آیا رهن کامل صحیح و شرعی است؟

«و إن کنتم علی سفر و لم تجدوا کاتباً فرهان مقبوضة» «و اگر در سفر بودید و نودسنده‏ای نیافتید، پس گرویی بستانید.» (سوره بقره، آیه283) میان عده ای از مردم، نوعی معامله به نام (رهن خانه با اجاره) متداول است، به این صورت که یکی از دو طرف معامله، پولی را به دیگری قرض می دهد و درمقابل، دیگری خانه خود را با قیمتی کمتر به او اجاره می دهد.

بدون شک حلال بودن درآمد، شرعی بودن تجارت، و معامله با صداقت، ما را به سمت دینداری، ایمان کامل و راسخ، عبادت صحیح و آبرومند رهنمود می‏سازد. روزی حلال، نماز و نیایشِ ما را ارزشمند می کند.

اجاره

هرگاه شخصی منفعت چیزی را ملک دیگری کند، و در مقابل آن چیزی بگیرد، به این عمل اجاره می‏گویند. شریعت اجاره را برای سهولت و راحتی مردم حلال دانسته‏است؛ زیرا همه نمی توانند صاحب هرجنسی شوند.

شرایط اجاره

چیزی که اجاره داده‏می‏شود باید شرایطی داشته‏باشد از ‏جمله:

1. معین باشد، یعنی اگر بگوید که یکی از اتاق‎‏های این خانه را به تو اجاره ‏میدهم، صحیح نیست.

2. مستأجر باید آن را ببیند یا اینکه طوری خصوصیات آن گفته شود که معلوم باشد.

3. با استفاده از آن اصل مال از بین نرود، پس اجاره دادن چیزی که فاسد شدنی است مثل انواع خوراکی‏ها، صحیح نیست.

برخی احکام اجاره

1. باید مدت استفاده از مال معین شده‏باشد. مثلاً بگوید یکسال یا یک ماه به تو اجاره می‏دهم.

2. اگر صاحب مال چیزی را که اجاره داده تحویل دهد، اگرچه مستأجر تحویل نگیرد یا تحویل بگیرد ولی تا آخر مدت اجاره از آن استفاده نکند، باید اجاره بها را بپردازد.

3. اگر فرد خانه یا دکانی را اجاره کند و صاحب ملک شرط کند که فقط خودش از آن استفاده کند، مستأجر نمی‏تواند آن را به دیگری اجاره دهد.

4. در اجاره منزل و مانند آن، پرداخت ودیعه برای کم کردن اجاره، اگر کم کردن اجاره به حساب ودیعه موجر باشد، حکم ربا را دارد.

رهن

رهن در لغت به معنای ثبات و دوام و حبس آمده‏است؛ و در اصطلاح، تعاریف علما از این کلمه متفاوت است. عده‏ای می‏گویند: رهن یعنی گرو گذاشتن مال به جهت وثیقه نزد طلبکار تا چنانچه او نتواند در موعد مقرر حق خود را از بدهکار پس بگیرد، آن مال گرو گذاشته شده را به عنوان حق خود بردارد. عده‏ای معتقدند که واژه رهن در شرع مفهوم ویژه ‏ای پیدا نکرده بلکه در همان معنای لغوی خود بکار رفته‏است.

در مجموع رهن وثیقه بدهی است یعنی بدهکار مقداری از مال خود را نزد طلبکار بگذارد تا اگر طلب او را نداد از آن مال طلب خود را بدست آورد. عنوان رهن بابی مستقل در فقه است. به گروگذار «راهن» و به گروگیرنده «مرتهن» و به آن مال «مرهون» یا «رهن» نیز می‏گویند.

رهن و اجاره شرعی و صحیح

بدون شک حلال بودن درآمد، شرعی بودن تجارت، و معامله با صداقت، ما را به سمت دینداری، ایمان کامل و راسخ، عبادت صحیح و آبرومند رهنمود می‏سازد. پس اگر در جزئیات مسائل شرعی طبق شرع عمل کنیم، هم دنیا و هم آخرت را حفظ نمودیم. روزی حلال، نماز و نیایشِ ما را ارزشمند می کند. رهن و اجاره نوعی ربا است و این نوع اجاره، شرعاً جایز نیست.

در صورتی جایز می‏شود که موارد زیر در نظر گرفته‏شود:

1. آنچه به عنوان رهن منزل یا مغازه به مالک پرداخت می‏شود، هرچند رهن نیست ولی اگر اجاره به مبلغ کمتر از قیمت متداول باشد و در ضمن اجاره شرط شود که پولی به صاحب منزل یا مغازه به عنوان ودیعه یا قرض داده‏شود اشکال ندارد.

2. مالک ضمن اجاره نباید شرط کند چنانچه مبلغی به عنوان قرض یا ودیعه به او داده‏شود، مقداری از اجاره‏بها را کم می‏کند، چرا که این ربا و حرام است.

رهن کامل

در این نوع اجاره، مستأجر مبلغ بالایی را نزد مالک، رهن می گذارد و صاحب ملک، ملکش را در اختیار مستأجر قرار می‏دهد تا مالک از منفعت پول، و مستأجر از منفعت خانه یا مغازه استفاده کنند و عملاً مبلغی برای اجاره پرداخت نمی‏گردد. این نوع اجاره نیز مانند رهن و اجاره، غیر شرعی است و هر دو در گناه ربا شریک‏اند مگر در صورتیکه ضمن عقد قرارداد پول به عنوان قرض رد و بدل گردد در اینصورت است که معامله شرعی است و ربا نمی‏باشد و حلال است.

آیا رهن کامل منزل اشکال شرعی دارد؟

اگر ما خانه را با هر قیمتی در ضمن عقد اجاره به صورت قرض الحسنه و هر ماه نیز مقداری به عنوان اجاره (هرچند ناچیز) اجاره دهیم مشکلی ندارد؟ قرض دادن مشروط به اجاره باشد، و اگر اجاره به شرط قرض اشکال دارد؟

آیة الله خامنه ای دام ظله: اگر خانه به مبلغى اجاره شود و در ضمن عقد اجاره شرط گردد که مستأجر مبلغى ‏را به صاحب‌خانه قرض دهد در صورتى که اجاره به مبلغ متعارف باشد اشکال ندارد؛ و رهن کامل صحیح نیست.

آیة الله وحید خراسانی دام ظله : چنانچه عقد اجاره انجام گیرد و در ضمن عقد اجاره با مبلغ معین و زمان معین موجر و مستأجر شرط کند که مبلغی را به او قرض دهد اشکالی ندارد ولی قرض به شرط اجاره ربا و حرام است. 

آیة الله سیستانی دام ظله: آنچه فعلاً بعنوان رهن در میان مردم معروف است در واقع رهن نیست، بـلـکـه پـولـى رابه صاحب‏خانه قرض مى‏‏دهد و در مقابل از سکناى خانه استفاده مى‏کند، و این کـار اگـر بـدون اجاره باشد ربا و حرام است و حق ندارد در خانه زندگى کند و اگر با اجاره باشد پس اگر قرض دادن مشروط به اجاره باشد باز هم حرام است، و اگر اجاره به شرط قرض باشد به احتیاط واجب جایز نیست. و در مورد احتیاط مذکور می‏تواند به فقیه دیگری مراجعه کند.