سبک زندگی اسلامی: خودتان را ابراز کنید

فکر می کنید از آن دسته افرادی هستید که حتی وقتی فکر و ایده بکرتان را هم بیان می کنید کسی جدی نمی گیرد؟ شما این خصوصیات خود را چه طور تعریف می کنید؟ قرار نیست از خجالتی هایی حرف بزنیم که زیر پوستی و آرام و بی سر و صدا روزگارشان را می گذرانند. می خواهیم از یکی از مهم ترین و ضروری ترین خصوصیات اخلاقی برایتان بگوییم که شاید کمتر تا به حال به آن توجه کرده باشید. توانایی ابراز وجود، نشان دادن احساسات و بیان آن چیزی که واقعا هستید و واقعا می خواهید باشید.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید این مبحث، یکی از جدی ترین مباحث مورد بررسی در روانشناسی است که اولین بار، در دهه های 40 و 50 قرن بیستم میلادی در روانشناسی سر زبان ها افتاد.

در آن زمان روانشناسان و محققان علوم رفتاری متوجه شده بودند که برخی انسانها نمی توانند حق خود را بگیرند، حالت های خودشان را برای دیگران تعریف کنند یا توانمندی هایشان را به طور واقعی نشان دهند.

روانشناسان در بررسی هایشان به این نتیجه رسیدند که ابراز وجود و نشان دادن جرات هدف مثبتی است که فرد را در زندگی به پیش می برد. افرادی که بازداری های اجتماعی زیادی دارند نمی توانند احساس ها و عواطف خود را آزادانه و خودانگیخته برای دیگران بیان کنند، به عبارت دیگر آنها قادر نیستند احساسات خود را به شکل کلامی به دیگران بگویند. مثلا بگویند که خوشحال، غمگین، عصبی یا آرام هستند، حتی ممکن است در عمل هم نتوانند این را نشان بدهند. مثلا به شکل غیر کلامی با لبخند زدن یا اخم کردن (حالت های چهره) احساسات و عواطف خود را بروز دهند یا با عواطف مناسب به مخالفت با کسانی بپردازند که با آنها هم عقیده نیستند. در حالی که در زندگی اجتماعی ما، توانایی ابراز عواطف یکی از مؤلفه های ضروری زندگی مفید و شاد است. افرادی که نمی توانند ابراز وجود کنند، معمولاً می دانند که از حق خود دفاع نمی کنند و غالباً می گویند که وسوسه می شوند تا حرفشان را بزنند و بعداً هم از نگفتن حرف خود افسوس می خورند.

چگونه ابراز وجود کنیم؟

ابراز وجود شامل گرفتن حق خود و ابراز افکار، احساس ها و عقیده های خود به نحوی مناسب، مستقیم و صادقانه است. به نحوی که حقوق دیگران زیر پا گذاشته نشود. این ویژگی جنبه های مختلفی دارد. بخشی از آن در رفتار شما نمود پیدا می کند. بخشی در هیجاناتتان، بخشی در ذهنتان و بخشی دیگر در احساساتتان.

1) رفتار: رفتار ابراز وجود مانند سایر رفتارها از طریق ممارست، تمرین، سرمشق گیری و تقویت آموخته می شود. یعنی شما باید تمرین کنید تا بتوانید در موقعیت های مختلف، آنچه در فکر و احساستان می گذرد با دیگران در میان بگذارید و هر بار این تمرین را بیشتر و بیشتر کنید. رفتار ابراز وجود حالات پرخاشگرانه، ستیزه جویانه و اضطراب آمیز و در عین حال برخی واکنش های افسردگی را کاهش می دهد. یعنی شما هر قدر بیشتر بتوانید ابراز وجود کنید، کمتر احساس خشم فروخورده و یا افسردگی خواهید داشت.

2) احساس: بخش مهمی از هر رفتار، جزء غیر کلامی آن است که شامل وضعیت بدنی، حالات صورت و حرکات می شود.

3) تصور: بدون تصور و تجسم نمی توان رفتارهای حاکی از ابراز وجود را به صورت موفقیت آمیز بروز داد. باید سعی کنید موقعیت هایی را در ذهن خود مجسم کنید و خود را در وضعیتی قرار دهید که معمولا نمی توانید در این موقعیت ها خودی نشان دهید. سپس سعی کنید در این موقعیت ذهنی، با احترام و شایستگی احساساتتان را بروز دهید و نتایج این ابراز وجود را برای خودتان بازگو کنید و تا آنجا که ممکن است جنبه های مثبت و موفق آن را ببینید.

4) شناخت: شناخت یعنی آن چیزی که در ذهن شما می گذرد. یعنی حیطه فکر و اندیشه و تحلیل شما. پایه و اساس بسیاری از ترس ها و شکست ها تعبیر و تفسیر نادرست مسائل است. اگر فکر می کنید به این دلیل نمی توانید از حق تان دفاع کنید یا ابراز وجود داشته باشید که همیشه از آن ترسیده اید یا تجربیات بدی در این زمینه داشته اید باید روی ذهنیت خود کار کنید. مثلا موقعیت هایی را به یاد بیاورید که ابراز وجود کرده اید و نتیجه خوبی گرفته اید. سعی کنید وقتی صحبت می کنید، بیشتر از کلمه «من» استفاده کنید و توجه بیشتری به خودتان، نقش تان در مدیریت اوضاع و احساسات درونی تان داشته باشید.

مرز ابراز وجود و پرخاشگری

ابراز وجود کمک می کند فرد به نفع خودش عمل کند، بدون هیچگونه نگرانی و اضطرابی روی پاهای خودش بایستد، احساس های واقعی خود را صادقانه ابراز کند، و بدون بی توجهی به حقوق دیگران حق خود را بگیرد. وقتی ابراز وجود می کنید، به خواسته ها، نیازها و ارزش هایتان افتخار می کنید، بدون این که از جانب کسی امر و نهی شوید. اما باید بدانید که ابراز وجود نیاز به قدرت دارد نه پرخاشگری و ستیزه جویی. خود ابرازی، یعنی شما می توانید احساسات و خواسته هایتان را بروز دهید در حالی که از رفتارتان و حدود مناسب آن آگاهی دارید. ابراز وجود، خصوصیتی است که اگر وجود نداشته باشد شما تبدیل به یک آدم منفعل و ناتوان، کمرو و گوشه گیر می شوید و اگر زیادی و بیش از حد مورد نیاز در شما وجود داشته باشد، می تواند رفتار پرخاشگرانه ای را به وجود آورد. مثل کسانی که همه جا اصرار دارند تصمیم گیری با آنها باشد، هیچ کنترلی روی احساسات درونی شان ندارند. در هر موقعیتی این احساسات را به شدت بروز می دهند و به طور کلی، آدم های بی ملاحظه ای هستند. در حد نرمال، این ویژگی می تواند باعث شود وقتی در موقعیت های ناکامی قرار گرفته اید، بتوانید احساساتتان را بروز داده و به سرعت خودی نشان دهید و کنترل اوضاع را به دست بگیرید تا این احساس ناکامی بر شما چیره نشود.

البته مرز پرخاشگری و ابراز وجود گاهی خیلی باریک تر از آن چیزی می شود که انتظار داریم. گاهی در چهارچوب های عرفی، ابراز وجود به پرخاشگری تعبیر می شود و مردم معمولاً فردی را که ابراز وجود می کند، پرخاشگر می دانند. برای مثال ممکن است بازاریابی را که با سماجت با مردم برخورد می کند و جواب رد را به سادگی نمی پذیرد، پرخاشگر بدانند، ولی این شخص با جرأت است نه پرخاشگر. در چنین مواردی باید گفت که به کار بستن روش های صحیح ابراز وجود می تواند مانع از این برداشت اشتباه عمومی شود. در واقع شما لازم نیست از ترس قضاوت اشتباه اجتماعی تبدیل به یک آدم گوشه گیر شوید. بلکه کافی است با توجه به جوامعی که در آن ها رفت و آمد دارید، روش های محترمانه تر و پسندیده تر ابراز احساسات و عقاید تان را پیدا کنید و به کار بندید. اما هرگز آن را از زندگی تان حذف نکنید.

شخصی که با روش های درست ابراز وجود می کند و با صداقت احساسات خود را بیان می کند اغلب به هدف خود می رسد و اگر هم به هدف نرسد، احساس خوبی ناشی از توانایی در انتخاب رفتار متناسب و دلخواه پیدا می کند و در مقابل، افراد دیگر و اطرافیان او احساس تحقیر یا مورد توهین واقع شدن نمی کنند. در واقع به نوعی احساس ارزشمندی در هر دو طرف ارتباط، افزایش می یابد. در مقابل این وضعیت، رفتار پرخاشگرانه موجب گسستن رابطه فرد پرخاشگر با اطرافیانش می شود و همین قطع ارتباط منجر به پرخاشگری مجدد خواهد شد و یک دور معیوب ایجاد می کند. در حالی که ابراز کردن، اگرچه همیشه به تأمین اهداف مطلوب منجر نمی شود، اما احساس عزت نفس و خودافزایی را در فرد افزایش می دهد.

انواع ابراز وجود

خودابرازی به عنوان یک مهارت اجتماعی انواع مختلفی دارد. خودابرازی بنیادی: این نوع خودابرازی شامل عمل ساده ابراز عقاید، احساسات و اصرار بر احقاق حقوق خویش است.

1. خودابرازی همدلانه: در این نوع خودابرازی افراد با به رسمیت شناختن موقعیت یا احساسات طرف مقابل، نشان می دهند که متوجه وضعیت او هستند.

2. خودابرازی افزایشی: در این نوع، افراد خودابرازی را با کمترین میزان شروع می کنند و اگر طرف مقابل بی تفاوت بود، به تدریج بر میزان آن می افزایند.

3. خودابرازی مقابله ای: این نوع خودابرازی موقعی به کار می رود که اعمال و گفتار طرف مقابل تناقض دارد و سعی بر آن است که به فرد مقابل نشان داده شود که آنچه انجام می دهد، تناقض دارد. در نتیجه آنچه را که فرد در حال حاضر خواهان آن است، قاطعانه بیان می کند.

4. خودابرازی بیانی: در این نوع خودابرازی، فرد با صراحت، رفتار طرف مقابل، تأثیر آن بر زندگی یا احساسات خویش و علت اینکه چرا باید آن را تغییر دهد را توضیح می دهد.

دیگران چطور ابراز وجود می کنند؟

سبک های ابراز وجود ممکن است در هر جامعه ای متفاوت باشد. حتی این سبک ها از یک فرد به یک فرد دیگر هم متفاوت است. ممکن است با افرادی مواجه شوید که هر کدام برای ابراز وجود یک روش خاص دارند و این روش الزاما صحیح و اخلاقی و مناسب نیست. مثل همان رفتار پرخاشگرانه و تهاجمی که گفتیم برخی افراد در بیان نظراتشان دارند. برای آنها بالا بردن خود به قیمت زیر پا گذاشتن دیگران است. فرد پرخاشگر می خواهد حقوق خود را در ازاء نقض حقوق دیگران کسب کند. افراد پرخاشگر با استفاده از کارهای ناخوشایندی مثل فریاد زدن، خشونت فیزیکی، تقلب یا کارهایی از این قبیل دیگران را مجبور می کنند نیازهایشان را برآورده کنند. پرخاشگری، احساسات دوستان و آشنایان را نادیده گرفتن و زیر پا گذاشتن و بی توجهی به آنها هنگام تعامل با آنهاست. به علاوه در نتیجه رفتار پرخاشگرانه، افراد احساس خشم، آزردگی و کینه جویی می کنند. اما به جز پرخاشگری چه سبک های دیگری برای ابراز وجود استفاده می شود؟

1. برخورد فریبکارانه: فریبکارها با جلب ترحم یا ایجاد احساس گناه در دیگران، به منظورشان می رسند. آنها مسئولیت نیازهایشان را نمی پذیرند بلکه سعی می کنند برای دیگران نقش قربانی یا شهید را بازی کنند. این آدم ها نیازهایشان را به طور غیر مستقیم ارضا می کنند.

2. برخورد منفعلانه: آدم های منفعل زبونانه و منفعلانه برخورد می کنند. این افراد نه فقط حقوق اساسی خود را ابراز نمی کنند بلکه اجازه می دهند دیگران به حقوق آنها تجاوز کنند. منفعل ها احساساتشان را بروزنمی دهند و خواسته ها و نیازهای خود را به دیگران نمی فهمانند. گاهی هم نیازهایشان را بیان می کنند اما چنان مؤدبانه و نامطمئن بیان می کنند که جدی تلقی نمی شوند.

3. برخورد جسورانه (ابراز وجود مناسب): فرد دارای ابراز وجود، حقوق اساسی خود را ابراز می دارد، در قبال این حقوق احساس مسئولیت می کند و در عین حال حقوق اساسی دیگران را مد نظر دارد و به آنها احترام می گذارد. شخص خودابراز، آشکارا نیازها یا حقوق خود را بیان می کند. معمولاً فوری با مشکلات مواجهه می کند و به جای مشکل، بر راه حل تمرکز می کند. این فرد از روش های ارتباطی استفاده می کند که او را قادر می سازد عزت نفس خود را حفظ کند و از حقوق و حریم شخصی خود بدون سوء استفاده از دیگران یا سلطه جویی بر آنان دفاع کند. چنین فردی در هنگام ارضای نیازهای خویش به خواسته های دیگران تعدی نمی کند و حریم شخصی آنان را مورد تجاوز قرار نمی دهد.

به یاد داشته باشید که اولین قدم در ابراز وجود کردن، ابراز نمودن آگاهی است و این به آن معناست که شخص ببیند، بیندیشد، آگاه باشد و آگاهی خود را متوجه بیرون و درون خود سازد. ابراز وجود کردن را با طغیان و سرکشی حساب شده نباید اشتباه گرفت. ابراز وجود اگر آگاهانه نباشد هرگز ابراز وجود نیست.

ابراز وجود کردن، آرزو داشتن نیست، بلکه تبدیل نمودن این آرزو به واقعیت است. داشتن ارزش نیز با ابراز وجود کردن متفاوت است اما نشان دادن این ارزش ها و پایبندی به آنها ابراز وجود است. ابراز وجود کردن مستلزم این باور است که برای خود، حق وجود داشتن قائل شویم و بدانیم که زندگی ما به خاطر دیگران نیست و قرار نیست مطابق میل و خواسته دیگران ظاهر شویم.

درباره مسائل شغلی هم ابراز وجود کردن تنها داشتن ایده های جدید نیست؛ مهم این است که ایده ها تحقق پیدا کنند. و نهایتا اینکه ابراز وجود کردن مستلزم داشتن تمایل در استقبال از چالش های زندگی و نه طفره رفتن از آنهاست. وقتی در جریان رسیدن به خواسته های خود به دیوار برخورد می کنیم، اگر مقاومت و مداومت نشان دهیم، ابراز وجود کردن است. وقتی مصمم می شویم که دانش و مهارت جدیدی بیاموزیم و وقتی تصمیم می گیریم به فضاهای ناشناخته برویم، ابراز وجود می کنیم.