كه تنها سهم امام را مى گرفته اند و سهم سادات را به خود صاحبان مال وا مى گذاشته اند.
همچنين نمايندگان و وكيلان امام رضا(ع), مانند: على بن راشد, على بن الحسين عبد ربّه23, عبدالعزيز بن المهتدى,24 همه خمس را مى گرفته اند و در جايى نداريم كه اينان, تنها سهم امام را مى گرفته اند. حتى در توقيع حضرت به على بن راشد, از كل خمس به عنوان حق امام, ياد شده است: (ليقضى حقى)25.
ييا نمايندگان امام جواد, مانند: صالح بن محمد سهل الهمدانى26 و…
ييا نمايندگان امام هادى(ع), مانند: على بن جعفر27, محمد بن داود قمى, محمد بن اسطلحى28, ابراهيم بن محمد همدانى,29 همه خمس را مى گرفته اند و براى امام مى فرستاده اند.
اين سيره هميشگى و پيوسته وكيلان امامان(ع) بوده است.
ييا وقتى خود امام به گونه عمومى دستور مى دهد كه همه خمس مال ناصبى را مى خواهد:
(خذ مال الناصب حيثما وجدته وادفع الينا الخمس.)30
نشانگر اين معناست كه همه خمس از آنِ امام و در اختيار اوست كه به هرگونه صلاح بداند, هزينه كند.
اين كه كسى بگويد: امام نيمى از خمس را كه از آنِ وى نبوده و سادات مالك آنها بوده اند, درخواست مى كرده, از باب ولايت بوده, سخنى است سست و بدون دليل. بايد دليلى بر مالك بودن سادات داشت و آن گاه اين سخن را گفت و روايات را بدين گونه جمع كرد. وقتى دليلى بر مالك بودن سادات در دست نيست, جايى براى اين حرف وجود ندارد.