نقش تربيت در تعالي اخلاق 2
جمعه 4 بهمن 1392 12:15 AM
نويسنده: هيئت تحريريه
صفحه 58 الي 59 نسخه چاپي
اشاره: در شماره قبل، به تعريف «علم اخلاق» و «دانش تعليم و تربيت» و تبيين رابطه اين دو علم پرداختيم. بيان شد كه قدم‌هاي آغازين تربيت در اسلام با چگونگي انديشة ازدواج و معيارهاي انتخاب همسر، شروع مي‌شود. نيز نقش پدر و مادر و عوامل ژنتيكي و وارثت در شكل‌گيري شخصيت فرزند، تبيين شد.
در اين نوشتار برآنيم تا با مرحله دوم تربيت، يعني مرحله جنيني آشنا شويم.
در اين مرحله نيز، سه محور شناخت ويژگي‌ها، تعيين نيازها و چگونگي حسن تأمين نيازها را به اختصار بررسي مي‌كنيم.
جنين در حدود هفته چهاردهم، شباهت كامل به هيأت آدمي دارد. در اين دوره از رشد، سر جنين نسبت به بقيه قسمت‌هاي بدنش بزرگ‌تر است. به عبارت ديگر تقريباً نيمي از قد كودك را سر او تشكيل مي‌دهد. رشد فوق‌العاده چشمگير سر، بيانگر رشد سريع سلول‌هاي مغزي او است.
بررسي رشد نسبي اندام نشان مي‌دهد كه رشد سر كودك از بدو تولد تا دوران بلوغ تقريباً دو برابر، و رشد شكم سه برابر و اندازه پاها به پنج برابر مي‌رسد؛ از اين رو اساس رشد سلول‌هاي مغزي در دوران جنيني صورت مي‌گيرد؛ لذا شناخت و توجه مادران و پدران به اين امر مهم مي‌تواند در رشد متعادل و سلامت جنين كاملاً مؤثر واقع شود.1
در روايات اسلامي، دربارة تغذيه و تأثير آن در اين دوران تأكيد شده است. از امام حسن مجتبي عليه السلام حكايت شده:
به زنان باردار شير بنوشانيد. اگر جنين در شكم مادر با شير تغذيه شود، شجاع مي‌شود و عقلش افزايش خواهد يافت.2
در برخي روايات، علاوه بر تأثير تغذيه بر رشد جسمي كودك، به تأثير آن در دوران بارداري بر خلق و خوي كودك نيز توجه ويژه شده است.3
تحقيقات نشان مي‌دهد محيط قبل از تولد براي رشد جنين كه توسط مادر آماده شده و همچنين سلامت جسماني و حالات عاطفي و هيجاني او، آثار بسيار مهمي در رشد قبل از تولد نوزاد دارد. برخي از اين عوامل كه آثار قابل ملاحظه‌اي دارند عبارتند از4:
1. سن مادر
2. تغذيه و بهداشت مادر
3. داروها و مواد سمي
4. تشعشعات راديو اكتيو و اشعهx
5. بيماري‌هاي مادر هنگام بارداري
6. عامل Rh
7. عواطف و هيجانات مادر.
براي اينكه مادر، به خصوص در ماه‌هاي اوليه بارداري تغذية مناسب، استراحت كافي و خواب راحت داشته باشد، بايد از بهداشت رواني، آسايش خاطر و آرامش قلبي برخوردار باشد. بسياري از ناراحتي‌هاي دوران بارداري و نابهنجاري‌هاي جنيني، ناشي از خلأ عاطفي، اضطراب و افسردگي مادر است. هرگونه كم‌توجهي و بي‌محبتي به مادران باردار و تحميل فشار‌هاي رواني به ايشان، به طور مستقيم بر روند رشد طبيعي جنين تأثير مي‌گذارد.5
از نظر قرآن كريم نيز پس از آنكه جنين، شكل كامل خودش را يافت، روح الهي در او دميده مي‌شود:
و لقد خلقنا الانسان من سلالةٍ من طين، ثم جعلناه نطفة في قرار مكين، ثم خلقنا النطفة علقة، فخلقنا العلقة مضغه، فخلقنا المضغه عظاماً، فكسونا العظام لحماً ثم انشأناه خلقاً فتبارك الله احسن الخالقين6
و در سوره سجده مي‌فرمايد:
سپس پيكر او را آراست و از روح خود در آن دميد و برايتان گوش و چشم و دل‌ها آفريد. چه اندك شكر‌گزاري مي‌كنيد.7
با توجه به توصيف اعجازآميز و زيبايي كه قرآن از مراحل تكوين جنين بيان مي‌كند و بر اساس مطالعات انجام شده، جنين در ماه چهارم بتدريج به جنبش در مي‌آيد و مانند انساني كوچك به حيات درون رحم ادامه مي‌دهد.
در واقع با دميدن روح در جنين، تحول عظيمي در روند رشد آن ايجاد مي‌شود. در اين شرايط تأثير‌گذاري بسياري از محرك‌هاي محيطي، عوامل عاطفي و رواني و معنوي بر جنين، فوق‌العاده چشمگير مي‌شود.
محرك‌هاي صوتي، همچون صحبت كردن مادر، گوش دادن مادر به صداها و سرودهاي مختلف بر روند رشد و شخصيت جنين تأثير فراواني مي‌گذارد؛ از اين‌رو فرزند آوري امري ساده و بي‌برنامه نمي‌تواند باشد. برنامه‌ريزي، آينده‌نگري، احراز آمادگي‌هاي زيستي، رواني و معنوي و آگاهي به هدف‌ها و روش‌هاي تربيت در مراحل مختلف رشد، از اولين شرايط پذيرش مسؤوليت خطير پدري و مادري است؛ چرا كه با توجه به آنچه بيان شد، وظايف و مسؤوليت‌هاي پدر و اطرافيان و به ويژه مادر باردار، بيشتر آشكار مي‌شود.8
در فرهنگ اسلامي، توصيه شده مادران باردار سخنان نيكو بر زبان جاري سازند و همچنين با قرآن كريم و ادعيه اهل‌بيت عليهم السلام مأنوس باشند و در آستانه تولد كودك نيز گوش و جان او را با صداي روح افزاي اذان و اقامه، آشنا سازند.
چرا كه اگر طبق آيات قرآن كريم و روايات اهل‌بيت عليهم السلام و تحقيقات انديشمندان، محرك‌هاي صوتي و صداها بر شكل‌گيري شخصيت كودك نقش دارند، چه بهتر كه پاك‌ترين صداها را به كودك هديه كنيم، تا اولين قدم‌هاي تربيتي را براي كودك برداشته باشيم و او را در سعادت و تعالي اخلاقي ياري كرده باشيم. زيرا اين مراقبت‌ها در شكل‌گيري شاكله وجودي فرزند تأثير دارد كه فرمود: «قُلْ كُل يَعْمَل عَلي شاكِلَتِه9؛ بگو هر كس بر اساس شاكلة خود عمل مي‌كند».
از آنچه بيان شد حكمت فرمايش پيامبر اكرمصلي الله عليه و آله و سلم بيشتر معلوم مي‌شود: روزي يكي از زنان فرهيخته و با تقواي مسلمان، از محروميت زنان از ثواب جهاد سؤال كرد. حضرت در پاسخ فرمود: «از آن هنگام كه زن باردار مي‌شود، سپس وضع حمل مي‌كند و آن‌گاه كه كودك را شير مي‌دهد، در تمام اين مدت همانند مردي است كه در حال جهاد في‌سبيل‌الله است و اگر در اين مدت بميرد، به منزله شهيد است».10 آري؛ اگر مادر باردار به وظايف خويش عمل كند و توصيه‌هاي اسلام در دوران حمل را11 به كار بندد و كودكي سالم و مستعد براي تعالي اخلاقي تحويل دهد، خدمت ارزنده‌اي هم به فرزند خود و هم به جامعه كرده است و نيز باقيات الصالحاتي براي خود برجا گذاشته كه نزد خداوند متعال، بي‌پاداش نخواهد ماند.
¨پي‌نوشت:
1. روان‌شناسي و تربيت كودكان و نوجوانان، غلامعلي افروز، تهران، انجمن اوليا و مربيان، يازدهم، 1385ش، ص10.
2. تربيت فرزند ژاله.
3.
4. روان‌شناسي رشد 1، جمعي از نويسندگان، تهران، سمت، 1385ش، ص 169.
5. روان‌شناسي تربيتي كاربردي، غلامعلي افروز، تهران، انجمن اوليا و مربيان، يازدهم، 1386ش، ص224.
6. سوره مؤمنون: 12-14؛ «و ما انسان را از عصاره‌اي از گِل آفريديم؛ سپس او را نطفه‌اي در قرارگاهِ مطمئن (رَحِم) قرار داديم؛ سپس نطفه را به صورت عقله [= خون بسته]، و علقه را به صورت مضغه [= چيزي شبيه گوشت جويده شده]، و مضغه را به صورت استخوان‌هايي درآورديم؛ و بر استخوان‌ها گوشت پوشانديم؛ سپس آن را آفرينش تازه‌اي بخشيديم؛ پس بزرگ و پر بركت است خدايي كه بهترين آفرينندگان است».
7. سوره سجده: 9.
8. روان‌شناسي و تربيت كودكان و نوجوانان، ص 11.
9. سوره اسراء: 84.
10. مكارم الاخلاق، ج1، ص 268.
11. که امروزه نيز در روان‌شناسي رشد با تحقيقات و آمار بر آن تأكيد شده است؛ ر.ك: روان‌شناسي رشد، حسن احدي و شكوه السادات بني جمال، تهران، شركت پرديس شانزدهم، ص 83 به بعد
