عذابهای برزخی

خداوند در آیاتی از قرآن از جمله در آیه ۹۳ سوره انعام از عذاب برزخی ظالمان و ستمکاران در عالم برزخ سخن به میان می آورد (روح المعانی، ج ۵، جزء ۷، ص ۳۲۵) و در آیات ۹۲ و ۹۳ سوره واقعه عذاب هایی را که برای کافران و اصحاب شمال در نظر گرفته، برمی شمارد. از جمله عذاب های دوزخ برزخی می توان به آب داغ (واقعه، آیات ۹۲ و ۹۳ و نیز تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۲۳۰) و آتش برزخی نحل، آیات ۲۵ و ۲۶ و غافر، آیات ۴۵ و ۴۶) اشاره کرد.

این عذاب های دوزخ برزخی، بسیار اهانت آمیز و خفت بار (انعام، آیه ۹۳) و بد و ناخوشایند (غافر، آیات ۴۵ و ۴۶) است. البته برای برخی تا روز قیامت ادامه می یابد و برای برخی زمان مند خواهد بود. خداوند در آیات پیش گفته می فرماید که عرضه عذاب به صورت همیشگی در بامدادان و شامگاهان برای فرعون و فرعونیان رقم خورده است.

علت این عذاب های اخروی، اموری چون استکبار و ظلم (انعام، آیه ۹۳)، افترا به خدا (همان)، پیروی از رهبران (نوح، آیات ۲۱ و ۲۵)، تکذیب (واقعه، آیات ۹۲ و ۹۳)، گمراهی (همان و نیز المیزان، ج ۱۴، ص ۲۲۶ و البرهان، چ ۳، ص ۷۸۶)، عصیان و لغزش و گناه (نوح، آیات ۲۱ و ۲۵) و غفلت از یاد خدا

(طه، آیه ۱۲۴) می باشد.

خداوند درباره کافران گزارش می کند که آنها در قیامت وقتی به حقیقت قیامت آگاه می شوند، زندگی خود را در دنیا و عالم برزخ کوتاه می پندارند.

(احقاف، آیات ۳۴ و ۳۵)

به هر حال، زندگی در عالم برزخ همانند زندگی در عالم دنیا نسبت به عالم قیامت که زندگی جاودانه است، بسیار کوتاه است. هم چنین زندگی در عالم برزخ، همانند زندگی دنیوی، در نهایت پایانی دارد که از آن به مرگ یاد می شود. از این رو کافران با دو مرگ و دو زندگی مواجه می شوند. البته از کاربرد واژه احیاء و اماته این معنا به دست می آید که کافران در اعتراف خود به زندگی ابتدایی توجهی ندارند؛ از این رو از زنده کردن و میراندن سخن به میان می آورند که عبارت است از اماته و میراندنی که پای آدمی را به عالم برزخ باز می کند و سپس احیا و زنده کردنی که در عالم برزخ اتفاق می افتد و سپس میراندنی که دروازه به سوی آخرت است و در نهایت احیا و زنده کردنی که در قیامت اتفاق می افتد. این همان چهار میراندن و زنده کردنی است که کافران به آن اشاره می کنند. (بقره، آیه ۲۸ و المیزان،ج۱، ص ۱۰۹ و ۱۱۰ و نیز همان ج۱۷، ص ۳۱۳)

عالم برزخ نیز همانند عالم دنیا، عالم کوتاهی است و در نهایت، زندگی در آن پایان می یابد و انسان در عالم برزخ دوباره مرگ را تجربه کرده و میرانده شده و دوباره در رستاخیز احیا و زنده می شود.

برخی بر این باورند که آیات ۳۰ و ۳۳ سوره مریم نیز از زندگی حضرت عیسی(ع) در عالم برزخ سخن می گوید که در امنیت و سلامت در آن عالم می باشد.

از دیگر ویژگی هایی که برای عالم برزخ می توان برشمرد، مسئله گفت وگوهایی است که میان برزخیان صورت می گیرد. در این گفت وگوها می توان این معنا را به دست آورد که ایشان به نوعی آگاهی شهودی دست می یابند. از این رو گفته اند که عالم برزخ همانند عالم قیامت، عالم شهود و دانش حضوری است و آن چه انسان در آن عالم درک می کند، از قبیل علوم حصولی و آگاهی اکتسابی نیست. البته این گونه نیست که کسانی که در عالم برزخ وارد می شوند نسبت به همه چیز علم و آگاهی شهودی تمام و کمال یابند. به عنوان نمونه با این که کافران، فرشتگان را می بینند و با آنها گفت وگو می کنند (فرقان، آیه ۲۲) ولی ایشان نسبت به مدت ماندن خود در عالم برزخ آگاهی و دانشی ندارند (طه، آیه ۱۰۲ تا ۱۰۴ و نیز روم، آیات ۵۵ و ۵۶)

چنان که گفته شد، عالم برزخ نیز همانند عالم دنیا، عالم کوتاهی است و در نهایت، زندگی در آن پایان می یابد و انسان در عالم برزخ دوباره مرگ را تجربه کرده و میرانده شده و دوباره در رستاخیز احیا و زنده می شود. (غافر، آیه ۱۱و نیز مجمع البیان، ج۷ و ۸، ص ۸۱۴ و تفسیر الصافی، ج۶، ص ۲۹۵ و المیزان، ج۱۷، ص ۳۱۳)

از دیگر ویژگی های عالم دوزخ این است که امکان بازگشت انسان به دنیا در آن وجود دارد. از این جاست که مسئله رجعت معنا می یابد. در آیات قرآنی بارها این معنا بیان شده است که کسانی که مرده بودند، از عالم برزخ به عالم دنیا بازگردانیده شدند. از جمله می توان به امت حزقیل اشاره کرد که پس از مرگ دسته جمعی به سبب ترک جهاد به طاعون و بیماری که خداوند بر ایشان حاکم می کند، دوباره زنده می شوند یا داستان زنده شدن مرغان حضرت ابراهیم(ع) یا زنده شدن عزیر و الاغش و یا زنده شدن افراد دیگر که در قرآن گزارش شده است.

بنابراین، عالم برزخ برخلاف عالم قیامت، از این ظرفیت برخوردار است که شخصی که به آن عالم وارد شده به عالم دنیا بازگردد. همین احتمال و امکان بازگشت و رجعت از عالم برزخ به دنیا مشرکان را وسوسه نموده تا از خداوند بخواهند به ایشان امکان رجعت داده شود تا به دنیا بازگشته و کارهای نیک کرده و ایمان واقعی را بروز دهند. (مومنون، آیات ۹۲ تا ۱۰۰)