مبحث29صالحین:کرامت نفس

واژه‏شناسى كرامت‏
در روان‏شناسى، آن‏چه به كرامت نزديك است مفهوم حرمت خود(self-Esteam) است، اما با دقت در اين دو مقوله، نمى‏توان كرامت را با حرمت خود مقايسه كرد. «حرمت خود، يك صفت شخصيتى است در حالى‏كه كرامت يك تيپ است. در حقيقت، حرمت خود، يك ارزش‏يابى مثبت از خويشتن است در حالى كه كرامت، ضمن ارزش‏گذارى مثبت نسبت به خود، مجموعه صفات متعددى است مانند: راست‏گويى، امانت‏دارى، نيكوكارى، قدرشناسى و غيره
در كنار حرمت خود، در روان‏شناسى، مفاهيمى چون: خودپنداره، كنترل خويشتن، هويت و شناخت ديگران نيز لازم است تا بخشى از شخصيت اجتماعى انسان شكل گيرد. اما كرامت به تنهايى، دربردارنده صفات مثبت اخلاقى است.
واژه كرم، به تعبير علامه طباطبائى، معادل دقيق فارسى ندارد و براى بيان آن بايد از چند لفظ استفاده كرد. واژگان كريم، كرامت و كرم، به معناى ستوده، گرامى داشته شده، بزرگانه، آزاد و بخشنده آمده است. راغب در ذيل ماده كرم گفته است: «زمانى كه كرم را براى توصيف خداوند تبارك و تعالى به كار مى‏بريم، اسمى است براى احسان و انعامى كه از او صادر مى‏شود، ولى زمانى كه آن را براى توصيف انسان به كار مى‏بريم، اسمى است براى اخلاق و اعمال پسنديده‏اى كه از وى برمى‏آيد؛ چنان‏كه تا وقتى چنين اعمالى از انسان صادر نشود، به او كريم گفته نمى‏شود. بعضى از علما گفته‏اند: كرم مانند حريت است، با اين تفاوت كه حريت در مورد كوچك و بزرگ به كار برده مى‏شود در حالى‏كه كرم تنها براى بزرگان به كار مى‏رود.
ابن منظور مى‏گويد: كرامت، اسمى است كه براى بخشش، بزرگوارى و بزرگ‏منشى، نهاده مى‏شود.
در احاديث، كرامت به معناى پرداختن به اهداف متعالى و دورى از پستى‏ها و اهداف دنى به كار رفته است. امام على (ع) مى‏فرمايد: «انما الكرم التنزه عن المعاصى؛كرم، عبارت است از اجتناب از بدى‏ها.»
در جاى ديگر مى‏فرمايد: «الكرم نتيجة علوّ الهمّة؛كرم، نتيجه بلند همتى است.»
واژه كريم در اسلام مفهومى گسترده پيدا كرده است. در جاهليت، كريم كسى بود كه در تبارنامه خانوادگى، نياى نام‏دار و برجسته داشته باشد. در آن روزگار، ريخت و پاش و دست و دل‏بازى بى‏حد و مرز، بزرگوارى دانسته مى‏شد. اما در اسلام، اين كار، تبذير و اسراف به شمار رفت و صدقه دادن در راه خدا، كارى شرافت‏مندانه و بزرگوارانه محسوب شد و داشتن ارزش‏هاى اخلاقى والا و بالا، كرامت به شمار آمد و با مفهوم تقوا پيوندى نزديك و تنگاتنگ پيدا كرد. امام على (ع) مى‏فرمايد: بخشش مال در راه ناحق و ناروا كه از نشانه‏هاى روشن اسراف است، ممكن است بخشنده را در اين جهان و در ديده مردمان، بزرگ و گرامى كند ولى در آن جهان، او را فرود مى‏آورد و نزد خداوند خوارش مى‏سازد.