هفته هفدهم:...( " دوری از صفت رذیله عجب و تکبر "). ...

ناپسندی عجب

 لغت شناسان عُجب را خویشتن بینی، غرور و... تعریف کرده اند. بنابر تعریف(فرهنگ بزرگ جامع نوین عربی - فارسی، ج 2، ذیل واژه عجب)

 علمای اخلاق، عجب یعنی انسان عمل خود را بزرگ بشمرد و فراوان بداند و به سبب آن، شادمان شده، با خدای خود ناز کند تا آنجا که خود را از حد تقصیر بیرون ببیند. قرآن کریم با تعابیری از قبیل تزیین عمل، خودستایی، گمان به خوب عمل(بحارالانوار (بیروت)، ج 69، ص 306، با اندکی تصرف و ر.ک: چهل حدیث، امام خمینی رحمهم الله مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ اول، 1386، ص 51؛ معراج السعادة، ملامحمد نراقی، سازمان انتشارات جاویدان، بی تا، ص 184)

 کردن و... از زشتی خصلت عُجب پرده برداشته است:

 أَفَمَن زُینَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً. (فاطر: 8)

 آیا کسی که عمل بدش برای او آراسته شده و آن را خوب و زیبا می بیند [همانند کسی است که واقع را آن چنانکه هست می یابد]؟

 الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَهُمْ یحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یحْسِنُونَ صُنْعاً. (کهف: 104)

 آنها که تلاشهایشان در زندگی گم (و نابود) شده؛ با این حال، می پندارند کار نیک انجام می دهند!

 أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ یزَکونَ أَنْفُسَهُم بَلِ اللّهُ یزَکی مَن یشَاءُ وَلاَ یظْلَمُونَ فَتِیلاً. (نساء: 49)

 آیا ندیدی کسانی را که خودستایی می کنند؟! [این خودستایی ها، بی ارزش است] بلکه خدا هر کس را بخواهد، ستایش می کند؛ و کم ترین ستمی به آنها نخواهد شد.

 در روایات نیز از صفت ناپسند عجب نکوهش شده است، از جمله:

 امام علی علیه السلام:

 اَلعُجبُ آفة الشرف.(میزان الحکمة، باب العجب، و ر.ک: بحارالانوار، ج 69، باب اعجاب المرء بنفسه)

 خودپسندی، آفتِ شرافت و بزرگی است.

 مَن اُعجِبَ بِفِعْلِهِ اُصیبَ بِعَقْلِهِ.(همان، ص 3448)

 هر کس به کردار خود مغرور شود، خودش آسیب بیند.

 امام صادق علیه السلام:

 هر کس خودپسند باشد، نابود شود و هر کس خودرای باشد نابود شود. عیسی پسر مریم علیه السلام فرمود: من بیماران را مداوا کردم و به اذن خداوند شفایشان دادم. کور مادرزاد و پیس را به اذن خداوند بهبود بخشیدم، [درد] مردگان را درمان و به اذن خدا زنده شان کدرم و در صدد معالجه احمق برآمدم اما نتوانستم او را اصلاح کنم. عرض شد: ای روح اللَّه، احمق کیست؟ فرمود: خودرای خود پسند. کسی که همه فضایل را برای خودش قائل است و عیبی در خود نمی بیند و هر چه حق و حقوق است برای خودش می داند و برای دیگران نسبت به خود حقی قائل نیست. این همان احمقی است که برای درمان او راه و چاره ای وجود ندارد.(میزان الحکمه، ص 3448)

 منشأ رذیله خودپسندی در انسان »حب نفس« است. انسان به دلیل محبت به خویش، کارهای کوچک خود را بزرگ می بیند و خود را در برابر انجام دادن اعمال کوچک مستحق ثنا و ستایش می داند. روایات فراوانی ما را از خودپسندی و رضایت از خویشتن پرهیز داده اند:

 امام علی علیه السلام:

 شَرُ الاُمُورِ الرِّضا عَنِ النَفسِ.(همان، ص 3453 - 3454)

 بدترین کار از خود راضی بودن است.

 و نیز می فرماید:

 رِضاک عَن نَفسِک مِن فَسادِ عَقلِک.(همان، ص 3458 - 3459)

 از خود راضی بودنت برخاسته از تباهی خرد توست.

 روایات، پیش گیری و درمان این بیماری مزمن را در خودشناسی، خداشناسی و معادباوری دانسته اند.(همان)