بررسی ظهور موعود از نگاه اسلام و دیگر ادیان

اشاره:

عقیده به ظهور حضرت مهدی (ع)، منجی موعود و قیام انقلابی و حکومت جهانی و عدالت‌گستر او، فکر و اندیشه انسان را وسیع و جهان‌اندیش می‌سازد تا به دورترین نقاط جهان بنگرد، عالم را مملکت خدا بداند و خیر و آسایش مردم تمام جهان را بخواهد که عاقبت و پیروزی با پرهیزکاران و شایستگان است؛ چنان که خدای متعال در «قرآن» چنین بشارت داده است: «وَ لَقَد کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بعدِ الذِکّرِ اَنّ الارضَ یَرثُها عِبادِیَ الصّالحونَ» (سوره انبیاء، آیه 105) ما بعد از تورات، در زبور داوود نوشتیم که البته بندگان نیکوکار من (ملک زمین را) وارث و متصرف خواهند شد.»

ما در این نوشتار بر آنیم تا عقیده به منجی و موعود و برقراری حکومت و امت واحده جهانی را در سایر ادیان به اجمال مورد بررسی قرار دهیم.تمام ادیان و مذاهب در عقیده به مصلح کل و موعود منجی کل ملل، مشترکند. پیروان تمام ادیان معتقدند که در یک عصر تاریک و بحرانی که جهان را فساد و بیدادگری و بی‌دینی فرا گرفته، نجات‌دهنده‌ای بزرگ طلوع می‌کند و به واسطه نیروی فوق‌العاده، اوضاع آشفته جهان را اصلاح می‌کند و خداپرستی را بر بی‌دینی و مادی‌گری غلبه می‌دهد.

البته هر ملتی او را با نام و لقبی مخصوص می‌شناسند. زردشتیان او را «سوشیانس» یعنی نجات دهنده جهان، منابع هندی فرزند سید خلایق «کشن»، جهودان او را «سرور میکائیلی» و مسیحیان او را «مسیح موعود» یا پسر انسان و مسلمانان وی را به نام «مهدی موعود (ع)» می‌شناسند.

بشارت کتب آسمانی

در زبور داوود (ع) که تحت عنوان مزامیر در لابه‌لای عهد عتیق آمده است، در حداقل سی و پنج مورد نمونه‌هایی درباره ظهور موعود جهانی به چشم می‌خورد: «زیرا که شریران منقطع خواهند شد و اما منتظران خداوند وارث خواهند شد. هان بعد از اندک زمانی شریر نخواهد بود... و اما حلیمان وارث زمین خواهند شد... اما صالحان را خداوند تأیید می‌کند... و میراث آنها خواهد بود تا ابد الآباد.»1 در مزمور 45، 96 و 97 نیز نمونه‌هایی به صراحت آمده است. در بخشی از مزمور 96 با اشاره به حکومت عادلانه آن حضرت، چنین آمده است: «قوم‌ها را به انصاف داوری خواهد کرد... زیرا برای داوری جهان می‌آید..» 2

در تورات در کتاب دانیال نبی آمده است: «در آن زمان سرور میکائیلی امیر عظیمی که برای پسران قوم تو ایستاده (قائم) است، خواهد برخاست و چنان زمان تنگی خواهد شد که از حینی که امتی به وجود آمده است تا آن روز نبوده ...» 3 در کتاب حیقوق نبی علاوه بر بشارت آمدن اشاره به حکومت جهانی آن حضرت نیز دارد: «اگرچه تأخیر نماید، برایش منتظر باش؛ زیرا که البته خواهد آمد و درنگ نخواهد نمود، بلکه جمیع امت‌ها را نزد خود جمع می‌کند و تمامی قوم‌ها را برای خویشتن فراهم می‌آورد.» 4

در کتاب زکریای دوم که شبیه، باب آخر کتاب زکریاست، از آمدن منجی موعود... که سلطنت او از دریا تا دریا و تا اقصی نقاط زمین خواهد بود، مژده داده شده است. 5 همچنین در باب‌های مختلف عهد قدیم علاوه بر بشارت ظهور منجی، با اشاره به نوع حکومت جهانی و امت واحده بر عدالت‌گستری او تأکید می‌کند.

جالب اینجاست که قرآن نیز در آیاتی که در باب این پیامبران و حضرت موسی (ع) و ابراهیم (ع) آمده است، بر این نکته‌ها تأکید دارد. آیه‌ای که در ابتدای این نوشتار ذکر شد (انبیاء، 105) نمونه‌ای از این آیات است که اشاره به همین موضوع دارد. مفسرین «زبور» را زبور داوود و منظور از «ذکر» را تورات دانسته‌اند که قرآن می‌فرماید ما در زبور و تورات نوشتیم که زمین را بندگان صالح ارث خواهند برد که نشان از تشکیل حکومت جهانی به دست مستضعفان دارد.

بشارت در انجیل

در اناجیل اربعه به این موضوع بیش از سایر کتب آسمانی پرداخته شده است. بنا به نوشته «مستر هاکس» در انجیل و ملحقات آن (عهد جدید) کلمه «پسر انسان» هشتاد بار تکرار شده است که تنها سی مورد آن با حضرت عیسی (ع) قابل تطبیق است و پنجاه مورد دیگر از نجات‌دهنده‌ای سخن می‌گوید که در آخرالزمان ظهور خواهد کرد و حضرت عیسی (ع) نیز با او خواهد آمد تا او را یاری کند.6 در ادامه به نمونه‌هایی چند از این اناجیل اشاره می‌کنیم:

انجیل متّی

در باب 24 انجیل متّی گفتگویی از حضرت میسح (ع) با شاگردانش ثبت شده است که علاوه بر بشارت به ظهور منجی موعود، به اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عصر ظهور نیز اشاره مستقیم دارد و نشانه‌های ظهور را عنوان می‌کند و درباره زمان ظهور تأکید می‌کند که جز خداوند هیچ کس از آن اطلاع ندارد:

«... اینک شما را خبر دادم، پس اگر شما را گویند در صحرا است بیرون مروید، یا‌ آن که در خلوت است باور میکنید؛ زیرا همچنان که برق از مشرق ساطع شده تا به مغرب ظاهر می‌شود، ظهور پسر انسان نیز چنین خواهد شد، ... آن‌گاه علامت پسر انسان در آسمان پدید گردد و در آن وقت جمیع طوایف سینه‌زنی کنند و پسر انسان را ببیند که بر ابرهای آسمان با قوّت و جلال عظیم می‌آید... اما از آن روز و ساعت هیچ کس اطلاع ندارد، حتی ملائکه آسمان جز پدرِ من و بس. ... شما نیز حاضر باشید؛ زیرا در ساعتی که گمان نمی‌برید، پسر انسان می‌آید.» 7

«اما چون پسر انسان در جلال خود با جمیع ملائکه مقدس خویش آید، آن‌گاه بر کرسی جلال خود خواهد نشست و جمیع امت‌ها در حضور او جمع شوند و آنها را از همدیگر جدا می‌کند.» 8 چنانکه می‌بینید در این فراز، از جمع شدن امت‌ها و تشکیل حکومت واحده جهانی سخن به میان آمده است که پسر انسان بر کرسی حکومت آن خواهد نشست.

انجیل مرقس

همین مضمون در سایر اناجیل از جمله انجیل مرقس با اندکی تغییر آمده است: «از آن روز و ساعت غیر از پدر هیچ کس اطلاع ندارد، نه فرشتگان در آسمان و نه پسر هم. پس برحذر و بیدار شده، دعا کنید؛ زیرا نمی‌دانید که آن وقت کی شده ... در چه وقت صاحب خانه می‌آید.»9

انجیل لوقا

درباره آمادگی برای ظهور چنین می‌گوید: «کمرهای خود را بسته، چراغ‌های خود را افروخته بدارید و شما مانند کسانی باشید که انتظار آقای خود را می‌کشند که چه وقت از عروسی مراجعه کند، تا هر وقت آید و در را بکوبد، بی‌درنگ برای او باز کنند. خوشا به حال آن غلامان که آقای ایشان چون آید، ایشان را بیدار یابد... پس شما نیز مستعد باشید؛ زیرا در ساعتی که گمان نمی‌برید، پسر انسان می‌آید.» 10 در باب 21 نیز ضمن اشاره به مضمونی که از انجیل‌های متی و مرقس نقل شد، به علایم ظهور و اوضاع مردمان در آن عصر اشاره می‌کند و حکومت جهانی و قوّت و جلال عظیم پسر انسان را مورد تأکید قرار می‌دهد.

در انجیل یوحنا نیز چنین می‌خوانیم: «و الان قبل از وقوع به شما گفتم تا وقتی که واقع نگردد، ایمان آورید. بعد از این بسیار با شما نخواهم گفت؛ زیرا که رئیس این جهان می‌آید.» 11 با بررسی اجمالی در کتب آسمانی عهد قدیم (عتیق) و عهد جدید (انجیل)؛ نکات بسیاری درباره بشارت به ظهور منجی، نشانه‌ها و علایم ظهور، شرایط و اوضاع اجتماعی، سیاسی و ... عصر ظهور و نوع حکومت موعود؛ قابل استخراج است که ما تنها به ذکر چند نکته درباره حکومت آن حضرت بسنده می‌کنیم:

1.حکومت آن حضرت همراهی پایه صالحان، شایستگان، حلیمان و مستضعفان را درپی خواهد داشت. 2.موعود جهانی، حکومتی جهانی با قوّت و جلال عظیم خواهد داشت و همه باید آماده فرمانبرداری او باشند. 3.یاران خود را با سرعت از نقاط مختلف به نزد خویش فرا می‌خواند. 4.سلطنت و حکومت وی جهانی خواهد بود و جمیع اقوام و ملل روی زمین تحت عنوان یک ملت؛ مطیع و فرمانبردار وی می‌شوند. 5.وسعت قلمرو حکومت او از شرق تا غرب و در اقصی نقاط عالم خواهد بود.

6. نسل شریران و بدان منقطع و درهم کوبیده خواهد شد. 7.حکومت او بر پایه عدالت و قسط خواهد بود و در حکومت او ظلمی نخواهد شد. 8.هیچ کس جز خداوند از روز ظهور و شروع حکومت، خبر ندارد. 9.در سایه‌ى حکومت او پرستش و ستایش جهانی خداوند مرسوم خواهد شد. 10.همزیستی مسالمت‌آمیز همه ساکنان زمین و برقراری صلح جهانی، آرامش و آسایش و رفاه برای همه از جمله برکات حکومت او خواهد بود.

موعود جهانی در منابع زردشتی

چنان که در منابع اصلی زردشتی می‌خوانیم؛ زردشت معتقد بود که دو نیروی متضاد خیر و شر یا نور و ظلمت، یکی به نام «اهورامزدا»‌یا «یزدان» منبع روشنایی و دانش وسیع و دیگری «اهریمن» منشأ جهل و تاریکی و فساد، دائم در کشمکش و نزاع هستند تا زمانی که «سوشیانس» یعنی «نجات‌دهنده» ظهور کند و این نزاع با شکست کامل اهریمن پایان‌پذیرد و ظلم و فساد و بدی به کلی از جهان ریشه‌کن شود. کتاب‌های اوستا، زند، پازند و گات‌ها از کتب مقدس کنونی زردشتیان است و اینان طبق وعده همین کتاب‌ها، در انتظار نجات‌دهنده دنیا هستند.

در کتاب زند که تفسیر و ترجمه اوستای کنونی است، ضمن اشاره به آنچه گفته شد، آمده است: «... آن‌گاه فیروزی بزرگ از طرف ایزدان می‌شود و اهریمنان را منقرض می‌سازند و تمام اقتدار اهریمنان در زمین است و در آسمان راهی ندارند و بعد از پیروزی ایزدان و برانداختن تبار اهریمنان، عالم کیهان به سعادت اصلی خود رسیده، بنی‌آدم بر تخت نیک‌بختی خواهند نشست.» 12

جاماسب‌نامه

جاماسب برادر گشتاسب بن سهراب از شاگردان زردشت است. در کتاب جاماسب‌نامه چنین می‌نویسد: «مردی بیرون آید از زمین تازیان از فرزند هاشم، مردی بزرگ‌سر و بزرگ‌تن و بزرگ‌ساق و بر دین جدّ خویش بُود. با سپاه بسیار روی به ایران نهد و آبادی کند و زمین را پر داد کند و از داد وی گرگ با میش آب خورد و مردم بسیار شوند... و همه کس به دین مهرآزمای باز آیند و جور و آشوب از جهان برخیزد، چنانکه فراموش کنند که چون سلاح باید داشتن و اگر وصف نیکویی آن کنم، تلخ گردد این زندگانی که ما بدو اندریم.» 13

نیز در جای دیگری می‌گوید: «سوشیانت (نجات دهنده بزرگ، سودمند) دین را به جهان رواج دهد و فقر و تنگدستی را ریشه‌کن سازد. ایزدان را از دست اهریمنان نجات داده، مردم جهان را هم‌فکر و هم‌گفتار و هم‌کردار سازد.» 14 و در جای دیگری در همین کتاب، بعد از بشارت به نبوت رسول اکرم (ص) می‌گوید: «و از ذریه دختر آن پیامبر که به خورشید عالم و شاه زمان معروف است، مردی به خلافت خواهد رسید که در دنیا به حکم یزدان حکم خواهد نمود. او آخرین خلیفه آن پیامبر در وسط عالم یعنی مکه است و دولتش تا روز قیامت دوام خواهد داشت...» 15

در کتاب «گات‌ها» که بخشی از اوستا است، جملاتی راجع به موعود جهانی با عنوان بامداد روز آمده است: «ای مزدا! بامداد روز فراز آید، جهان را دین راستین فرا گیرد با آموزش‌های فزایش‌بخشی پر خرد. رهانندگان کیانند؟‌ آنان که بهمن به یاری‌شان خواهد آمد از برای آگاه ساختن...»16

در کتاب «زند بهمن یسن» شرح اوستا نیز در چندین جا درباره‌ى سوشیانت (نجات دهنده) و علایم ظهور او و نوع حکومت او سخن به میان آمده است:

«قبل از ظهور سوشیانس خلف وعده، دروغ، بی‌دینی و بی‌بند و باری در عالم گسترش می‌یابد. مردم از خداوند دور شده و ظلم و فساد عالم را فرا می‌گیرد. این امور احوال عالم را دگرگون کرده و زمینه را برای ظهور منجی فراهم می‌آورد... و بعد از آن سوشیانس عالم را پاک خواهد نمود، آن‌گاه قیامت برپا خواهد شد.» 17