گستره تبلیغ و هشدار پیامبران در قرآن 1

ازاین‌رو اگر سؤال شود که آیا در میان آیات قرآنی، در این باره منافات وجود دارد، می گوییم: نذیر در آیه (وَإِنْ مِنْ أُمَّهٍ إِلا خَلا فِیهَا نَذِیرٌ)، هر گونه نذیری اعم از نبی و غیر نبی را شامل می شود. اما در آیه بعدی (وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِنْ نَذِیرٍ)(سبأ/44) مراد از نذیر، جز پیامبر مرسل نیست. پس میان این دو آیه تضادی نیست و مفهوم آنها این است که هر چند به قوم حضرت محمد (ص) قبل از بعثت ایشان پیامبری نیامده، ولی بیم-دهنده ای از عقل و فطرت برای آنان آمده است؛ و این حجت کافی و بسنده ای برای آنان، به‌ویژه در عبادت بت ها بوده است. (مغنیه، الکاشف، 6/287؛ همان، تفسیرالمبین،/575)

6. باورمندان به هشدار همگانی پیامبران در میان مجموع امت‌ها، نه تک‌تک افراد آنها

علامه طباطبایی‌ـ‌ واضع این دیدگاه ـ در توضیحی، بر این مدعاست که: «هیچ امتی از امت‌های بشری نبوده که دعوت پیامبر بر حقی در آن ظهور نکرده باشد. اما اینکه پیغمبر هر امتی از خود آن امت باشد، دلیلی در دست نیست که بر آن دلالت نماید.

و اما فعلیت هشدار هر پیغمبرى، به‌گونه‌ای که انذار هر پیغمبر به یک یک امتش برسد، و دعوتش یک یک افراد را شامل گردد، و کسى از افراد امت باقى نماند که دعوت پیغمبر به گوشش نرسیده باشد، مطلبى است که نمى‏توان آن را به گردن ادله نامبرده گذاشت؛ زیرا نشئه دنیا محل تزاحم علل و اسباب است، و این تزاحم در آن حکمفرماست و نمى‏گذارد این غرض حاصل شود، همچنان که سایر مقتضیات عمومى که عامل صنع، آنها را تقدیر کرده، با این غرض مساعد نیست.

مثلاً هر انسانى که به دنیا مى‏آید، این اقتضا را دارد که عمرى طبیعى کند، ولیکن حوادث نشئه تزاحم دنیا، در بیشتر افراد، مزاحم این اقتضا مى‏شود و نمى‏گذارد که بیشتر افراد عمر طبیعى خود را بکنند. و نیز هر انسانى که به دنیا مى‏آید، مجهز به جهاز تناسلى است تا بتواند با ازدواج، نسلى از خود باقى بگذارد. ولیکن بعضى از افراد قبل از فرزنددار شدن مى‏ میرند، و همچنین نظایر این مثال‌ها.

پس نبوت و انذار در هر امتى لازم و واجب است، و مستلزم آن نیست که به‌طور ضرورى و حتمى، تمامى افراد آن امت از هدایت پیغمبر خود برخوردار شوند و دعوت او به گوش یک یک اشخاص برسد. و ممکن است بعضى‏ها دعوت او را از خود او نشنوند، بلکه با واسطه و یا وسایطى بشنوند. و بعضى هم اصلاً به گوششان نخورد، و علل و اسبابى بین او و آن دعوت حایل شود. در نتیجه هر فردى که متوجه او شد و دعوت پیغمبرش به گوشش نرسید، حجت بر او تمام نیست و او جزء مستضعفین است، که امرشان به دست خداست و خدا هم درباره آنان فرموده:(إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا)(نساء/94)؛ مگر ضعیف‌شدگانی از مردان و زنان و کودکان که چاره‌ای نداشته، راه به جایی نبرده‌اند.» (طباطبایی، 17/38؛ فضل الله، 19/103؛ قرشی، 9/32)

ازاین‌رو، ایشان و پیروانش، امکان رسیدن دعوت و انذار مستقیم یا غیر مستقیم پیامبران را به یکایک امّتش، به دلیل تزاحمات دنیوی بعید دانسته‌اند و کسانی را که از رسیدن دعوت پیامبران محروم مانده‌اند، جزء مستضعفانی می‌شمارند که کارشان با خدا بوده و خداوند به مقتضای عدالت و رحمتش، با آنان رفتار خواهد کرد.

منابع و مآخذ:

• قرآن مجید

• نهج البلاغه

1. آل غازی، عبدالقادر، ملا حویش؛ بیان المعانی، دمشق، مطبعه الترقی، 1382ق.

2. آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

3. ابن جزی غرناطی، محمدبن احد؛ کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، تحقیق: عبدالله خالدی، بیروت، شرکت دار الارقم بن ابی ارقم، 1416ق.

4. ابن جوزی، ابوالفرج؛ زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق.

5. ابن خلدون، عبدالرحمن؛ مقدمه ابن خلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362ش.

6. ابن شهر آشوب، محمدبن علی؛ متشابه القرآن و مختلفه، قم، انتشارات بیدار، 1410ق.

7. ابن عاشور، محمدبن طاهر؛ التحریر و التنویر، بی‌جا، بی نا، بی تا.

8. ابن عجیبه، احمدبن محمد؛ البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، تحقیق: احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره، ناشر: دکتر حسن عباس زکی، 1419ق.

9. ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.

10. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.

11. انیس، ابراهیم و همکاران؛ المعجم الوسیط، استانبول، مکتبه الاسلامیه، بی‌تا.

12. بغدادی، علی بن محمد؛ لباب التأویل فی معانی التنزیل، تحقیق: محمد علی شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.

13. بلخی، مُقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالهد محمد شحاته، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423ق.

14. بیضاوی، عبدالله بن عمر؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.

15. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد؛ جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، تحقیق: شیخ محمد علی معوض و شیخ عادل احمد عبد الموجود، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.

16. ثقفی تهرانی، محمد؛ تفسیر روان جاوید، تهران، انتشارات برهان، 1398ق.

17. حقی بروسوی، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بی تا.

18. دعاس حمیدان، قاسم؛ اعراب القرآن الکریم، دمشق، دارالمنیر، 1425ق.

19. رازی، ابوالفتوح حسین بن علی؛ روض الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، 1408ق.

20. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: ندیم مرعشلی، مصر، دارالکاتب العربی، 1392ق.

21. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.

22. سبزواری نجفی، محمدبن حبیب الله؛ ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1419ق.

23. سمرقندی، نصر بن محمد؛ بحر العلوم، بی جا، بی نا، بی تا.

24. شبرّ، سید عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1397ق.

25. شریعتی، علی؛ امت و امامت، تهران، انتشارات حسینیه ارشاد، 1351ش.

26. شریف لاهیجی، محمدبن علی؛ تفسیر شریف لاهیجی، تهران، دفتر نشر داد، 1373ش.

27. شوکانی، محمدبن علی؛ فتح القدیر، دمشق، دار ابن الکثیر، 1414ق.

28. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365ش.

29. صدوق، محمد بن علی؛ کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، ترجمه: منصور پهلوان، قم، دارالحدیث، 1382ش.

30. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1417ق.

31. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377ش.

32. ـــــــــــــــــــ ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح و تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت، دارالمعرفه، 1408ق.

33. طبری، محمدبن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.

34. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375ش.

35. طوسی، محمدبن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عامل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

36. عاملی، علی بن حسین؛ الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تحقیق: شیخ مالک محمودی، قم، دارالقرآن الکریم، 1413ق.

37. فضل الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعه و النشر، 1419ق.

38. فقیه دامغانی، حسین بن محمد؛ الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم، تحقیق: عبدالعزیز سید الأهل، بیروت، دار العلم للملایین، 1970م.

39. فیض کاشانی، ملا محسن؛ تفسیر الصافی، تصحیح و تعلیق: شیخ حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1402ق.

40. فیضی دکنی، ابوالفضل؛ سواطع الالهام فی تفسیر القرآن (تفسیر بی نقطه)، تحقیق: سید مرتضی آیت اله زاده شیرازی، قم، دار المنار، 1417ق.

41. قرشی، سید علی اکبر؛ احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، 1377ش.

42. قرطبی، محمدبن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1364ش.

43. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1368ش.

44. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1412ق.

45. کاشانی، محمدبن مرتضی؛ تفسیر المعین، تحقیق: حسین درگاهی، قم، کتابخانه آیه‌ الله مرعشی نجفی، 1410ق.

46. کاشانی، ملا فتح الله؛ زبده التفاسیر، قم، بنیاد معارف اسلامی، 1423ق.

47. ــــــــــــــ ؛ منهج الصادقین فی  الزام المخالفین، تصحیح و تعلیق: میرزا ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیّه، 1347ش.

48. کاشفی سبزواری، حسین بن علی؛ مواهب عِلیّه، تحقیق: سید محمدرضا جلالی نایینی، تهران، انتشارات اقبال، 1369ش.

49. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.

50. گنابادی، سلطان محمد؛ بیان السعاده فی مقامات العباده، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1408ق.

51. محلی، جلال الدین؛ سیوطی، جلال الدین؛ تفسیر جلالین، بیروت، مؤسسه النور، 1416ق.

52. مدرسی، سید محمدتقی؛ من هدی القرآن، تهران، دار محبی  الحسین، 1419ق.

53. مراغی، احمد بن مصطفی؛ تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

54. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.

55. ـــــــــــــ ؛ تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب،1380ش.

56. مظهری، محمد ثناء الله؛ التفسیر المظهری، تحقیق: غلام نبی تونسی، پاکستان، مکتبه رشدیه، 1412ق.

57. مغنیه، محمد جواد؛ التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت، بی‌تا.

58. ــــــــــــــ ؛ تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1424ق.

59. میبدی، رشید الدین؛ کشف الاسرار و عده الابرار، تحقیق: علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1371ش.

60. ناصری، محمدباقر؛ مختصر مجمع البیان، قم، جامعه  مدرسین، 1413ق.

61. نووی جاوی، محمدبن عمر؛ مراح لبید للکشف معنی القرآن المجید، تحقیق: محمد امین الصناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.

منبع: فصلنامه پژوهش‌های قرآنی شماره 67