سيري در کتب اخلاقى
شنبه 21 دی 1392 10:14 AM
در طول تاريخ اسلام به دليل اهميت مباحث اخلاقي کتب و مجموعه‌هاي بزرگي درباره علم اخلاق و تزکيه نفس تدوين شده‌است. که از ميان انبوه کتب به برخي از آنها اشاره مي‌کنيم:
1. در قرن سوم جعفر بن احمد قمي يکي از علماي بزرگ آن عصر، کتاب «المانعات من دخول الجنة» را تأليف کرد.
2. « وسائل اخوان الصفا وخلان الوفا» در قرن چهارم هجري به دست گروهي به نام اخوان الصفا که به خواست خودشان ناشناخته ماندند، نگاشته شد. آنان رساله‌ها را مشتمل بر خلاصه علوم زمانشان نگاشتند. هدف آنان مطابق آنچه بيان کرده‌اند پاک ساختن شريعت از اوهام و خرافات بوده است. مباحث اخلاقي آنان جنبه‌هاي نظرى، عقلى، ذوقي و عرفاني دارد.
3. علي بن احمد کوفي «کتاب الآداب و مکارم‌الاخلاق» را در قرن چهارم به رشته تحرير درآورد.
4. «السعادة و الاسعاد في السيرةالانسانيه» را شيخ ابوالحسن عامري نيشابوري (متوفاي381 ه ق) نگاشت. او از نخستين محققاني بود که درباره اخلاق کتابي مستقل تأليف کرد. او در کتاب خود از مفاهيم اخلاقي موجود در کتاب‌هاي افلاطون و ارسطو اقتباس کرد و آنها را با نکات عقلى و پندهاي حکمت‌آموز آميخت.
5. کتاب «طهارة نفس يا تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق»، نوشته ابن سکويه (متوفاي قرن پنجم) از کتب معروف اين فن است. شيخ ابوعلي‌سکويه از بزرگ‌ترين فلاسفه اسلامي و اولين کسي است که درباره اخلاق از ديدگاه عقلى محض بحث کرده است. موضوع کتاب او «خوشبختي» است و در هفت باب تنظيم شده و مجموعه‌اي از آراي اخلاقي افلاطون، ارسطو، جالينوس و احکام شريعت اسلامي است. بر اساس ديدگاه او اخلاق از نفس و جان آدمي نشئت مي‌گيرد و از اين رو در آغاز کتابش درباره شناخت نفس و قواي نفس سخن گفته است. کتاب‌هاي ديگر هم در علم اخلاق داشته است که مي‌توان از آداب العرب والفرس، الفوز الاکبر، الحکمة الخالدة نام برد.
6. «احياء علوم الدين» مهم‌ترين کتاب و اثر ابوحامد محمد بن غزالي طوسي (505 - 450 ه . ق) است، که مجموعه‌اي اخلاقي است. اين کتاب شامل چهار بخش است که عبارت‌اند از عبادات، عادت‌ها، مُهلِکات، منجيات و در صدر همه اينها کتاب علم و دانش قرار دارد. او خلاصه‌اي از اين کتاب را به نام کيمياي سعادت به زبان فارسي نوشت و کتاب‌هاي نصحةالملوک و معراج السالکين از کتب اخلاقي او به شمار مي‌آيد.
7. کتاب «تنبيه الخاطر و نزهة الناظر» نوشته ورام بن ابي فوارس از علماي قرن ششم از کتب معروف اخلاقي است که به عنوان مجموعه ورام شهرت دارد.
8. کتاب «اخلاق ناصري»، « اوصاف الاشراف» و «آداب المتعلمين» از آثار معروف خواجه نصيرالدين طوسي در علم اخلاق، در قرن هفتم است.
9. « المحجة البيضاء في تهذيب الاحياء» نوشته محمد بن مرتضي مشهور به مولي محسن فيض کاشاني (1006 ه .ق) است. او از شاگردان صدرالمتالهين و داماد ايشان است. اين کتاب در حکم پاک‌سازي و تصحيح احياء علوم الدين غزالي است.
01. «جامع السعادات» نوشته شيخ بزرگ و حکيم و عارف مولي محمدمهدي نراقي (1209 1128 ه .ق) است. اين کتاب بهترين و کامل‌ترين کتاب در موضوع علم اخلاق است.
کتاب‌هاي ديگر مانند ارشاد ديلمى، مصابيح القلوب سبزوارى، مکارم الاخلاق حسن بن‌امين‌الدين، الآداب الدينيه طبرسي و معراج السعادة و اخلاق بشر و غير اينها در علم اخلاق تدوين يافته است.22
