اهمیت یاد پدر و مادر در نمازهای یومیه

از سفارش‏هاى خداوند به انسان شكرگزارى در برابر پدر و مادر است كه در ردیف سپاس‏گزارى در برابر نعمت‏هاى پروردگار قرار گرفته است. حق تعالى مى‏فرماید:

وَ وَصَّیْنَا الْإِنسنَ بِوَ لِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى‏ وَهْنٍ وَ فِصلُهُ فِى عَامَیْنِ أَنِ اشْكُرْ لِى وَ لِوَ لِدَیْكَ إِلَىَّ الْمَصِیرُ» «1»

و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كردیم، مادرش به او حامله شد [در حالى كه‏] سستى به روى سستى [به او دست مى‏داد] و باز گرفتنش [از شیر] در دو سال است [و سفارش كردیم‏] كه براى من و پدر و مادرت سپاس گزارى كن؛ بازگشت [همه‏] فقط به سوى من است.

با این كه نعمت خدا بیش از آن است كه قابل شمارش و حد باشد ولى این آیه دلیل بر عمق وسعت حقوق پدر و مادر است. كوتاهى در اداى تكلیف در حق این دو وجود مبارک، خطایى نابخشودنى است.

فرزند باید در زمان حیات آن دو از اطاعتشان بهره ببرد تا موجب آرامش و آسایش روحى آنها شود و در زمان مرگشان براى جبران گذشته‏ها تا حد امكان دعا كند و در نماز و عبادت آمرزش بطلبد و از خدا بخواهد كه آنچه را از حقوق آنها ضایع كرده یا به آنان بدى روا داشته، اسباب گذشت و بلندى درجات و فزونى حسنات براى آنها قرار دهد تا خداوند به دعاى فرزند، عفو و غفران را شامل حال آنان كند.

به هر حال دعا براى والدین، گذشته از آن كه وظیفه فرزند است عبادتى برتر و اطاعتى بزرگ در نزد پروردگار است.

امام رضا علیه السلام به ابى شعیب خراسانى فرمود:

كجا سكونت كرده‏اى؟ گفتم: كوفه، فرمود: همانا مسجد كوفه خانه نوح است. هر مردى كه صد بار وارد آن شود، خداوند صد گناه او را ببخشد؛ زیرا كه نوح علیه السلام در آن چنین دعا كرد:

رَّبّ اغْفِرْ لِى وَ لِوَ لِدَىَّ وَ لِمَن دَخَلَ بَیْتِىَ مُۆْمِنًا وَلِلْمُۆْمِنِینَ وَ الْمُۆْمِنتِ» «2»

پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و هر كس كه با ایمان به خانه‏ام درآید و همه مردان و زنان با ایمان را بیامرز.

گفتم: مقصودتان از والدین در دعا چه كسانى هستند؟ فرمود: آدم و حوا. «3» آخرین مطلبى كه قرآن كریم از سرگذشت ابراهیم علیه السلام بازگو مى‏كند، این كه او در برخى سفرهایش در مكه از خداوند، هفت درخواست داشته است:

امنیّت مكه، دور ماندن از بت پرستى، توجه قلوب و افكار مۆمنان نسبت به فرزندان و مكتب او، بهره‏مند شدن ذریّه او از ثمرات، توفیق اقامه نماز، قبول شدن‏ دعاها و آخرین دعایش این است:

رَبَّنَا اغْفِرْ لِى وَ لِوَ لِدَىَّ وَلِلْمُۆْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ» «4»

پروردگارا! روزى كه حساب برپا مى‏شود، مرا و پدر و مادرم و مۆمنان را بیامرز.

بنابراین در دعا، بستگان و نسل قبل انسان، باید مقدم و محترم یاد شوند.

طلب مغفرت براى والدین در آیات و روایات به جهت كوتاهى آنان است. یعنى چنانچه انسان تقصیرى در اداى وظایف از سوى پدر و مادر مشاهده كرد. آنان را عفو كند و از جانب خدا براى والدین خود رحمت و بخشش بخرد و تا مى‏تواند با گمان نیک به آنان نظر كند. كوتاهى و كم لطفى آنان را، بر قصد و تقصیر عمدى نگذارد، بلكه چنین تصوّر كند كه توان فكرى یا عملى آنها بیش از این نبوده است.

از این رو باید در برابر زحمت‏ها و رنج‏هاى فراوان كه پدر و مادر متحمل شده‏اند و از خوشى‏ها و لذت‏هایى كه محروم شده‏اند، از درگاه حق طلب آمرزش و رحمت براى آنان نمود.

معمر بن خلّاد گفت: به امام رضا علیه السلام عرض كردم: هر گاه پدر و مادرم مذهب حق را نشناسد دعایشان كنم؟حضرت فرمود: براى آنها دعا كن و از جانب آنها صدقه بده و اگر زنده باشند و مذهب حق را نشناسند با آنها مدارا كن؛ زیرا رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: خدا مرا به رحمت فرستاده، نه نافرمانى و نامهربانى. «5»

بنابراین دعا و مناجات و طلب مغفرت براى پدر و مادر، توفیق معنوى و ذخیره آخرتى براى هر انسان است كه بسیارى از این راه به درجات بالاتر رسیده‏اند.

در روایت است كه شخصى به امام صادق علیه السلام عرض كرد: پدرم بسیار كهن سال و ناتوان شده است و ما او را براى برآوردن نیازهایش به دوش مى‏گیریم.

امام صادق علیه السلام فرمود:

اگر توانستى چنین كن و لقمه غذا را با دست خود به او بده كه فرداى قیامت سپر و نگهبان تو خواهد بود. «6» محمّد غزّالى در باب حقوق، حق پدر و مادر را چنین وصف مى‏كند:

«یكى به نزدیک رسول صلى الله علیه و آله آمد و گفت: مرا پدر و مادر مرده‏اند، چه حق مانده است ایشان را بر من تا بگذارم؟ گفت: برایشان نماز كنى و آمرزش خواهى و عهد وصیت ایشان بجاى آرى و دوستان ایشان را گرامى دارى، و خویشاندان ایشان را نیكو دارى و گفت: حق مادر دو چند حق پدر است.» «7» زرارة از امام باقر علیه السلام نقل مى‏كند كه حضرت فرمود:

تَقُولُ: فى‏ قُنُوتِ الْفَرِیضَةِ فِى الأَیَّامِ كُلِّها إِلَّا فِى الْجُمُعَةِ: «الَّلهُمَّ إِنِّى أَسْالُكَ لى‏ وَ لِوالِدَىَّ وَ لِوُلْدى‏ وَ أَهْلِ بَیْتى‏ وَ إِخْوانى‏ فِیكَ، الْیَقینَ وَ الْعَفْوَ وَ الْمُعافاةَ وَ الرَّحْمَةَ وَ الْعافِیَةَ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ ... «8»

مى‏گویى در دعاى دستِ نمازهاى واجب، در همه روزها مگر در جمعه:

خدایا! از تو براى خودم و پدر و مادرم و خانواده‏ام و برادران ایمانیم، باور استوار، بخشایش، آسایش و دلسوزى و مهربانى و سلامتى در دنیا و آخرت طلب مى‏نمایم.