خانواده وکودک وسبک زندگی

در متون اسلامي به نقش و اهميت خواب در سلامت جسم و بهداشت رواني تصريح شده[1] و با توجه به پيامدهاي منفي محروميت از آن توصيه شده است كه نياز به خواب فوراً ارضاء شود.[2]

فزون‌خوابي و بهداشت رواني: با آنكه خواب يك نياز اساسي در سلامت رواني است، افراط در آن به نتيجه‌‌ي كاملاً متضاد منتهي مي‌شود. افرادي كه بيش از نياز در شب بخوابند، دچار خواب‌آلودگي زياد روزانه، حالت سردرگمي و ستيزه‌جويي بوده و ممكن است در صبح‌خيزي مشكل داشته باشند.

فزون‌خوابي و محروميت از خواب، از لحاظ درجه‌ي خواب آلودگي روزانه و اشكال در انجام وظايف صبحگاهي به هم شباهت دارند، ولي بر اساس ويژگي‌هاي فيزيولوژيك و باليني مي‌توان آنها را از هم متمايز كرد.[3] گاهي فزون‌خوابي منعكس‌كننده‌‌‌‌ي حالات مرضي است و در پاره‌اي از بيماران افسرده ديده مي‌شود.[4] در اين موارد يك تشخيص جداگانه تحت عنوان فزون‌خوابي اوليه داده نمي‌شود، با اين حال، در صورت شدت يك اختلال درنظر گرفته مي‌شود. فزون‌خوابي در متون اسلامي به عنوان عامل تباه‌كننده دين و دنيا،[5] فاني‌كننده‌ي عمر،[6] و چيزي كه موجب اختلال در كنش‌وري روزانه‌ي فرد شده[7] و بيزاري خداوند را به دنبال دارد[8] و صاحب آن در روز قيامت از لطف و رحمت الهي محروم خواهد شد،[9] معرفي شده است. از اين‌رو، در روايات به شدّت از فزون‌خوابي نهي و به شب‌زنده‌داري توصيه شده است.[10]

گذشته از كميت خواب، توجه به زمان خواب نيز داراي اهميت است. در تعاليم اسلامي در عين توجه به اهميت خواب براي انسان‌ها، توجه ويژه‌اي به زمان خوابيدن صورت گرفته و درواقع برنامه‌اي ارائه شده كه از نظر بهداشت رواني داراي اهميت است.

بر خواب اولِ شب تأكيد شده است.[11] از سوي ديگر، به نخوابيدن در اوّلِ روز توصيه شده كه اين خود با جلو كشيدن سيكل خواب در شب و فراهم كردن امكان مواجهه بيشتر با نور طبيعي از همان اوايل طلوع خورشيد، مي‌تواند تأثيرات ضد افسردگي داشته و از بروز افسردگي پيشگيري نمايد. توصيه به خواب نيمروز نيز در روايات هماهنگ با تحقيقات تجربي در زمينه بهداشت رواني است.[12]

پي نوشت:

[1] «النوم راحهً من الالم؛ النوم راحه للجسد؛ ان النوم سلطان الدماغ و هو قوام الجسد و قوّته» ( محمد ري شهري، ميزان الحكمه، ج10، ص258).

[2] قال الصادق عليه السلام: «سِتّه اشياء ليس للعباد فيها صنعٌ... النوم و اليقظه» (كليني، كافي، ج1، ص164).

[3] «انجمن روانپزشكي آمريكا، متن تجديد نظر شده‌ي راهنماي تشخيصي و آماري اختلالي‌هاي رواني»، ترجمه: محمدرضا نيكخو، هاماياك آوايس دانس، ص890.

[4] دادستان، روان‌شناسي مرضي تحولي از كودكي تا بزرگسالي، ج2، ص59.

[5] قال الصادق عليه السلام «كثره النوم مذهبهٌ للدين و الدنيا» (مجلسي، بحارالانوار،ج76، ص180).

[6] «بئس الغريم النوم يفني قصير العمر و يفوتُ كثير الاجر» (آمدي، غررالحكم، ج3، ص257).

[7] «من كثر في ليله نومُه فاته من العمل ما لا يستدركه في يومه» (همان، ج5، ص376).

[8] «ان الله عزّو جَلّ يبغض العبه النوام الفارغ» (كليني، فروغ كافي، ج5،ص84)؛ «ان الله يبغض كثره النوم و كثره الفراغ» (همان‌جا).

[9] «اياكم و كثره النوم، فان كثره النوم يدع صاحبه فقيراً يوم القيامه» (مجلسي، بحارالانوار، ج76، ص180).

[10] «ايّاك و كثره النوم...» (در روايات متعدد اين مضمون آمده است). من وصايا الصادق عليه السلام لعبد الله ابن جندب...

«يا بن جندب! اقلَّ النوم بالليل و الكلام بالنهار...» (همان، ج78، ص280). قال رسول‌الله صلي الله عليه و آله: لما زلَّ جبرئيل بقيام

الليل حتّي ظننتُ ان خيار امتي لن يناموا» (حر عاملي، وسائل الشيعه، ج8، ص154).

[11] صدوق، الفقيه، ج1، ص481.

[12] نقش دين در بهداشت روان، ص265-267.