مبحث29صالحین:کرامت نفس

در اخلاق اسلامی یک موضوع است که می توان آن را پایه و محور همه تعلیمات اخلاقی اسلامی قرار داد و در مآثر اسلامی روی هیچ موضوعی این قدر تکیه نشده است؛ آن اصل کرامت نفس است. در اسلام به کرامت وعزت نفس، به محترم شمردن نفس بسیار اهمیت داده می شود آن هم با کلمه نفس مثل: « اَکرَم نَفسَکَ عَن کُلِ دُنیه؛ نفس خود را از هر پستی گرامی دار».

علی علیه السلام در وصیت نامه ای که به فرزند بزرگوارش امام مجتبی علیه السلام می نویسد، می فرماید: « َاکرِم نَفسَکَ مَن کُلِ دَنیَه وَ اِن ساقَتکَ اِلَی الرَغائبِ فَإِنَکَ لَن تَعتاضَ بِما تَبذُلُ مَن نَفسِکَ عَوِضاً؛ خود را از تن دادن به هر کار پستی گرامی دار اگر چه آن کار تو را به خواسته هایت برساند، زیرا در برابر آنچه از شخصیت خود از دست می دهی عوضی دریافت نمی داری» ( نهج البلاغه/ نامه 31 ). اگر بدنت را از دست بدهی جایش پرشدنی است، تا چه رسد که مال و ثروتت را از دست بدهی. هر چه را از دست بدهی چیز دیگری می تواند جای آن را پر کند (گفت: آنچه عوض دارد گله ندارد) اما یک چیز است که اگر آن را از دست بدهی دیگر جا پر کن ندارد و آن نفس خودت است. «فَاِنَکَ لَن تَعتاضَ بِما تَبذُلُ مِن نَفسِکَ عَوِضاً» اگر از خودِ خود، از خویشتنِ خود چیزی را از دست بدهی، عوض برایش پیدا نمی کنی. امام صادق علیه السلام در شعری می فرماید:

«اثا مِنُ باِلنَفسِ النَفیسَهِ رَبَها * * * وَ لَیسَ لَها فِی الخَلقِ کُلِهِم ثَمَنٌ

من با نفس خودم هیچ موجودی را برابر نمی کنم. اگر بخواهی معامله بکنی با نفس خودم، هیچ چیزی را با آن برابر نمی کنم جز پروردگارم. در عوض، فقط او را می گیرم. از آن که بگذرد حاضر نیستم این سرمایه خودم و این خویشتنِ خودم را بدهم. تمام دنیا و ما فیها را، تمام ما سَوِی الله را من با این گوهر نفیس برابر نمی کنم. در مکتب اسلام تمام احساسهای اخلاقی، از پیدا کردن « خود » و احساس واقعیت « خود » پیدا می شود. اگر انسان خود واقعی اش را پیدا کند، می بیند تمام ارزشهای اخلاقی و نیز ضد اخلاقی ها معنی پیدا می کند. بعد از این است که انسان می بیند تمام اخبار اسلامی( در باب اخلاق ) یک فلسفه خاص دارد و اخلاق در اسلام بر محور خودشناسی و احساس کرامت در خود واقعی است و اخلاق اسلامی بر اساس این پایه بنا شده است.