اقتصاد اسلامی و الگوی مصرف در سبک زندگی

امام علی بن موسی الرضا (ع) فرمود:
«الفقیه من افاض علی الناس خیره وانقذهم من اعدائهم …» فقیه کسی است که مردم را از دشمنان نجات دهد، بزرگترین دشمن مردم در حال حاضر فرهنگ غرب و سبک زندگی غربی است که جوامع اسلامی را مورد هجوم قرار داده است؛ رواج سبک زندگی غربی وبیگانگان ودشمنان اسلام خطری است که نگران کننده است ؛فقها در مقابله با این بحران فرهنگی نقش مهم واثر گذار دارند؛ ومی توانند در اقتصاد مقاومتی برای برون رفت از بحران فرهنگ سازی ودر استقلال وحفظ هویت کشور نقش برجسته ایفا کنند به حسب روایت امام رضا(ع) پیشگامی فقها ضروری است ؛
ازاین روی ضروری است پالایش فرهنگی در تمام امور صورت گیرد تا مردم از سبک زندگی غربی فاصله بگیرند ؛
سبک زندگی در کشور با جهاد فرهنگی علمای شیعه بر اساس فرهنگ اهل بیت(ع) بود ودر مظاهری مانند
۱- پوشش و لباس و تغذیه ، در حالیکه امروز به تقلید از فرهنگ غرب لباسهای تولید بیگانه در کشور مصرف شده وکارخانه های داخلی قادر به تولید نیستند ؛ این روند می تواند اقتصاد کشور را دچار چالش جدی کند ؛ اقتصاد مقاومتی اقتضا می کند که به تولید داخلی بها داده شده واز پوشیدن لباس بیگانگان خود داری وحتی ورود این نوع محصولات از طریق دولت منع شود ؛
۲- معماری و خانه سازی ـ خانه هایی که در کشور رواج یافته به سبک غربی است آپارتمان سازی وزندگی آپارتمانی شیوه ی غربی وسرمایه داری است که امنیت فرهنگی واقثتصادی را به مخاطره کشیده است ؛
۳- معاشرت های خانوادگی ،همسایه داری نیز که پیش تر براساس فرهنگ اسلامی بود تغییر یافته وفرهنگ غرب جایگزین می گردد ؛ همسایه روابط کمتر واز حال همدیگر بی خبر شده اند ؛
۴- تعلیم وتربیت آموزش و پرورش ـ شیوه آموزش دراسلام براساس رهنمود اهل بیت براساس قرآن وبا آموزش قرآن شروع می گردید ؛امیرمومنان به فرزندش امام حسن می فرماید آموزش وتربیت تورا را با قرآن شروع کردم وحلال وحرام را به تو آموزش دادم این روش در عصر پهلوی با دسیسه ی استعمارگران وعوامل آنان دگرگون شد وقرآن از آموزش کنار زده شد ؛ ازاینروی فرزندان ما از جهت فکری آسیب پذیر شدند ؛ واز فرهنگ دینی فاصله گرفته وذهن آنان با آموزشهای غیر دینی انس گرفت ؛ تعلیم و تربیت اسلامی با قرآن شروع می شد ، در این مدل فرزندان مان را مکتبی به باری آوردیم ، لذا در هر کشور بیگانه ای که قدم می گذاشتند از اصول خود دست بردار نبودند فرزندانمان در غرب تحصیل می کردند اما پای بند به اصول دینی و ارزشهای فرهنگ اسلام بودند، یکی از دانشمندان معاصر گفته است ، شاگردان استاد رضا روزبه در هر نقطه از جهان که زندگی کرده و فعالیت دارند مکتبی هستند ، برخی پزشک ساکن آمریکا و برخی در ایران استاد دانشگاه هستند بدون استثنا مکتبی به بار آمده اند؟ سر این مسئله این بود که آن مرحوم جوانان را از کودکی که آینه ی دل آنان صاف وبدون زنگار است ؛ با شیوه ی قرآن وبه سبک قرآن آموزش می داد ؛ با این روش جوان از تمام خطرها واکسینه می شود ؛
۵- نهاد خانواده درفرهنگ اسلامی مقدس ونهادی اصیل وبستر رشد معنوی وشکوفایی استعداد ها بوده است ؛ مادر در خانواده وحضور او در خانه وسرپرستی ومدیریت واداره منزل کانون خانواده را گرم وامنیت خاص به آن می داد؛اکنون با رسوخ فرهنگ غرب وسرمایه داری که از قرن ۱۹ م خانواده را در غرب فرو پاشید ؛ به تدریج این فرهنگ به کشورهای اسلامی از جمله ایران رسوخ وبا تبلیغ جایگزین فرهنگ اسلامی شد ؛ این روند با تخریب نقش مادری درخانواده ها تمام پایه ها ی خانواده را به چالش کشیده است؛ از جمله آسیب های خطر ساز این روند این است که : تمام ادارات ونهادها اولویت گزینش خودرا به زنان داده ودختران جوان ومادران را به پشت میز ادارات کشیده وبا این شیوه بنیان خانواده ها متزلزل گردیده و تربیت فرزند ونقش های دیگر در خانواده که با محوریت مادر بود به چالش کشیده شده است ؛ از جمله عوارض آسیب زای این روند این است که پسران جوان در جامعه بیکار وگرفتار دام اعتیاد گشته وادارات وارگانها ومشاغل به دختران جوان واگذار شده مقررات شرعی وضوابط دینی که در جامعه اسلامی ارزش بود ؛ تبدیل به فرهنگ شده وقبح هنجار های ضد دینی کاسته شده ورعایت روابط محرم ونامحرم که از ضوابط مهم اسلامی وفرهنگ اسلامی بود به کلی فراموش شده وبیکاری ۷۰ در صد جوانان دنبال شغل از معضلات لا ینحل امروز ما محسوب وحریم خانواده ها وعفت وحجاب به یغما رفته است ؛
۶- احترام به پدر و مادر که از سفارشات اکید قرآن است به فراموشی سپرده وسالمندان را به مرکزی بیرون از خانه منتقل وعواطف اسلامی وفرهنگ قرآن وسبک زندگی دینی جای خود را به سبک زندگی غربی داده است؛ مرکزی به نام خانه ی سالمندان که کاملا از فرهنگ خشن غرب گرفته شده است جایگزین دستورات قرآن گردیده است؛ دوری از فرهنگ قرآن دراین امور تاثیرات وضعی برزندگی ها گذاشته است !
بر این اساس امیرمؤمنان به مسلمانان هشدار می‌دهدتا گاهی که زی وفرهنگ خود در خوراک و پوشاک ودیگر مسائل فرهنگی را ازدست ندهید و لباس بیگانه بر تن نکنید؛ سعادت وعزت شما تضمین شده، وگرنه روزهای ذلت و خواری و استثمار و اسارت و گرفتاری ها، شما را در بند خواهد کشید، از دست رفتن فرهنگ اسلام به معنای نابودی عزت اسلامی وگرفتاری به دام ذلت غرب وبیگانگان ودشمنان اسلام است ؛ لذا فرمود: تا زمانی امت اسلام عزیز است و روی ذلت نخواهد دید که از فرهنگ بیگانه تقلید نکند و سبک زندگی و معاش خود را براساس تقلید از بیگانگان تغییر ندهد، ولباسی مانند دشمنان اسلام بپوشد ؛ امام با آینده نگری به پیامد های پیروی از آداب وفرهنگ غیر مسلمانان آگاه و قبول آداب آنان را وابستگی اقتصادی و فرهنگی جامعه به آنان می داند که منجر به مصرف تولیدات آنان خواهد شد ؛ تدبیری که مقام معظم رهبری (مدظله العالی ) ارائه فرمود با عنوان « اقتصاد مقاومتی» براساس مکتب اهل بیت است ؛
راهکارهای قرآنی جهت رسیدن به شیوه سبک زندگی اهل بیت واقتصاد مقاومتی :
جهت رسیدن به اقتصاد مقاومتی رهایی از مظاهر ومصادیق فرهنگ غرب مهمترین زمینه ی این مسئله است ؛
۱- راه کار اول نجات از سبک زندگی غرب :
قرآن کریم برای سعادت انسان سبک زندگی عالی را به انسان نشان داده و فرموده است برای نجات از دام دشمنان به سیره ی پیامبر(ص) پناه ببرید « لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنه » سرمشق و الگو و سبک زندگی و برنامه های خود را با پیامبر(ص) هماهنگ بسازید و از آن حضرت الگو گیری کنید ، فاصله گرفتن از اصول مکتبی برای جوامع اسلامی زیان بار است که نتیجه ی آن بحران هویت است در برحان هویت فرد تابع فرهنگ وارداتی و بیگانه است ؛ در این فضای بحران و شبهه آلود فرهنگی باید جامعه را به منابع سرشار علوم الهی راهنمایی کرد؛ اگر جامعه اسلامی پس از پیامبر(ص) گرفتار فترت و فقر فرهنگی شد یک مشکل بزرگ داشت که دوری از اهل بیت (ع) پس از پیامبر (ص) بوده است ؛
۲- راه کار دوم نجات از سبک زندگی غرب :
خداوند متعال به پیامبر(ص) دستور می دهد جهت تغییر سبک زندگی پیرامون خود بهترین روش در کنار مواعظ و دستورات عملگرایی است؛ اصلاح خانواده وعملگرایی در خانواده روش مهم در اصلاح سبک زندگی است ؛ دراین راستا خداوند به پیامبر(ص) می فرماید دستور حجاب از پیرامون و خودت خودت شروع کن « یا ایها النبی قل لازواجک و نباتک و نساء المومنین یدنین علیهن من جلاببیهن » ـ ای پیامبر تغییر در سبک پوشش را از زنان و دختران خود و زنان در مرحله دوم از زنان مومنان شروع کن ، این بهترین روش است برای حفظ شان و جایگاه زنان مومن و بهترین سبک برای عفاف است.
در راستای حفظ خانواده از فرهنگ بیگانه آیه کریمه می فرماید : «یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا » ـ ای مومنان ابتدا خود و خانواده های تان را از آتش جهنم نگهدارید.
دستور دیگری که خداوند در این راستا به پیامبر فرمود: «و امر اهلک بالصلواة و اصطبر علیها ـ خانواده ات را در مرحله اول به نماز دستور بده واین دستور را تکرار کن ؛ بنابراین اگر مسئولین فرهنگی ما قصد دارند در سبک زندگی مردم تغییری به سوی اصول و ارزشهای دینی ایجاد کنند و فرهنگ کشور را به سویی ببرند که مستعد آخر الزمان وظهور حضرت مهدی (عج) باشد باید از دستورات قرآن پیروی کنند ؛
قرآن می فرماید: باید متولیان امر جامعه از خودشان آغاز کنند، سبک زندگی خود خانواده را تغییر دهند . این روش بسیار منطقی در تربیت است چون تا انسان خود تربیت نشده باشد به آداب و تربیت الهی محال است که دیگران را تربیت کند، اگر امیرمومنان (ع) نان خشک را بازنوای خود شکسته می خورد ، و کسی به این خوراک اعتراض می کند، حضرت می فرماید ، ساده زیستی حاکم در سبک زندگی مایه امنیت روحی مردم است و به این روش در جامعه امنیت و امید در دل فقرا ایجادی شود؛ این نوع سبک زندگی مانع از بحران اقتصادی است ، وقتی در جامعه ناامنی غذایی پیدا شود و تعادل جامعه بهم بخورد انصاف و مروت که اساس دین ماست از دلها بیرون شده و قساوت و اخلاق غیر دینی جایگزین خواهد شد، سر اینکه قرآن و اهل بیت در تغییر سبک زندگی از خانواده شروع کرد و امیرمومنان در حاکمیت خود از حکمران وحاکم شروع کرد این است که محور وبستر رشد وترقی وصلاح هر جامعه دو چیز است : ۱ـ خانواده ۲ـ حاکمیت ؛
راه کار دوم نجات از سبک زندگی غرب :
اثر گذار ترین راه کار اصلاح سبک زندگی ورسیدن به اقتصاد مقاومتی اصلاح نخبگان جامعه وساده زیستی آنان است ؛ جمله معروف «الناس علی دین ملوکهم» به خوبی بیانگر این مسئله است که مردمان تابع رفتار حاکمان ونخبگان وسر شناسان جامعه هستند ؛هرگاه سران جامعه وخواص به سوی صلاح وفلاح حرکت کرده واز ثروت اندوزی پرهیز کنند ، امنیت وآرامش به اقتصاد روی آورده وامنیت روحی ایجاد می شود ؛ هرگاه حاکمان وخواص جامعه به سوی انباشت ثروت با انگیزه ی سود محوری نا مشروع میل کنند امنیت اقتصادی مخدوش می شود …. ازاینروی اصلاح سبک زندگی باید با دومحور شروع شود ؛ اول حاکمیت : اصلاح رفتار نخبگان وحاکمان جامعه وقتی حاکم جامعه بی محابا هرکاری انجام داد ووعده داد عمل نکرد ؛ هیبت قانون شکسته می شود ؛ حرمت شکنی به طبقات پایین جامعه سرایت می کند ؛مردم به نخبگان می نگرند واز آنها الگو می گیرند ؛ عینی ترین جلوه ی جامعه خانواده ها هستند؛ که با پیروی خود از حاکم هویت و نظم و انضباط معینی به جامعه داده وآنرا پیش می برند ؛ اگر حاکم انحراف داشته باشد ؛انحراف او از مسیر درست ، تراز تشخیص انحراف جامعه هست ومردم اعضای جامعه هستند ؛

امیرعلی حسنلو – بخشی از مقاله ارائه شده در جشنواره ی امام رضا(ع) با عنوان: «منزلت خانواده و سبک زندگی در فرهنگ رضوی» ۵/۷/۹۱