مفهوم اصطلاحي فقه
دوشنبه 23 دی 1392 5:42 AM
مفهوم اصطلاحي فقه
فقها همانند لغوي‌ها براي واژه فقه چندين معناي متفاوت اصطلاحي بيان کرده‌اند. از بين معاني ارائه شده، به چند معنا اشاره مي‌کنيم:
معناي اصطلاحي اول
در اولين معنا، فقه به « شناخت معارف ديني » و « علم و فهم دين اسلام » معنا شده است. در اين معنا ، معارف ديني يا فهم دين اسلام، مفهومي بسيار کلي است که هر يک از فقها براي آن، معنايي ارائه کرده‌اند :
برخي، معارف دين را به « عقايد، مقررات و احکام » تفسير و معنا مي‌کنند. طبق اين معنا، فقه يعني شناخت عقايد و احکام و مقررات که خود مقررات هم اعم از مقررات اخلاقي و اجتماعي و ... مي باشد.
در برابر، برخي ديگر، دايره مفهومي معارف ديني يا فهم دين را به بخشي خاص به نام حلال و حرام يا احکام و يا فروع دين محدود مي‌کنند؛ لذا طبق اين معنا، فقه به معناي «شناخت احکام» است.9
اين تعاريف و معاني، از جهت ديگر نيز دچار اطلاق است سطح علم به دين و يا احکام را مطلق رها نموده اند و اعم از علم اجتهادي و تقليدي است. بر اين اساس نيز براي فقه دو تعريف ديگر مي توان ارائه کرد :
فقه، به معناي آشنايي به احکام است؛ اعم از اين که از طريق استنباط و اجتهاد به دست آمده باشد يا از طريق تلاش فکري . طبق اين معنا، به کسي که احکام دين را از رساله عمليه فراگرفته و حفظ کرده باشد فقيه گفته مي‌شود.10
اما بر اساس حيطه علم و دانش، نظر ديگري وجود دارد که فقه را به معناي دانشي اجتهادي در نظر مي‌گيرند که بر اساس آن، فقيه با مراجعه به ادله و منابع تفصيلي ، احکام دين را استخراج مي‌کند. بر پايه همين تعريف، بسياري از فقها فقه را اين گونه تعريف مي کنند :
هو العلم بالاحکام الشرعية الفرعية عن ادلتها التفصيلية؛
علم به احکام شرعي فرعي از روي منابع و دليل‌هاي تفصيلي آن‌ها.11
در اين معنا، فقه، علمي است مانند ديگر علوم که موضوعات خاص خود را دارد.
-------------------------------
9 - ابن منظور ، لسان العرب ، ج13، حرف الفاء ص 522، اسماعيل بن حماد الجوهري ، الصحاح ج6، ص2243، مرتضي مطهري، آشنايي با علوم اسلامي، کتاب اصول فقه و فقه، ص 66.
10 - محمد علي انصارى، الموسوعه الفقهيه ، ج1، ص 16، تا44؛ علي دوست ابوالقاسم، فقه و عرف، ص41.
11 - محمد بن مکي عاملي، القواعد و الفوائد، ص30؛ حسن بن زين‌الدين الشهيد، معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ص26، ميرزا ابوالقاسم قمي، قوانين الاصول ، ص5؛ ابن منظور، لسان العرب.
---
پديدآورنده: علي زينتى
