التهاب طاقت‌فرسای روده‌ها

 

مشکلات و بیماری‌های روده‌ای در شمار شایع‌ترین ناراحتی‌هایی قرار دارد که افراد زیادی را در سراسر جهان درگیر می‌کند. ولی تعداد کمی از مبتلایان با مراجعه به پزشک و طرح مشکل خود به درمان می‌رسند.

 

کولیت اولسروز یکی از دو نوع بیماری التهابی روده‌ای شایع است که با کلمه اختصاری IBD مشخص شده و بیشتر در کنار بیماری کرون از آن نام برده می‌شود. ولی کولیت اولسروز برخلاف بیماری کرون که هر بخشی از مجاری معده‌ای و روده‌ای را در برمی گیرد، تنها روده بزرگ را مبتلا می‌کند.

 

کولیت اولسروز و بیماری کرون در ایرلند حدود 15 هزار نفر را مبتلا کرده است. در این میان، بسیاری از مردم اروپا در این زمینه با چالش مواجه شده‌اند به‌طوری که در حال حاضر بیش از دو میلیون اروپایی با این بیماری زندگی می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد افراد بین 15 تا 30 سال بیشتر در معرض ابتلا به کولیت اولسروز قرار دارند. در آمریکا بین 250 تا 500 هزار نفر به این بیماری مبتلا بوده و هر ساله از هر صد هزار نفر بین دو تا هفت نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. در بریتانیا نیز به‌طور تقریبی صد هزار نفر از کولیت اولسروز رنج می‌برند. این بیماری در نژاد اروپایی شیوع بسیار زیادی دارد و بویژه در مردم شرق اروپا و نیز روسیه بیشتر مشاهده می‌شود.

 

در گذر زمان
کولیت اولسروز بیماری التهابی روده است که باعث ایجاد التهاب طولانی‌مدت در بخشی از مجاری گوارشی شده و در موارد شدید بیماری باعث ایجاد زخم در جدار داخلی روده بزرگ می‌شود. کرون که نوع شایعی از کولیت اولسروز است، در طول زمان ایجاد شده و گاه جان انسان را به خطر می‌اندازد. این بیماری بیشتر روی پوشش داخلی روده بزرگ و راست روده اثر می‌گذارد. معمولا نخستین علامت بیماری، شل شدن تدریجی مدفوع است و در مراحل بعدی فرد با علائمی مانند خونریزی از مقعد، دفع مکرر مدفوع، ترشحات مخاطی از مقعد، احساس نیاز به دفع ادرار یا مدفوع، درد در ناحیه تحتانی شکم و کم‌آبی شدید ناشی از ترشحات شدید چرکی از مقعد مواجه می‌شود که در موارد شدید بخصوص در سالمندان، بیمار در معرض خطر قرار می‌گیرد.

 

از دیگر نشانه‌های کولیت اولسروز، اسهال و انقباضات شدید شکمی، تب و احتباس شکمی، خستگی، کاهش وزن، کاهش اشتها و کم‌خونی است. بیشتر علائم ذکر شده صبح‌ها شدت می‌یابد. نشانه‌های این بیماری معمولا باتوجه به شدت التهاب و مکان ایجاد آن متفاوت است و پزشکان، این بیماری را بر حسب مکان ایجاد شده طبقه‌بندی می‌کنند:

 

پروکتیت اولسروز، نوعی کولیت اولسروز است که در نزدیکی مقعد ایجاد می‌شود و در برخی افراد تنها خونریزی مقعدی به دنبال دارد. برخی نیز درد در ناحیه مقعد و احساس نیاز به اجابت مجاز را از جمله نشانه‌های بیماری‌شان عنوان می‌کنند. پروکتیت اولسروز خفیف‌ترین نوع بیماری به شمار می‌رود.

 

نوع دیگر این بیماری، راست‌روده و انتهای روده بزرگ را درگیر می‌کند و اسهال خونی، گرفتگی و انقباضات شکمی و ناتوانی در اجابت مزاج جز در موارد اضطراری از علائم آن به شمار می‌رود.

 

در کولیت قسمت چپ التهاب ایجاد شده از راست روده فراتر رفته و به سمت تحتانی روده بزرگ که در قسمت فوقانی سمت چپ شکم واقع شده گسترش می‌یابد. علائم آن اسهال، انقباض و درد شکمی در سمت چپ و کاهش وزن بی‌دلیل است.

 

در نوع دیگر، این بیماری از قسمت چپ روده بزرگ فراتر رفته و تمام سطح روده را در برمی‌گیرد که با اسهال خونی شدید، درد و گرفتگی‌های شکمی، خستگی و کاهش وزن قابل توجه خود را نشان می‌دهد.

 

کولیت ناگهانی نوع بسیار خطرناکی از این بیماری است که سراسر روده بزرگ را درگیر کرده و دردهای شدید، اسهال شدید و گاه کم‌آبی بدن و شوک ایجاد می‌کند. افرادی که به این نوع کولیت اولسروز مبتلا می‌شوند در معرض خطرات جدی از قبیل پاره شدن روده بزرگ و سمی شدن آن هستند.

 

 

دست‌های پشت پرده
محققان تاکنون نتوانسته‌اند علت اصلی بروز «کولیت اولسروز» را بدرستی تشخیص دهند، ولی در بررسی‌های خود دریافتند ژنتیک، عوامل محیطی، سیستم ایمنی و مصرف زیاد اسید لینولئیک با ابتلا به این بیماری ارتباط مستقیم دارد.

 

ژنتیک: تقریبا یک‌پنجم بیماران مبتلا به کولیت اولسروز در خانواده خود سابقه ابتلا به این بیماری را دارند و این بیانگر تاثیر ژنتیک در ایجاد این بیماری است. همچنین شیوع آن در میان گروه نژادی خاص حاکی از ارثی بودن این بیماری است.

 

عوامل محیطی: رژیم غذایی، آلودگی هوا، مصرف دخانیات و نوع بهداشت عواملی است که در ابتلای افراد به این بیماری نقش دارد. کولیت اولسروز بیش از پیش در اروپای غربی، شرقی و آمریکای شمالی شیوع دارد.

 

سیستم ایمنی: بدن با ایجاد التهاب در مقابل عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی واکنش نشان می‌دهد که باعث بروز کولیت اولسروز می‌شود. با وجود این، به دلیل برخی عوامل ناشناخته، با از بین رفتن عفونت‌های ایجاد شده، سیستم ایمنی همچنان به واکنش خود ادامه داده و باعث التهاب می‌شود.

 

از سوی دیگر، سیستم ایمنی تا حدودی در ایجاد این بیماری نقش دارد ولی موجب شروع عفونت نمی‌شود و به نوعی بر حسب وظیفه‌ای که دارد فقط با عفونت‌هایی که وجود ندارد، مبارزه کرده و در نتیجه التهاب ایجاد می‌شود که محققان به آن واکنش خودایمنی بدن می‌گویند.

 

مصرف اسیدلینولئیک: یک‌سوم از تمام موارد ابتلا به کولیت اولسروز با مصرف مقدار بالای اسیدلینولئیک در ارتباط است. این اسید منبع اصلی اسیدهای چرب چند اشباعی بوده و در برخی مواد غذایی از قبیل گوشت‌قرمز، برخی روغن‌های آشپزی و مارگارین‌ها وجود دارد.

 

برخی داروهایی که برای درمان آکنه‌های کیستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد، خطر ابتلا به کولیت اولسروز را افزایش می‌دهد ولی تاکنون علت اصلی آن آشکار نشده است. همچنین داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد و علائم بیماری در افراد مبتلا نیز با مصرف این داروها تشدید می‌یابد.

 

ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک و پیروکسیکام از جمله این داروها است. استرس هر چند تاثیری در ایجاد بیماری التهابی روده ندارد ولی می‌تواند علائم آن را تشدید کند. استرس روند طبیعی گوارش را تحت تأثیر قرار داده و عبور مواد غذایی را داخل روده سریع یا کند کرده و در بافت روده نیز تغییراتی ایجاد می‌کند که به تشدید علائم کولیت اولسروز کمک می‌کند. بنابراین، مدیریت و درمان استرس از جمله عوامل کلیدی بهبود کولیت اولسروز است.

 

مدیریت بیماری
هدف از درمان کولیت اولسروز در واقع مدیریت علائم و کاهش التهابی است که باعث شروع علائم در فرد می‌شود. پزشکان معمولا برای درمان و بهبود این بیماری از چند دارو استفاده می‌کنند. داروهای ضدالتهابی نخستین داروهایی است که در مراحل ابتدایی درمان کاربرد دارد و التهاب روده‌ای را کاهش می‌دهد.

از دیگر داروها می‌توان به مسدودکننده‌های سیستم ایمنی اشاره کرد که به کاهش التهاب کمک می‌کند، ولی هدف آنها بیشتر سیستم ایمنی بدن است زیرا مسدودکننده‌ها در درمان کولیت اولسروز موثر است. واکنش‌های سیستم ایمنی در مقابل هجوم ویروس‌ها و باکتری‌ها به بافت‌های بدن به دستگاه گوارش صدمه وارد می‌کند. پزشکان معمولا باتوجه به شدت بیماری، علاوه بر داروهای اشاره شده، برخی دیگر از داروها را نیز تجویز می‌کنند که درد را تسکین می‌دهند.

 

پزشکان برای افراد مبتلا به کولیت اولسروز که در فرآیند بیماری دچار تب می‌شوند، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند تا بتوانند عفونت بدن آنها را تحت کنترل درآورند. در مواردی هم که فرد اسهال شدید داشته باشد، داروهای ضداسهال تجویز می‌کنند. در دردهای خفیف نیز داروهای مسکنی مانند استامینوفن توصیه می‌شود. بهتر است بیماران برای بهبود تسکین درد از مصرف ایبوپروفن، ناپروکسن یا آسپیرین خودداری کنند زیرا این داروها علائم را تشدید می‌کنند.

 

در کنار این داروها، مصرف مکمل‌های آهن به دلیل احتمال کم‌خون شدن بیماران به علت خونریزی‌های روده‌ای مزمن، خطر کم‌خونی را در آنها کاهش می‌دهد. ورزش و فعالیت بدنی از جمله عواملی است که به کاهش استرس و نیز طبیعی شدن عملکرد روده‌ها کمک می‌کند. بنابراین، افرادی که کم‌تحرک هستند بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات روده‌ای قرار دارند.

 

 

رژیم غذایی
در نتایج هیچ یک از مطالعات صورت گرفته، از ماده غذایی خاصی به عنوان عامل ایجاد کولیت اولسروز نام برده نشده است ولی برخی مواد غذایی خاص می‌تواند علائم بیماری را تشدید کند. به توصیه پزشکان، کسانی که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند، بهتر است از مصرف برخی مواد غذایی خودداری و غذاهایی را که باعث تشدید علائم می‌شود، از رژیم غذایی خود حذف کنند.

 

حذف فرآورده‌های لبنی: اگر جزو آن گروه از افرادی هستید که با هضم لاکتوز شیر مشکل دارید، بهتر است فرآورده‌های لبنی را از رژیم غذایی خود حذف کنید.

 

مواد حاوی فیبر: برای بیشتر افراد، غذاهای حاوی فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات پیام‌آور سلامت است ولی برای کسانی که از کولیت اولسروز یا بیماری التهابی روده رنج می‌برند، مصرف مواد فیبردار ممکن است باعث بروز اسهال، درد و گاز معده شود. چنانچه میوه‌ها و سبزیجات خام شما را آزار می‌دهد، می‌توانید آنها را به صورت آب‌پز یا پخته مصرف کنید.

 

موادغذایی گازدار: حذف مواد غذایی گازدار از قبیل لوبیا، نخود، انواع کلم و کلم بروکلی، آبمیوه و میوه‌های خام، ذرت بوداده، کافئین، چای و قهوه و نیز نوشیدنی‌های گازدار می‌تواند نقش موثری در بهبود علائم بیماری داشته باشد. علاوه بر این، پزشکان توصیه می‌کنند افزایش وعده‌های غذایی و کاهش حجم غذا در هر وعده و مصرف مایعات فراوان بخصوص آب در طول روز بسیار مفید است.