مساله‌ای به نام پوشش ایرانیان

چند سال پیش از نمایشگاه بین المللی که با موضوع صنایع دستی برگزار شده بود، بازدید می کردم که وارد غرفه‌ای بسیار جذاب شدم. غرفه لباس‌های بسیار زیبایی که با هنر دست تولید شده بود. بانوی میان سالی وارد غرفه شد و با انتخاب ۲ پیراهن خوشرنگی که زیباترین لباس‌های آن غرفه بود تقاضا کرد که آن ها را برایش آماده کنند. این دو لباس کاملاً پوشیده از رنگ‌های شاد بود و تزئینات سنتی بسیار گیرایی داشت. سر صحبت بانوی خریدار و صاحب غرفه باز شد و شنیدم که آن بانو می‌گفت در خارج از کشور زندگی می‌کند و در مهمانی‌هایی که در آن جا شرکت می‌کند لباس‌های سنتی ایرانی می‌پوشد و با هویت ملی خودش در مجالس شرکت می‌کند. نگاه و رفتار آن بانو توجهم را جلب کرد. پوششی هم که آن روز به تن داشت، ساده و کاملاً پوشیده و برازنده بود. این فرد به خوبی دریافته بود که نوع پوشش هر شخصی نمایان‌گر شخصیت و هویت اوست.
نوع پوشش یک جامعه نشان دهنده فرهنگ و نگرش مردم آن جامعه است از این رو می‌بینیم که حتی گاه در نشست‌های بین‌المللی با موضوعات سیاسی و اقتصادی بالاترین مقام‌های کشوری با پوشش ویژه ملت خود شرکت می‌کنند و این امر یکی از افتخارات آنهاست و یکی از آثار این رفتار شایسته، معرفی فرهنگ ملت خود به دیگر ملل دنیاست.

اهداف بلند و کارگروه ساماندهی
در کشور ما نیز با توجه به این امر مهم ۷ سال پیش قانون ساماندهی مد و لباس تصویب و کارگروه ساماندهی مد و لباس در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شد که هدف آن حفظ و تقویت فرهنگ و هویت ایرانی - اسلامی، تبیین، تثبیت و ترویج الگوهای بومی و ملی، هدایت بازار تولید و عرضه البسه و پوشاک بر اساس طرح‌ها و الگوهای داخلی به منظور ترغیب مردم به پرهیز از انتخاب و مصرف الگوهای بیگانه و غیرمأنوس با فرهنگ و هویت ایرانی است. این قانون هم مانند بسیاری از قوانین دیگر به نکات بسیار خوب و ارزشمندی پرداخته است اما این که تا چه اندازه نتایج عملی این قانون بین مردم به صورت ملموس قابل مشاهده است، مهم‌ترین بخش ماجراست. به خاطر دارم پیرزنی که ساکن روستا بود با عصبانیت شدید از پوشش بانوان در مجالس عروسی گلایه و از دوران گذشته با حسرت یاد می‌کرد که چقدر مردم برای حضور نزد دیگران حرمت قائل بودند و با هر لباسی حتی نزد افراد محرم حاضر نمی‌شدند و رعایت این موضوع را احترام گذاشتن به دیگران می‌دانستند.

لباس دلخواهم را پیدا نمی‌کنم
فاطمه هم بانویی ۴۳ ساله است و به گفته خودش نسبت به نوع و طرح لباسی که می‌پوشد بسیار حساس است که در عین زیبایی از پوشش مناسبی برخوردار باشد و البته از این که معمولاً لباس دلخواه خودش را در بازار پیدا نمی‌کند بسیار گلایه می‌کند و می‌گوید: تنها لباسی که شاید کمی به شرایط دلخواه من نزدیک باشد کت و دامن است که آنها هم به ندرت سلیقه من را تأمین می‌کند چون باز هم پوشش مورد انتظارم تحقق پیدا نمی‌کند و از طرفی استفاده همیشگی از کت و دامن هم خسته کننده است. فاطمه برای رسیدن به لباس دلخواهش دست به دامان خیاط می‌شود و مجبور است به هزینه‌های سنگین خیاطی تن بدهد. صحبت از خیاطی که پیش می‌آید، یاد مجلات لباس می افتم که بیشتر آنها از خارج وارد می‌شود و خیاط ها با استفاده از آنها برای مشتریان خود لباس انتخابی را می‌دوزند.

طراحان لباس چه می‌کنند؟
در این بین یکی از ظرفیت‌هایی که نقش بسیار تعیین کننده‌ای در ساماندهی پوشش جامعه دارد، وجود طراحان لباس و پارچه در کشور است که اگر از تمام ظرفیت‌های این امر در کشور استفاده شود و حمایت‌های لازم از آنها انجام پذیرد؛ تحقق خواسته‌های عمومی تسهیل و تسریع خواهد شد. صدیقه پاک‌بین؛ استاد دانشگاه و رئیس انجمن طراحان لباس و پارچه ایران در گفت وگو با خراسان با اشاره به این که برای ساماندهی پوشش جامعه هنوز در ابتدای راه هستیم، می‌گوید: رقابت سالمی بین طراحان ایرانی برقرار است تا طرح‌های خوب و مناسبی را برای رسیدن به مرحله تولید ارائه دهند.
وی با بیان این مطلب که برخی از طراحان به سلیقه مراجعان خود توجه و تلاش می‌کنند همان خواسته را به مرحله اجرا برسانند، ادامه می‌دهد: برخی طراحان نیز سلیقه‌های شخصی و ایده‌های خودشان را به مشتریان ارائه می‌دهند. پاک بین تصریح می‌کند: این طراحان لباس هستند که می‌توانند راه صحیح لباس پوشیدن، انتخاب رنگ مناسب و توجه به کیفیت لباس و پارچه را به جامعه بقبولانند و ذائقه آنها را جهت دهند.این استاد دانشگاه یکی از وظایف طراحان لباس را آشنایی با سلایق مردم و مطالعه در زمینه شناخت جامعه و مردم می‌داند تا با طراحی‌های جدید فضایی ایرانی - اسلامی ایجاد کنند و الگوی مورد استفاده مردم از غرب تأمین نشود. وی ادامه می‌دهد: این فضا تا حدودی شکل گرفته است ولی هنوز در سطح عالی قرار ندارد.

کیفیت در همه چیز از طراحی تا دوخت
برای همه ما روشن است که برای یک پوشش مناسب تنها مدل و طرح لباس ملاک نیست، رئیس انجمن طراحان لباس نیز به این موضوع اشاره می‌کند: در کنار طراحی باید تمام ملاک‌ها رعایت شود مثل کیفیت دوخت، تأثیرگذاری رنگ، جنس و کیفیت پارچه. پاک‌بین از نقش حمایتی دبیرخانه ساماندهی مد و لباس به عنوان عامل مهمی در تسهیل فرآیند ساماندهی یاد می‌کند و می‌افزاید: این دبیرخانه زمینه ثبت مالکیت هنری اثر را برای طراحان ایجاد و برخی از طرح‌ها را نیز از طراحان خریداری کرده است ولی به حمایت بیشتری نیاز است به گونه‌ای که امتیازی به طراحان بدهند تا خود بتوانند تولید کنند، زیرا گاهی تولیدکنندگان از این طرح‌ها استفاده نمی‌کنند بنابراین طرح‌ها به تولید نمی‌رسند.
این استاد دانشگاه استقبال مردمی را از طرح‌هایی که تاکنون ارائه شده، نسبتاً راضی‌کننده ارزیابی و ابراز امیدواری می‌کند: تولید‌کنندگان توجه بیشتری به طرح ها نشان دهند. پاک‌بین در ادامه ضرورت تعامل و هماهنگی بیشتر بین اتحادیه تولیدکنندگان کشوری، صادرکنندگان پوشاک، اتحادیه صنف خیاطان و دیگر اصناف مربوطه را یادآور می‌شود و می‌گوید: خوشبختانه در کشور ما توجه به ساماندهی امر لباس و پوشش در مسیرهای قانونی نیز قرار گرفته است و قانون «ساماندهی مد و لباس» در سال ۸۵ در مجلس به تصویب رسیده است و آیین‌نامه اجرایی آن در سال ۸۷ از سوی دولت تأیید و تصویب شده است.

کارگروه ملی ساماندهی مد و لباس تنها نیست
«حمید قبادی»، دبیرکارگروه ملی ساماندهی مد و لباس به خراسان می‌گوید: بر اساس آیین‌نامه اجرایی این قانون دستگاه‌های مختلفی به همکاری موظف شده‌اند مثل وزارت صنایع و بازرگانی، آموزش و پرورش، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری و دیگر دستگاه‌ها و از ابتدای مسیر، تبیین کار را در قالب پژوهش و ترسیم موضوع دنبال کرده‌اند و تاکنون چندین جشنواره و فعالیت تبلیغی را هم اجرا کرده‌اند.
وی با اشاره به این که تا پیش از این هیچ سابقه و پیشینه‌ای به عنوان بانک اطلاعاتی که مخاطبان این حوزه را مشخص کند، وجود نداشته است ادامه می‌دهد: طی ۳ یا ۴ سال اخیر به تدریج این اتفاقات رخ داد. تا آنجا که مقرر شد در جشنواره فجر در کنار دیگر جشنواره‌ها، جشنواره مد و لباس هم قرار بگیرد و تاکنون دو جشنواره در سال‌های ۹۰ و ۹۱ برگزار و ۷ جشنواره هم به صورت موردی برگزار شده است.

جشنواره‌ها عرصه‌ای برای معرفی و تولید طرح‌ها
قبادی یکی از مهم‌ترین کارکردهای این جشنواره‌ها را ارائه طرح‌های جدید به جامعه تولیدی کشور می‌داند و می‌افزاید: برگزیده‌های این جشنواره‌ها در ابتدا به صورت نمونه‌ای ارائه شده و سپس به تولید انبوه رسیده‌ است و این امر توانسته بر طراحی‌های دیگر تأثیر مطلوبی بگذارد. طرح‌ها و برنامه‌هایی که از سوی دبیر کارگروه ملی ساماندهی مد و لباس مطرح می‌شود این نوید را می‌دهد که با فعال‌تر شدن این کارگروه پس از گذشت سال‌ها از تصویب قانون مربوطه، از این پس شاهد رونق طراحی‌های موثر و کارآمدی باشیم که بتواند سلیقه عمومی جامعه را به شیوه‌ای موثر پاسخ دهد و سلایق اقشار مختلف در زمینه مد را تأمین کند. یکی از شاخص‌های مهم در این عرصه استفاده از رنگ‌های متنوع است.

رنگ‌ها بر تن لباس‌ها می‌نشینند
قبادی در این باره می‌گوید: با همکاری دستگاه‌های مختلف اجرایی به ویژه نیروی انتظامی به نقطه‌ای رسیده‌ایم که استفاده از رنگ‌های متنوع را می‌توانیم در دستور کار داشته باشیم و موفق شدیم تنوع رنگ را با رعایت دیگر ضوابط به ویژه پوشیدگی‌های لازم اجرایی کنیم و با اطمینان می‌توانیم بگوییم در حال حاضر در کشور هیچ محدودیتی برای استفاده از رنگ در طراحی لباس نداریم و نه تنها محدودیت نداریم بلکه رنگ به عنوان یک عنصر برجسته در انتخاب طراحی‌ها مورد نظر است و ترکیب و استفاده از رنگ‌ها متناسب با فصل‌های سال و شئونات زندگی مورد توجه قرار گرفته است.دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس از اقدامات جریان ساز و زیر ساختی در این زمینه هم یاد می‌کند و می‌گوید: از ابتدای امسال و پس از شروع به کار دولت جدید بحث‌های هویت‌سازی در حوزه مد و لباس در کنار ثبت معنوی آثار به عنوان موضوع بسیار مهم در دستور کار کارگروه ملی ساماندهی مد و لباس قرار گرفته است.
سخنان قبادی حکایت از به کار گرفتن ظرفیت‌های بسیاری دارد که در عرصه‌های علمی کشور وجود دارد و تاکنون مغفول مانده است و به اذعان این مقام مسئول با تشکیل ۴ شورای راهبردی، از دانشگاهیان و استادان خبره برای به سامان رساندن وضعیت پوشش جامعه دعوت می‌شود. اولین شورا، شورای راهبردی مد و لباس است که با کمک دانشگاهیان و نگاه‌های علمی آنها در مسیر ارتقای کیفیت مد و لباس با پرداختن به منابع و سرفصل‌های علمی نتایج کار خود را در قالب یک سند نهایی ارائه خواهد کرد.
دومین شورا با موضوع تولید و فروش باز هم با حضور چهره‌های علمی و دانشگاهی و نمایندگان اتحادیه‌های صنفی حوزه‌های مرتبط با پوشاک تشکیل شده است که انحصار کار را از موضوع طراحی خارج می‌سازد و تمامی فعالان مرتبط را که گروه مهمی از آنها را تولیدکنندگان تشکیل می‌دهند، برای ساماندهی مد و لباس دعوت به حضور می‌کند. به گفته قبادی دو شورای راهبردی «صنعت و مد و لباس» و «فرهنگ و مد و لباس» هم به زودی در این کارگروه تشکیل خواهد شد.