مرده ها مي‌شنوند و قادر به پاسخگوئي هستند

.

آيه پنجم؛ زنده شدن انسان يك بار ديگر در قبر

آيه ذيل يكي ديگر از آياتي است كه براي استدلال حيات انسان در عالم قبر به آن استدلال شده است:

كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ. (بقره/28)

چگونه خدا را انكار مى‏كنيد، در حالى كه مُرده بوديد و او شما را زنده ساخت، باز مى‏ميراند و زنده مى‏كند و آن گاه به نزد او بازگردانده مى شويد؟

طبق سخنان مفسران، مقصود از «ثُمَّ يُحْييكُمْ» زنده شدن دوباره در قبر است.

سيوطي از سدي نقل كرده است كه مي‌گويد بعد از مرگ نخستين حيات انسان در عالم قبر است و اين آيه دلالت مي‌کند كه انسان در قبر عذاب مي‌شود:

وذكر الحاكم: أن الموتة الأولى في الدنيا بعد الحياة والثانية في القبر قبل البعث ، والحياة الأولى في القبر والثانية في الحشر عن الحسن السدي ، وقيل : الحياة الأولى في الدنيا والثانية في القبر، والآية تدل على صحة عذاب القبر واسم الموت على النطفة مجاز فحمل الكلام على حقيقته أولى.

حاکم در مورد اين آيه ذکر کرده : مردن اول در دنيا بعد از حيات دنيوي است  و مردن دوم در قبر است قبل از قيامت ، و زنده شدن اول در قبر و زنده شدن دوم در محشر است ، از حسن سدي است ، و گفته شده است که زنده شدن اولي در دنيا و زنده شدن دوم در قبر است ، و اين آيه بر صحت عذاب قبر دلالت دارد و اگر کسي بگويد که نطفه مرده است اين مجاز است و حمل کلام بر حقيقت اولي است .

السيوطي، عبد الرحمن بن أبو بكر، جلال الدين (متوفاي911هـ)، أسماء المدلسين، ج2، ص100، علي طبق برنامج جامع الکبير

قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى‏ خُرُوجٍ مِنْ سَبيل.  (غافر/11)

مى‏گويند: اى پروردگار ما، ما را دو بار ميرانيدى و دو بار زنده ساختى و ما به گناهانمان اعتراف كرده‏ايم. آيا بيرون‏شدن را راهى هست؟

دوبار ميراندن و زنده کردن که در اين آيه ذکر شده، محقق نمي‌شود مگر اينکه در قبر هم حيات باشد.

عيني شارح صحيح بخاري مي‌نويسد که اين دو بار مردن محقق نمي‌شود مگر اينکه در قبر حيات و مرگ باشد:

الثانية: قوله تعالى: ربنا أمتنا اثنتين وأحيينا اثنتين (غافر/11). فإن الله تعالى ذكر الموتة مرتين، وهما لا تتحققان إلاَّ أن يكون في القبر حياة وموت، حتى تكون إحدى الموتتين ما يتحصل عقيب الحياة في الدنيا والأخرى ما يتحصل عقيب الحياة التي في القبر.

آيه دوم که دلالت بر عذاب قبر و حيات بعد از مرگ مي‌کند : فرمايش خداوند متعال : اى پروردگار ما، ما را دو بار ميراندى و دو بار زنده ساختى؛ پس خداوند متعال مرگ را دو بار ذکر کرده است ، و اين دو بار مردن محقق نمي‌شود مگر اينکه در قبر حيات و مرگ باشد ، تا اينکه يک مردن بعد از حيات دنيا باشد و ديگري بعد از حياتي باشد که در قبر است .

العيني الغيتابي الحنفي، بدر الدين ابومحمد محمود بن أحمد (متوفاى 855هـ)، عمدة القاري شرح صحيح البخاري، ج8، ص146، ناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت.

آيه ششم؛ انسان بعد از جان دادن حيات دارد

ششمين دليل بر حيات پس از مرگ، آيه ذيل است:

فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبينَ فَرَوْحٌ وَرَيْحانٌ وَجَنَّةُ نَعيمٍ وَأَمَّا إِنْ كانَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمينِ فَسَلامٌ لَكَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمينِ وَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبينَ الضَّالِّينَ فَنُزُلٌ مِنْ حَميمٍ وَتَصْلِيَةُ جَحيمٍ. (واقعه88- 94)

اما اگر از مقربان باشد، براى اوست آسايش و روزى و بهشت پرنعمت. و اما اگر از اصحاب سعادت باشد: پس تو را از اصحاب سعادت سلام است. و اما اگر از تكذيب‏كنندگان گمراه باشد، به آب جوشان مهمانش كنند، و به دوزخش درآورند.

در اين آيات تقسيم بندي مردم در هنگام جان دادن ذکر مي‌شود و اين غير از تقسيم بندي روز قيامت است که در اوائل سوره ذکر شد و اين نشان مي‌دهد که انسان بعد از جان دادن حيات دارد که اگر از مقربان باشد، براى اوست آسايش و روزى و بهشت پر نعمت. و اما اگر از تكذيب‏كنندگان گمراه باشد به آب جوشان مهمانش كنند، و به دوزخش درآورند.

اعتراف ابن تيميه به حيات پس از مرگ:

ابن تيميه حراني شيخ الاسلام وهابيت اين آيات را دليل بر حيات بعد از مرگ مي‌داند:

 وقال تعالى لما ذكر أحوال الموتى عند الموت «فأما إن كان من المقربين فروح وريحان وجنة نعيم وأما إن كان من أصحاب اليمين فسلام لك من أصحاب اليمين وأما إن كان من المكذبين الضالين فنزل من حميم وتصلية جحيم» وهذا غير ما ذكره في أول السورة من انقسامهم يوم القيامة الكبرى إلى سابقين وأصحاب يمين ومكذبين فانه سبحانه ذكر في أول السورة انقسامهم يوم القيامة الكبرى وذكر في آخرها انقسامهم عند الموت وهو القيامة الصغرى كما قال المغيرة بن شعبة من مات فقد قامت قيامته وكذلك قال علقمة وسعيد بن جبير عن ميت أما هذا فقد قامت قيامته أي صار إلى الجنة أو النار وإن كان بعد هذا تعاد الروح إلى البدن ويقعد بقبره ومقصودهم أن الشخص لا يستبطئ الثواب والعقاب فهو اذا مات يكون في الجنة أو في النار قال تعالى عن قوم نوح «مما خطيئاتهم أغرقوا فأدخلوا نارا» وقال عن آل فرعون «النار يعرضون عليها غدوا وعشيا ويوم تقوم الساعة أدخلوا آل فرعون أشد العذاب» .

و خداوند متعال وقتي که حال مردگان لحظه جان دادن ذکر مي‌کند مي‌فرمايد :   

اما اگر از مقربان باشد، براى اوست آسايش و روزى و بهشت پرنعمت. و اما اگر از اصحاب سعادت باشد: پس تو را از اصحاب سعادت سلام است. و اما اگر از تكذيب‏ كنندگان گمراه باشد، به آب جوشان مهمانش كنند، و به دوزخش درآورند.

و اين غير از آن فرمايشي است که اول سوره ذکر کرد از تقسيم کردن مردم در روز قيامت به سابقين و اصحاب يمين و مکذبين ، پس در اول سوره تقسيم‌بندي روز قيامت کبري را فرمود و در آخر سوره تقسيم‌بندي هنگام مرگ را فرمود که قيامت صغري است همانگونه که مغيره بن شعبه مي‌گويد: هرکس بميرد قيامتش برپا مي‌شود و همچنين علقمه و سعيد بن جبير درمورد مرده مي‌گويند : اما انساني که ميمرد پس قيامتش برپا شده است يعني به بهشت يا جهنم وارد مي‌شود اگرچه بعد از آن روح به بدن برگردانده مي‌شود و مرده در قبر خود مي‌نشيند.

 و مقصودشان اين است که مرده براي ثواب و عقاب منتظر نمي‌ماند پس وقتي از دنيا رفت در بهشت يا جهنم وارد مي‌شود، خداوند متعال درمورد قوم نوح چنين مي‌فرمايد : به كيفر گناهانشان غرقه شدند و به آتش رفتند، و درمورد آل فرعون مي‌فرمايد: هر صبح و شام بر آتش عرضه شوند و روزى كه قيامت برپا شود ندا دهند كه خاندان فرعون را به سخت‏ترين عذابها درآوريد.

ابن تيميه الحراني الحنبلي، ابوالعباس أحمد عبد الحليم (متوفاى 728 هـ)، النبوات، ج1، ص184، ص183، دار النشر : المطبعة السلفية - القاهرة – 1386

فخر رازي: روح پس از مرگ بر مي‌گردد:

فخررازي اين آيات را دليل بر حيات بعد از مرگ مي‌داند:

وثالثها: قوله: فَأَمَّا إِن كَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّةٍ نَعِيمٍ (الواقعة/88/) وفاء التعقيب تدل على أن هذا الروح والريحان والجنة حاصل عقيب الموت،

آيه سوم که دلالت بر عذاب قبر و حيات بعد از مرگ دارد : فرمايش خداوند : اما اگر از مقربان باشد، براى اوست آسايش و روزى و بهشت پرنعمت. فاء تعقيب است که دلالت مي‌کند بر اينکه اين روح و ريحان و جنت بلافاصله بعد از مردن است . 

الرازي الشافعي، فخر الدين محمد بن عمر التميمي (متوفاى604هـ)، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب، ج9، ص74، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2000م.

علامه اهل سنت آلوسي نيز مي‌نويسد که اين روح و ريحان بعد از مردن است:

وأخرج الإمام أحمد في الزهد وابن أبي شيبة وعبد بن حميد وابن المنذر عن الربيع بن خثيم قال في قوله تعالى: «فأما إن كان من المقربين فروح وريحان»: هذا له عند الموت وفي قوله تعالى: «وجنة نعيم» تخبأ له الجنة إلى يوم يبعث.

امام احمد بن حنبل در زهد و ابن ابي شيبه (استاد بخاري) و عبد بن حميد و ابن منذر عن ربيع بن خثيم در مورد فرمايش خداوند متعال : (اما اگر از مقربان باشد،  براى اوست آسايش و روزى) : اين هنگام مردن است و فرمايش خداوند (و بهشت پرنعمت) بهشت براي او تا روز قيامت نگه داشته مي‌شود .

الآلوسي البغدادي الحنفي، أبو الفضل شهاب الدين السيد محمود بن عبد الله (متوفاى1270هـ)، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم والسبع المثاني، ج27، ص160، ناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاى911هـ)، الدر المنثور، ج8 ، ص36، ناشر: دار الفكر - بيروت – 1993.

پس معلوم مي‌شود که بعد از مردن، انسان حيات دارد و در قبر متنعم يا معذب مي‌شود؛ چون طبق اين آيات و تفاسير علماي اهل سنت که اين روح و ريحان هنگام مردن است، اگر حيات نباشد اين روح و ريحان بي‌فايده مي‌شود.