متن نشریه (دو ماهنامه) خلق - شماره دهم

نويسنده: محمد مطهري‌نيا
صفحه 44 الي 47 نسخه چاپي
¨ اشاره: در طول تاريخ بزرگاني زندگي مي‌كردند كه هر ورق از زندگي آنان، معلم اخلاق براي متعلمين اين راه است؛ مردان و زناني كه ثابت قدم در راه حق قدم برداشتند و چون كوه در برابر تمام گردبادهاي مادي و دنيوي ايستادند و در مسير توحيد، استقامت كردند. در اين راه در كنار مردان ربّاني، زناني نيز بودند كه مسير سلوك را طي كردند و پروردگارشان را يافتند. يكي از اين زنان عارف، بانوي بزرگوار بانو امين است كه عمر پربركتش را وقف انجام وظايف خود كرد تا به سرمنزل مقصود رسيد. در اين مصاحبه بانو همايوني كه از شاگردان بارز بانو امين بوده است، در مورد ايشان مطالبي را ارائه کرده‌اند كه علاقه‌مندان را به خواندن آن دعوت مي‌كنيم.
¨خلق: براي شروع صحبت، لطفاً مختصري از زندگينامه بانو امين را براي خوانندگان بيان بفرماييد.
بانو همايوني: بانو امين با اينکه حدود صد سال به اشکال مختلف براي مردم زحمت کشيد، اما همچنان نياز به اهتمام بزرگاني است که منزلت اسلامي و عرفاني او را براي مردم تبيين كنند. بانو امين حکيم، فيلسوف، عارف و مجتهد بود و از چند تن از فقها اجازة اجتهاد داشت و تأليفاتي هم در حوزه‌هاي مختلف به زبان‌هاي عربي و فارسي از خود به جاي گذاشت.
مقام معظم رهبري در دوران رياست جمهوري همايشي را در بزرگداشت بانو برگزار كردند که خداوند به ايشان خير بدهد. کتاب مفصلي را دربارة زندگينامة ايشان نوشته‌ام که علاقه‌مندان مي‌توانند به آن مراجعه کنند. در اينجا به اختصار در اين زمينه صحبت مي‌کنم.
ايشان در سي خرداد 1274 مطابق با 25 ذيحجة 1312ق به دنيا آمدند و در سال 1362ق وفات کردند؛ يعني حدود 88 سال عمر کردند. والدين ايشان خيلي مراقبت مي‌کرده‌اند که به طور صحيح تربيت شوند. بانو در زندگينامة خود آورده‌اند: «پدر و مادرم مواظب من بودند که در ضمير و درونم سوء اخلاق وارد نشود و استعدادهايم شکوفا شود». بانو در سيزده سالگي با معين‌التجار ازدواج کردند و دو سال بعد مادر شدند.
کسي که زندگينامة بانو را مطالعه کند، درمي‌يابد که ايشان از کودکي گوهري در خود نهفته داشته که در جواني و ميان‌سالي ايشان را به آن مقام رسانده است. در ابتدا ايشان فقط سواد خواندن قرآن را داشتند و نوشتن را هم بلد نبودند. شش فرزند ايشان در سنين کودکي همانند بسياري ديگر از کودکان آن دوره به واسطة بيماري‌هايي مانند تيفوس و وبا و ... مردند. ايشان که علاقة بسياري به تحصيل علم و دانش داشتند، از حدود بيست سالگي استادي را براي آموزش استخدام کرده بودند که به منزل ايشان بيايد. وقتي مي‌بينند كه آموختن هيئت، نجوم و رياضي ايشان را راضي نمي‌كند، سراغ زبان عربي مي‌روند. آيت الله زفره‌اي مدرس عربي ايشان بودند. در آن مقطع ايران تحت استعمار انگليسي‌ها بود و آنان تمام تلاش خود را براي منزوي کردن و به حاشيه راندن علما به کار گرفته بودند. بعد از ايشان هم ميرزا علي اصغر شريف به تدريس براي ايشان همت مي گمارد. استاد اصلي بانو آيت الله سيد علي نجف آبادي بود که بانو از ايشان فقه و اصول و حکمت آموخته است. ايشان از علماي برجستة آن مقطع بود که الآن در تکية مرحوم تويسرکاني مدفون شده است.
¨خلق: بانو امين در امور مربوط به خانه‌داري چگونه بودند؟
بانو همايوني: در کنار تحصيل علوم، بانو در امور مربوط به منزل هم کوتاهي نمي‌کرد و کاملاً مطيع همسرش بود. همسر و پسرعموي ايشان معين التجار از متمولان و تاجران شهر بود. البته بدون عمل کردن به دستورهاي ديني و تکاليفي که خداوند براي ما تعيين کرده، نمي‌توان به اين مقامات رسيد. ايشان خيلي بانوي کدبانويي بود. علاوه بر پخت و پز عالي، مرتب مرباهاي خوشمزه اي درست مي‌کردند. هر ظهر و شب در منزل مهمان داشتند و مديريت خريد و پذيرايي از مهمانان شوهر هميشه بر عهدة ايشان بود. شايد ايشان در خانه روزانه بيست نفر را مديريت مي‌کردند.
¨خلق: بانو امين چه آثار و تاليفاتي داشتند؟
بانو همايوني: اگر کسي بخواهد بانو را بشناسد، بايد کتاب‌هاي ايشان را مطالعه كند. اولين اثر ايشان اربعين هاشميه(چهل حديث) بود که در چهل سالگي نگاشتند و بعدها بنده آن را ترجمه کردم. بانو، تفسير عرفاني کل قرآن را در پانزده جلد نوشته‌اند. در حوزه‌هاي مختلف تأليفاتي دارند: دربارة اميرالمؤمنين عليه السلام کتاب مخزن اللئالي في مناقب مولي الموالي، دربارة سير و سلوک کتاب سير و سلوک، دربارة معاد کتاب معاد يا آخرين سير بشر، در حوزة اخلاق ترجمة کتاب طهارة الاعراق ابن مسکويه، دربارة حالات عرفاني و الهامات غيبي کتاب النفحات الرحمانيه في الواردات القلبيه، و روش خوشبختي كه دربارة راه‌هاي خوشبخت شدن است. ايشان در مقاطع مختلف سني و شرايط مختلف تاريخي به نوشتن اين آثار همت گماشته‌اند. اهل فن خوب مي‌دانند که تأليف و تحقيق براي خانم‌ها به مراتب سخت‌تر از آقايان است؛ چون آقايان هم در شرايط تحصيل و تحقيق قرار دارند، هم نوع مشکلات و مشاغل خانم‌ها را در خانه‌داري و بچه‌داري و ... ندارند.
¨خلق: آيا بانو امين از شرايط تاريخي دورة خود تأثير پذيرفته بود؟
بانو همايوني: دورة حيات بانو، دورة خيلي سخت و پرمشقتي بوده است. از سويي، کشور در استعمار انگليس بود. از سويي ديگر، گراني و قحطي بسيار شديد و جدي گريبان‌گير مردم بود. افرادي که تاريخ را مطالعه کرده‌اند، مي‌دانند انگليسي‌ها و بعد از آن آمريکايي‌ها چه بر سر مملکت آوردند و چقدر مردم را بيچاره کردند. ايشان در آن دوران که مصادف با ايام کشف حجاب بود، خود را به تحصيل، تدريس و تأليف مشغول کرده بود. در آن دوران کسي منش ايشان را نمي‌پسنديد. من اولين شاگرد بانو بودم. کسي ايشان را نمي‌شناخت و گمنام در منزل مشغول به اين امور بودند و از منزل بيرون نمي‌آمدند. به مرور افراد با ايشان آشنا شدند و جلسات هفتگي ايشان در چهارشنبه ها چنان شلوغ شد که دويست نفر خانم محجبه در زمان شاه ملعون در آن شرکت مي‌کردند.
¨خلق: خانم امين، علاوه بر مواردي که فرموديد، چه اشتغالات ديگري داشتند؟
بانو همايوني: در دوره‌اي که آقايان براي تدريس به مدارس دخترانه مي‌رفتند، خانواده‌هاي مذهبي خيلي تمايل نداشتند که دخترانشان به چنين مدارسي بروند. از همين رو، بانو دبيرستاني دخترانه تأسيس کردند که همة معلمانش زن بودند و از کلاس ششم تا ديپلم در آن تدريس مي‌شد. در کنار آن، بانو حوزة علميه‌اي را خالصانه و مخلصانه تأسيس كردند که آوازه‌اش تمام ايران را فرا گرفت و از همان ابتدا با انتقادات جدي مواجه بود، اما با اجازة اجتهادي که از علمايي مانند حضرات آيات محمدکاظم شيرازي، عبدالکريم حائري يزدي، ابراهيم حسيني شيرازي اصطهباناتي و محمدرضا نجفي اصفهاني داشتند، اجازة تأسيس دبيرستان و حوزة علميه را گرفتند. اين حوزه به برکت امام خميني و رهبر معظم انقلاب علاوه بر شهرهاي مختلف کشور، به کشورهاي چين و پاکستان و... راه يافت و مکتب فاطمه عليها السلام در آن کشورها راه افتاد. مجموعة اقدامات بانو ما را متذکر اين مطلب مهم مي‌کند که تا کسي رابطه اش با خداوند قوي نباشد و خلوص با خداوند و اهل بيت: نداشته باشد، نمي‌تواند به چنين توفيقاتي نايل آيد. رهبر معظم انقلاب هم الآن معيت خداوند را با خود دارد که توانسته با وجود اين همه دشمنان و دشمني‌ها در اطراف و کشور و جهان، ايران را به خوبي نگاهباني کند تا ان‌شاءالله آن را به دست امام زمان عليه السلام برساند.
¨خلق: استاد اخلاق بانو چه کسي بود؟
بانو همايوني: ايشان عمدتاً از آيت الله نجف آبادي و از آثار ملاصدرا و ديگر بزرگان بهره برده بود و اصلاً سراغ مدعيان و عارف نماها نرفته بود. البته بعدها با بزرگان و عرفايي مانند مرحوم حداد، علامه طباطبايي، آيت الله حائري شيرازي، آيت الله ناصري و... ديدار داشتند و حتي آيت الله مرعشي از بانو اجازه روايت گرفته بودند.
¨خلق: چه شد که ايشان به تفسير قرآن روي آوردند؟
بانو همايوني: اگر کسي در مسير رضايت الهي قرار گرفت، جاذبة خداوند از همة جاذبه‌ها بيشتر است و او خودش او را هدايت مي‌کند: «من يهدي الله فهو المهتد»، «انا معکم اينما کنتم و بما تعملون بصير»، «و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا».
کسي که در راه مجاهدة با نفس باشد، خدا خودش او را هدايت مي‌کند. شما قدرتي بالاتر از خدا سراغ داريد؟ کسي که به خدا وصل شد، بر انجام هر کار سختي توانا مي‌شود. بانو خود مي‌فرمودند: من نه هيچ‌گاه انشا نوشته بودم و اهل تأليف نبودم. اينها همه لطف و الهام الهي بود. به تفسير پانزده جلدي ايشان هيچ يک از علما خدشه وارد نکرده است و مرتب اشعاري از نجف در مدح و ستايش به دست ايشان مي‌رسيد. بخش عمده‌اي از اين مطلب در کتاب زندگاني بانوي ايراني آمده است.
¨خلق: آيا از ايشان فرزنداني باقي مانده است؟
بانو همايوني: از هفت فرزند ايشان تنها يک پسر باقي ماند که ابتدا فرزندانش را براي ادامة تحصيل روانه آمريکا کرد و بعدها با وفات بانو، خود هم به آنجا رفت و در همان‌جا وفات يافت. البته مرقد ايشان در تخت فولاد با گنبد و بارگاه موجود است. برخي دختران و پسران بانو در نه يا چهارده پانزده سالگي فوت کرده بودند.
¨خلق: فرموديد درباره حالات عرفاني و الهامات غيبي خود، کتاب النفحات الرحمانيه في الواردات القلبيه را تأليف کرده بودند. مي‌دانيم که الآن بازار مدعيان و دروغ‌گويان اين عرصه بسيار داغ است. خوانندگان چطور مي‌توانند مدعيان راست‌گو و دروغ‌گو در اين عرصه را از هم تشخيص بدهند تا دچار مشکل نشوند؟
بانو همايوني: اولاً، دربارة بانو الهام نبوده و اتصال بوده. ثانياً، هر کاري کارشناس دارد و در اين گونه موارد بايد سراغ آنان رفت. آثار بانو را علمايي مانند آيت الله بهجت، جوادي آملي تعريف و تمجيد کرده‌اند. حضرت علي عليه السلام مردم را به سه دسته تقسيم کرده‌اند: عالمان رباني، تحصيل‌کنندگان علم و دستة سوم که بقية مردم هستند. حضرت ايشان را «هِمَجٌ رِعاع» خوانده‌اند که افراد سردرگم و متحيرند و با هر باد و شعاري، تغيير جهت و مسير مي‌دهند. مردم الآن با شعار آزادي فراموش کرده‌اند که هر کس مسئول اعمال خودش است. اگر کسي خودش را از خدا آزاد کند، خداوند هم او را به حال خودش رها مي‌کند. در مقابل هم اگر کسي با خداوند هماهنگ شد، تمام عالم و جهان خلقت با او هماهنگ مي شود. اگر ما هم اين مطلب را تشخيص بدهيم که تمام عالم شاهد ما هستند و در آينده دربارة ما شهادت خواهند داد، جور ديگري رفتار مي‌کرديم.
همه از بهر تـو سـرگشته و فرمانبردار
شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبري
(گلستان سعدي)
افرادي که از فرمان خداوند تمرد مي‌کنند، انصاف ندارند و کسي که خلاف هماهنگي عالم حرکت مي‌کند، دنيا و آخرت خودشان را خراب مي‌کنند.
¨خلق: بانو امين به خانم‌ها چه توصيه‌هايي داشتند؟
بانو همايوني: همه‌اش توحيد، اخلاص، راستي و حقيقت بود، نه اينکه افراد براي پول به دست آوردن سراغ تحصيل بروند. زنان بايد سراغ دروسي بروند که به درد آنها بخورد. از مسائل روز باخبر باشند که دنيا چه‌طور مي گذرد و محيط خود را بشناسند.
¨خلق: علت نام‌گذاري کتاب زندگينامة حاجيه خانم به بانوي ايراني چه بود؟
بانو همايوني: اين نام را خود ايشان به عنوان اسم مستعار خويش برگزيده بودند. حدود سال 1330 بانو نامه اي به مجله آشفته به اين شرح نوشته بودند:
ادارة محترم مجلة آشفتة تهران
در پاسخ مقالة مندرجه در شمارة سي و سوم آن جريده محترم در موضوع حجاب، شرحي به پيوست تقديم است. متمني امر به درج آن بفرماييد. ضمناً تقاضامندم فقط به نام «يک بانوي ايراني» در مجله طبع شود که اسمي از اين جانبه برده نشود.
نصرت امين
همين امر بهانة انتخاب آن نام براي کتاب زندگينامه ايشان بود.
¨خلق: با تشکر از شما که وقت خود را به رغم کهولت سن و بيماري در اختيار ما قرار داديد