¨پاکي از غير خدا
دوشنبه 30 دی 1392 8:49 AM
¨پاکي از غير خدا
پس «شراب طهور» الهي را بايد بنوشد تا از غيرخدا و هر چه كه هست، يکسره پاک گردد: «شَرَاباً طَهُوراً اَني يطهّرهم عن کلّ شيءٍ سَوِي‌الله».6 «طهور» صيغة مبالغه است و به چيزي گفته مي‌شود كه هم پاک است و هم پاک‌کننده. از اين رو، مي‌بينيم که تخليه، تزکيه، تحليه و تجليه، در تعريف ابن‌سينا مندرج‌اند. حديث «العارفُ مَنْ عَرَفَ نَفْسَه فاعتقها و نزّهَها عن کلّ مايبعدها و يوبقها»7 نيز به اين مراحل نزديک است و مسير حرکت سالک را از اخلاق به عرفان و طيّ مدارج اخلاقي و معارج عرفاني نشان مي‌دهد. بدين سان سالک در مقام سير و سلوکش به وحدت مي‌رسد. در تعبير خواجه نصيرالدين طوسي آمده است: «در وحدت، سالک و سلوک، و سير و مقصد، و طالب و طلب و مطلوب نباشد...»8 که قيامت سلوکي عارف يک حقيقت بيش نيست: «لِمَنِ الْمُلْک الْيوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِد الْقَهَّارِ».9 در شرح اشارات خواجة طوسي نيز به مقام «وقوف» (منتةٍٍ الي الواحد ثم وقوف) اشاره شده است: «هناک لايبقي واصفُ ولاموصوف ولاسالک ولامسلوک ولاعارف ولامعروف و هو مقام الوقوف»10.
پس به تعبير امام علي عليه السلام: «لايزکوا عندالله سبحانه الّا عقل عارف و نفسٌ عَزوف»11؛ يعني انسان خردگرا و عاقل و صاحب نفسِ رويگردان از دنيا و اعتبارات دنيوي و نفساني، ابتدا اهل تزکيه و طهارت است و سپس شايستة سير و سلوک الي‌الله. به همين دليل، گفته آمد که انسان تا اخلاقي نباشد، عرفاني نمي‌شود و تا مراحل اخلاق را پشت سر نگذارد، مراحل عرفان را پيش روي نخواهد داشت و عرفان به نفس، همة مقدمات و مقارنات سلوک اخلاقي ـ عرفاني را در بر خواهد داشت. پس انسان بايد در سلوك اخلاقي- عرفاني، از نفس اماره بگذرد تا به نفس مطمئنّه و راضيّه و مرضيّه برسد12 و به تعبير امام علي عليه السلام: «الاشتغال بتهذيب النّفس أصلح»13، «خير النّفوس أزکاها»14، «ذروَة الغاياتِ لاينالها الّا ذُو التّهذيب و المجاهدات»15.
آري، تزکية نفس تشکيک‌پذير، تدريجي و با مجاهدت و تحّمل رياضت ممکن و ميسور است و مقدمة واجبِ عرفانِ عملي و سلوکِ عرفاني است. قرآن کريم نيز بدين نكته رهنمون شده و «تزکية نفس» و تخلّق به اخلاقِ الهي و رشد و فلاح و سعادت و صِلاح را در گرو هم نهاده است. امام علي عليه السلام فرمود: «قلوب العبادِ الطاهرة مواضع نظرالله سبحانه، فمن طَهُرَ قلبه نظر اليه»16
