نمایش اعمال در روزقیامت چگونه است؟

 در فردايى که براى همه انسانها يکسان فراهم شده حسابرسى و محاکمه افراد به قدرى سهل و آسان خواهد بود که انسان گناهکار خود حکم محکوميت خويش را صادر مى ‏کند و بدون هيچ گونه اعتراض عذاب را پذيرا مى ‏شود زيرا دلائل جرم بسيار دقيق جمع ‏آورى گشته و گناه کار، امکان انکار ندارد، آيه ۴۹ سوره کهف مى‏ فرمايد: «وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا کَبِيرَةً إِلَّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُواحاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً؛ نامه اعمال نهاده مى‏ شود و مجرمين از آنچه در آن است و مى‏ بينند ترسان و لرزان شده مى ‏گويند: اى واى بر ما از اين نامه اعمال! که کوچک و بزرگى نيست مگر همه را احصاء و شماره کرده و هيچ چيز را وانگذاشته است و آنچه را که کرده ‏اند حاضر مى‏ يابند پروردگار تو بر هيچ کس ستم نمى‏ کند.

از جمله «وجدوا ما عملوا حضرا »معلوم مى ‏شود که عين اعمال انسانها مجسم شده و در برابر ديدگانشان قرار مى‏ گيرد و از همين جهت است که هيچ کس قادر به انکار کارهاى خويشتن نيست.

حضرت رسول اکرم (ص)مى‏ فرمايد: (اعمل ما شئت فانّک ملاقيه؛بکن آنچه مى‏ خواهى زيرا همان را ديدار خواهى کرد.)

و امير المؤمنين على (ع) مى‏ فرمايد: «ما قدّمت اليوم تقدم عليه غدا فامهد لقدمک و قدّم ليوم؛ هر چه امروز پيش فرستى فردا به همان وارد مى‏ شوى پس براى قدمت جايى تهيه کن و براى آن روزت چيزى پيش فرست.»

اکنون آيات ديگرى را که بر تجسم اعمال و نمايش عين آنها در آخرت دلالت دارد شاهد مى ‏آوريم.

۱- يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً لِيُرَوْا أَعْمالَهُمْ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ (زلزال- ۶ تا ۸) امروز (قيامت) مردم پراکنده بازمى‏ گردند تا اعمال خويش را ببينندپس هر کس به اندازه ذره‏ اى نيکى کند آن را مى‏ بيند و هر کس به مقدار ذره ‏اى بدى کند آن را خواهد ديد.

در اين آيات تصريح شده که انسان عمل نيک و بد خود را خواهد ديد. نه اينکه تنها پاداش و کيفر خود را خواهد يافت بلکه عين عمل خويش را هم خواهد ديد و سزاى او بعد از رويت عمل خواهد بود نه پيش از آن زيرا عدل و انصاف حکم مى‏ کند که ابتدا گناهکار به دلائل اتهام خود آگاه شود تا کيفرى را که برايش معين شده عادلانه تشخيص دهد و همچنين نيکوکار با ديدن دلائل نيکويى که اقامه کرده از پاداشى که دريافت مى ‏دارد بيشتر خرسند شود و شايد از همين جهت است که خداوند مى‏ فرمايد: وَ لا يَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً (و پروردگارت به هيچ کس ستم نمى‏ کند)

2- وَ بَدا لَهُمْ سَيِّئاتُ ما کَسَبُوا وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ (زمر- ۴۸) و ظاهر شد بر ايشان بديهايى که خود کسب کردند و فرا گرفت ايشان را آنچه که به آن مسخره مى ‏نمودند.

و همين آيه در سوره جاثيه (آيه ۳۳) تکرار شده جز اينکه به جاى ما کسبوا «ما عملوا» بکار رفته پس معلوم مى‏ شود آنچه را انسان بدست مى‏آورد يا انجام مى‏ دهد در آخرت پيش روى او ظاهر مى ‏شود و بلاها و مصائبى را که آن اعمال آفريده، عمل‏ کننده را احاطه مى‏ کند و به عذاب دادنش مى‏ پردازد.

۳- بَلْ بَدا لَهُمْ ما کانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ (انعام- ۲۹)

بلکه بر ايشان ظاهر شد، آنچه را که از پيش مخفى و پنهان مى‏ داشتند.

بسا آدمى گناهانى را در پنهانى مرتکب مى‏ شود تا کسى بر وقوع آنها آگاهى نيابد ولى با شگفتى فراوان در قيامت خواهد ديد که نه تاريکى در ضبط اموال تأثيرى داشته و نه روشنى و نه گوشه خلوت عمل را از اثر انداخته و نه ملاء عام و جاى آشکار. بلکه حافظان اعمال بزرگوارانه همه کردارها را اعم از کوچک يا بزرگ ضبط کرده‏ اند و امروز عين آنها را به نمايش در آورده ‏اند.

۴- وَ بَدا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ ما لَمْ يَکُونُوا يَحْتَسِبُونَ (زمر- ۴۷) و از سوى خدا بر ايشان ظاهر شد آنچه را که گمان نمى ‏بردند.

کارهاى بدى را که انسان در پنهانى انجام مى‏ دهد براى اين است که اولا مورد تعقيب و مجازات قرار نگيرد ثانيا در بين مردم رسوا نشود اما در آخرت همه پنهان کارى‏ هاى خويش را خواهد ديد و با شرمندگى و انفعال خاک بودنش را آرزو خواهد کرد. نگاه کنيد به آيه ۴۱ سوره نبأ که مى ‏فرمايد: يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ يَداهُ وَ يَقُولُ الْکافِرُ يا لَيْتَنِي کُنْتُ تُراباً روزى که مرد در آنچه که دو دستش پيش فرستاده مى ‏نگرد و کافر مى‏ گويد: اى کاش خاک بودم.

از اين آيه شريفه نيز معلوم مى‏ شود که انسان هر چه را پيش فرستاده مى ‏بيند و در آن نگاه مى ‏کند و اگر بديهايش از خوبيهايى که کرده باشد بيشتر باشد و آتشى که در دنيا براى خود و ديگران افروخته شعله‏ ور ببيند، در حسرت خاک بودن خواهد ماند، زيرامرگ دوباره به سراغش نخواهد آمد.

۵- يَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (آل عمران- ۳۰) روزى که هر کسى آنچه نيکى کرده مى ‏يابد و براى آنچه بدى نموده آرزو مى ‏کند که بين او و اعمال زشتش مسافتى بس دور باشد و خداوند شمار را از خودش مى‏ ترساند و خداوند به بندگان مهربان است.

در اين آيه کلمات «تجد» و «محضرا» دلالت دارد بر اينکه انسان عين اعمال خودش را حاضر مى‏ يابد و کارهاى زشت و اعمال شوم مجسم‏ شده ‏اش هم چنان باعث شرمسارى او مى‏ شود که آرزو مى ‏کند کاش اين اعمال از وى بسى دور مى ‏بود و ضمنا خدا بندگان خويش را تحذير مى ‏کند و از بلايى که در کمين آنها است آگاه مى ‏سازد زيرا خداوند نسبت به بندگانش مهربان است.

و اگر مهربان نمى‏ بود از خطرى که در پيش است آگاه شان نمى‏ ساخت ضمنا با بيان «وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ» به مردم ابلاغ مى‏ کند که هر مصيبتى براى خود فراهم آورده ‏ايد و محصولى که در دنيا کشت کرده‏ ايد در آخرت درو مى‏ نماييد که‏(الدّنيا مزرعة الآخرة)(دنيا کشتزار آخرت است) پس عذاب را از خداى مهربان که هرگز به احدى ستم نمى‏ کند ندانيد بلکه آن را از سوى خود به شمار آوريد که قانون خدا و سنت الهى را در هم شکسته‏ ايد و به درد و عذاب گرفتار شده ‏ايد، همچون ريختن غبار در چشم و يا خوردن سم که درد ومرگ به دنبال خواهد داشت.

مولوى هم مى‏ گويد:                  اين عملهاى چو مار و کژدمت             مار و کژدم گردد و گيرد دمت‏

پی نوشت: محاسبه نفس يا روش پيشگيرى از وقوع جرم (ترجمه محاسبة النفس)، ص: 95تا100.