اعجاز مدیریتی قرآن 2

بخش دوم

جلوه‌هایی از نفوذ و اثربخشی مدیریت قرآن

با درنگی اجمالی در سخنان گوهربار امیر کلام علی(ع) با گزاره‌هایی در بیان حقیقت قرآن روبه‌رو می‌شویم که هر کدام می‌تواند راهنمای روشنی برای کشف، احراز و تبیین وجهی از وجوه اعجاز مدیریتی قرآن یا اعجاز مدیریت در قرآن و استدلال به آن‌ها باشد.

1. نورانی بودن قرآن‌کریم

پیامبر(ص) با نورى هدایتگر انسان‌ها شد که همه باید از آن اطاعت نمایند و آن نور، قرآن کریم است «نهج‌البلاغه، خ 158».خداوند نورانیّت قرآن را تمام، و دین خود را به وسیله آن کامل کرد «همان، خ 183».قرآن نورى است که خاموشى ندارد و چراغى است که درخشندگى آن زوال نمی‌پذیرد «همان، ‌خ 198‌».شعله‏اى است که نور آن تاریک نمی‌شود «همان، خ 198». ‌نورى است که با وجود آن، تاریکى یافت نمى‏شود «همان، خ 198».بدون آن تاریکی‌ها، بر طرف نمی‌‌شود «همان، خ 18».نوری آشکار و درمانى سودمند است که تشنگى را فرو می‌نشاند «همان، خ 156».

2. استواری و هدایت‌گری قرآن‌کریم

قرآن خانه‏اى است که ستون‏هاى آن هرگز فرو نمى‏ریزد «همان، خ 133».بنایى است که ستون‏هاى آن خراب نمی‌شود «همان، خ 198».معدن ایمان و اصل آن است «همان، خ 198».پایه‏هاى اسلام و ستون‏هاى محکم آن است «همان، خ 198».سرچشمه عدالت و نهر جارى عدل است «همان، خ 198».هدایتگری است که نیکى و بدى و خیر و شر را آشکارا بیان می‌کند «همان، خ 16(ع)».

راهنمای گویا و دستورى استوار است «همان، خ 169».نشانه هدایت براى کسی است که در آن بنگرد «همان، خ 198».کسى با قرآن همنشین نشد؛ مگر آن‌که در هدایت او افزود و از کوردلى و گمراهى‏اش کاست «همان، خ 1(ع)6».کسى با داشتن قرآن، نیازى ندارد و بدون آن، هرگز بى‏نیاز نخواهد بود «همان، خ 1(ع)6».نجات دهنده کسی است که حافظ قرآن باشد و به آن عمل کند «همان، خ 198».

3. ژرفای شگفت‌انگیز قرآن‌کریم

قرآن دریایى است که ژرفاى آن درک نمی‌شود «همان، خ 198».چشمه‏هاى دانش و دریاهاى علوم است «همان، خ 198».نهرهاى زلال و جاری حقیقت، و سرزمین‏هاى آن است «همان، خ 198».داراى ظاهرى زیبا و باطنى ژرف و ناپیداست، مطالب شگفت‏آور آن تمام نمى‏شود، و اسرار نهفته‌اش پایان نمى‏پذیرد «همان، خ 18».فرو نشاننده عطش علمى دانشمندان، و باران بهارى براى قلب فقیهان، و راه گسترده براى صالحان است «همان، خ 198».دریایى است که تشنگان، تمام آب را نمی‌توانند بکشند و چشمه‏اى است که آب آن کاستی نمی‌پذیرد و محل برداشتِ آبى است که هرچه از آن برگیرند، کاهش نمى‏یابد «همان، خ 198».

4. شفا‌بخشی قرآن‌کریم

در سختى‏ها از قرآن یارى بجویید، «همان، خ 1(ع)6».درمان خود را از قرآن بخواهید «همان، خ 1(ع)6».درمان بزرگ‌ترین بیمارى‏ها یعنى کفر و نفاق و سرکشى و گمراهى هست «همان، خ 1(ع)6».قرآن شفابخش دردهاى انسان است «همان، خ 158».از نور آن شفا و بهبودى بخواهید؛ زیرا شفاى سینه‏هاى بیمار است «همان، خ 110».شفا‌دهنده‏اى است که بیمارى‏هاى وحشت‏انگیز را می‌زداید «همان، خ 198».دارویى است که با وجود آن بیمارى وجود ندارد «همان، خ 198».

5. جامعیت و مرجعیت قرآن کریم

قرآن سامان دهنده امور فردى و اجتماعى انسان‌هاست‌ «همان، خ 158».جامع علم آینده، و حدیث گذشته است‌ «همان، خ 158».اخبار گذشتگان و آیندگان و احکام مورد نیاز زندگى انسان‌ها را در خود جای داده است «همان، ح 313».از قرآن پیروى کنید، با قرآن خدا را بشناسید، و خویشتن را با آن اندرز دهید، و رأى و نظر خود را در برابرش متّهم کنید، و خواسته‏هاى خود را که با آن مطابق نیستند، نادرست بشمارید «همان، خ 1(ع)6».

خواسته‏هاى خود را به وسیله قرآن از خدا بخواهید، و با دوستى قرآن، به خدا روى آورید، و با وجود آن، از خلق خدا چیزى نخواهید؛ زیرا وسیله‏اى، براى تقرّب بندگان به خدا، بهتر از قرآن وجود ندارد «همان، خ 1(ع)6».

شفاعت قرآن پذیرفته و سخن آن تصدیق مى‏شود. آن کس که قرآن در قیامت شفاعت‌اش کند، بخشوده مى‏شود، و آن کس که قرآن از او شکایت کند، محکوم است (در روز قیامت ندا دهنده‏اى بانگ مى‏زند که: «آگاه باشید امروز هر کس گرفتار بذرى است که کاشته و دچار عملى است که انجام داده است؛ جز اعمال منطبق با قرآن») «همان، خ 1(ع)6».

6. سخن‌گویی و بازدارندگی قرآن کریم

قرآن فرماندهى بازدارنده است؛ «همان، خ 183».ساکتى گویا و حجّت خدا بر آفریده‌ها است «همان، خ 183».سخن‌گویى است با زبان گویا که هیچ‏گاه از حق‏گویى کُند و خسته نمی‌شود «همان، خ 133».سخن‌گویى که هرگز دروغ نمى‏گوید «همان، خ 1(ع)6».کسى که با قرآن سخن بگوید، راست گفته و هر کس بدان عمل کند، پیشتاز است «همان، خ 156».کتابی است که تکرار و شنیدن پیاپى آیات، کهنه‏اش نمى‏سازد، و گوش از شنیدن آن خسته نمى‏شود «همان، خ 156».

پنددهنده‏اى است که نمى‏فریبد، و هدایت‌کننده‏اى است که گمراه نمى‏سازد «همان، خ 1(ع)6».جداکننده حق از باطل است و درخشش برهان آن خاموش نمی‌گردد «همان، خ 198».برهانى است برای کسی که با آن سخن بگوید «همان، خ 198».عامل پیروزى است براى کسی که با آن استدلال کند، «همان، خ 198».

7. عزت و شکست‌‌ناپذیری قرآن کریم

قرآن؛ صاحب عزّتى است که یاران آن هرگز شکست نمی‌خورند «همان، ‌خ 133‌».قدرت براى کسی است که آن را برگزیند «همان، خ 198».قدرتى است که یاوران آن شکست ندارند، «همان، خ 198».محل امن براى هرکس است که وارد آن شود «همان، خ 198».سپر نگهدارنده‌ایی است براى کسی که خود را با آن بپوشناند «همان، خ 198».

ریسمان محکم الهى است «همان، خ 156».ریسمانى است که رشته‏هاى آن محکم است «همان، خ 198».پناهگاهى است که قلّه‌های آن بلند است «همان، خ 198».نگهدارنده کسى است که به آن تمسّک جوید و نجات دهنده کسی است که به آن چنگ زند «همان، خ 156».حقّى است که یارى کنندگان آن مغلوب نمی‌شوند «همان، خ 198».

8. خزانه‌داران علوم و معارف قرآن کریم

پیامبر(ص) زبان گویای قرآن است «همان، خ 158».ما اهل‏بیت پیامبر9 خزانه‌داران علوم و معارف وحى، و دَرهاى ورود به آن معارف، مى‏باشیم «همان، خ 154».اهل‌بیت پیامبر9 گنجینه‏هاى علوم خداوند رحمان‌اند، اگر سخن بگویند، راست می‌گویند، و اگر سکوت کنند،هرگز کسی برآنان‌پیشى نمی‌جوید؛ «همان،خ 154».

وقتی حضرت مهدى4 ظهور کنند، خواسته‏ها را تابع هدایت وحى مى‏کند؛ هنگامى که مردم هدایت را تابع هوس‏هاى خویش قرار مى‏دهند؛ (در حالى که به نام تفسیر نظریّه‏هاى گوناگون خود را بر قرآن تحمیل مى‏کنند، او نظریّه‏ها و اندیشه‏ها را تابع قرآن مى‏سازد) «همان، خ 138».

چیستی نظریه

اندیشمندان برداشت‌ها و تفسیرهای متفاوتی از نظریه دارند، مانند:

1ـ نظریه، مجموعه‏اى به هم پیوسته از سازه‏ها (Construets)، مفاهیم (Coneepts)، تعاریف و قضایاست که برای تبیین و پیش‏بینى پدیده‏ها، از راه تشخیص روابط بین متغیرها، یک نظر نظامدار درباره این پدیده‏ها ارائه مى‏دهد. (هومن، شناخت روش علمی در علوم رفتاری، ص11).

2ـ نظریه مجموعه‏اى از تعریف‌ها و پیشنهادها درباره تعدادى متغیر به هم پیوسته است، که همه این تعریف‌ها و پیشنهادها، بُعد منظم و مدونى از وقایع و پدیده‏هایى را که در اثر همبستگی‌ها و تداخل این متغیرها به وجود مى‏آید، ارائه مى‏دهد (نادرى ـ نراقى، 32).

3ـ نظریه‏ها، در واقع دام‌هایى‌اند که ما براى آن گسترده‏ایم تا آن‌چه را که «جهان» نامیده مى‏شود، صید کنیم تا حلقه‏هاى شبکه دام را تنگ‌تر و تنگ‌تر سازیم (پویر، 63). 4ـ تئورى بیان‌کننده مجموعه‏اى از مفاهیم یا فرض‌هایى است که به صورت سیستماتیک توجیه کرد (رابینز، تئوری سازمان، 4(ع)). 5ـ مجموعه‏اى از بیانیه‏هایى است که بر مبناى قواعد منطقى و مبین بخشى از واقعیت هستند. (همو، ص 95).

بنابراین در نگاهی کلی و جامع می‌توان گفت‌: نظریه[3] بیانی منظم، انتزاعی، موجز، متشکل از قضایا، مستدل و منطقی، مبتنی بر یک سلسله مطالعات علمی، مبیّن یک اصل کلی یا مجموعه‌ای از اصول مربوط به چگونگی و چرایی واقعیت‌ها یا رویدادها در سطح خرد یا کلان است.

هر نظریه تنها انعکاس‌دهنده و تبیین‌کننده بخشی از واقعیت است که در یک کلیّت به هم پیوسته، فهم می‌شود. یک نظریه معمولاً چهار بُعد شناختی (معرفت ناظر به واقع‌)، عاطفی (‌تجسم تجربه و احساسات نظریه‌پرداز)‌، بازاندیشی (شیوه‌ای برای درک واقعیات‌)‌ و هنجاری (ارائه مفروض‌های پنهان و آشکار در این که واقعیت باید چگونه باشد‌) دارد.

کار اصلی یک نظریه تبیین و در مرحله بعد تعمیم (‌و بر همین اساس، اعطای قدرت پیش‌بینی) است‌. تبیین انواعی دارد که مهم‌‌ترین و پرکاربردترین آن تبیین علّی است‌. هر نظریه معمولاً امکان طرح پرسش‌ها و فرضیه‌های جدیدی درباره واقعیت را برای محقق فراهم می‌سازد. (شرف‌الدین، ماهیت و چیستی نظریه، ص3ـ1).

عمده کارکردهای مورد انتظار از یک نظریه عبارت است از:1. محدود ساختن افق دید و گستره علایق محقق و جهت دادن به آن در تمرکز بر پدیده‌های خاص یا بخش‌هایی از یک پدیده.2. تعیین و مشخص ساختن مسیر مطالعات علمی با انواع اطلاعات مربوط.3. امکان‌یابی ربط اطلاعات مربوط به یک‌دیگر و طبقه‌بندی آن‌ها‌.4. امکان‌دهی به توصیف و تبیین پدیده‌ها: اساسی‌ترین کاربرد یک نظریه، توضیح مجموع پدیده‌هایی است که نظریه معطوف بدان است‌.

5. امکان‌دهی به تعمیم اطلاعات و نتایج به دست آمده به پدیده‌های مشابه.6. پیش‌بینی حقایق و واقعیات: یک نظریه به محقق امکان می‌دهد تا موارد مشاهده نشده، مرتبط را پیش‌‌بینی کند‌.(ع). زمینه‌سازی برای طرح فرضیات جدید‌.8. آشکار ساختن و کشف شکاف‌های موجود در دانش بشری‌: نظریه‌ها‌، ابزارهای مناسبی برای روشن ساختن وضعیت موجود یک حوزه معرفتی‌اند‌‌.9. امکان‌دهی به توجیه پدیده‌ها با حداکثر احتمال (همو‌، ص 5).