اماکن زیارتى منتسب به امام زمان (عج) در ایران و جهان

چون به نزدیک دِه رسیدند، جعفر شبان را دیدند که گلّه‏اش را در کنار راه به چرا آورده بود. حسن بن مثله، به میان گلّه رفت. آن بز که از پشت سرِ گلّه می‏آمد، به سویش دوید. حسن بن مثله، آن بز را گرفت و خواست پولش را پرداخت کند که جعفر گفت: (( به خدا سوگند! تا به امروز، من این بز را ندیده بودم و هرگز در گلّه‏ی من نبود، جز امروز که در میان گلّه، آن را دیدم و هر چند خواستم که آن را بگیرم، میسّر نشد. )).

پس آن بز را به جایگاه آوردند و در آن جا سر بریدند.

سید ابوالحسن الرّضا به آن محلّ معهود آمد و حسن بن مسلم را احضار کرد و منافع زمین را از او گرفت.

آن گاه وجوه رهق را نیز از اهالی آن جا گرفتند و به ساختمان مسجد پرداختند و سقف مسجد را با چوب پوشانیدند.

سیّد ابوالحسن الرّضا، زنجیرها و میخ‏ها را به قم آورد و در خانه‏ی خود نگهداری کرد. هر بیمار صعب العلاجی که خود را به این زنجیرها می‏مالید، در حال، شفا می‏یافت.

ابوالحسن محمّد بن حیدر گفت: ((به طور مستفیض شنیدم، پس از آن که سیّد ابوالحسن الرّضا وفات کرد و در محلّه‏ی موسویان ( خیابان آذر فعلی ) مدفون شد، یکی از فرزندان‏اش بیمار گردید. داخل اطاق شده سرِ صندوق را برداشت زنجیرها و میخ‏ها را نیافت.)).

منبع‏ شناسی مسجد جمکران‏

منابع تأسیس مسجد مقدّس جمکران به فرمان حضرت صاحب الزّمان، أرواحنا فداه، بر اساس تسلسل زمانی، به شرح زیر است:

1 - نخستین کسی که این داستان را در کتاب خود آورده، ابوجعفر محمّد بن علی بن بابویه، مشهور به شیخ صدوق (متوفّای 381 هجری) است. ایشان، مشروح آن را در کتاب مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین درج کرده است.

با توجّه به این که تأسیس این مسجد در عصر شیخ صدوق‏رحمهم الله واقع شده، و ایشان در قم زندگی می‏کرد، طبعاً، همه‏ی جزئیات آن را بدون واسطه از حسن بن مثله، و سیّد ابوالحسن الرّضا و دیگر شاهدان عینی، شنیده و نقل کرده است.

کتاب مونس الحزین، همانند ده‏ها اثر گران‏بهای دیگر شیخ صدوق، در طول زمان، از بین رفته و به دست ما نرسیده است.

2 - حسن بن محمّد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق، صاحب کتاب گران سنگ تاریخ قم، شرح آن واقعه را از کتاب شیخ صدوق نقل کرده است.

کتاب تاریخ قم در عصر شیخ صدوق، به سال 378 هجری، در بیست باب به رشته‏ی تحریر در آمده است.

3 - حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی، به سال 865 هجری آن را به فارسی ترجمه کرده است. (الذریعه، ج 3، ص 276 ).

4 - متن عربی کتاب، به دست مولی محمّد باقر مجلسی، (متوفّای 1110 هجری) نرسیده، ولی ترجمه‏ی فارسی آن به دست ایشان رسیده [ بحار، ج 1، ص 42 ] و احادیث مربوط به قم را در جلد (( السّماء و العالم )) از آن روایت کرده است. ( بحار، ج 60، ص 208 - 221 ).

5 - سید نعمت‏اللَّه جزائری، صاحب أنوار نعمانیّه (متوفّای 1112 هجری) ترجمه‏ی فارسی آن را دیده و داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را با خط خود، از آن استنساخ کرده است (بحار، 53، ص 254 ).

6 - شاگرد فرزانه‏ی علاّمه مجلسی، میرزا عبداللَّه افندی، (متوفای 1130 هجری) نسخه‏ای از ترجمه‏ی فارسی آن را در بیست باب، در قم مشاهده کرده و گزارش آن را در تألیف گران‏بهای خود آورده و تصریح کرده که این ترجمه، به سال 865 هجری، به دستور خواجه فخرالدین ابراهیم، انجام یافته است. ( ریاض العلماء، ج 1، ص 319 ).

7 - سیّد امیر محمّد اشرف، معاصر و شاگرد علاّمه مجلسی، صاحب کتاب فضائل السّادات (متوفّای 1145 هجری) متن عربی آن را دیده و از آن نقل کرده است. (جنة المأوی، ص 47 ).

8 - سیّد محمّد بن محمّد بن هاشم رضوی قمی، به سال 1179 هجری، بنا به خواهش محمّد صالح معلّم قمی، کتابی در این رابطه تألیف کرده و آن را خلاصة البلدان نام نهاده است. این کتاب، احادیث مربوط به شرافت قم و تاریخچه‏ی تأسیس مسجد مقدس جمکران را دربر دارد. (الذّریعه، ج 7، ص 216 ).

9 - شایسته‏ی تأمّل است که آقا محمّد علی کرمانشاهی، فرزند وحید بهبهانی، (متوفّای 1216 هجری) به متن عربی تاریخ قم دست‏رسی داشته و در حاشیه‏ی خود بر کتاب نقد الرجّال تفرشی، شرح حال (( حسن بن مثله )) و خلاصه‏ی داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را به نقل از متن عربی آن آورده است. (بحار، ج 53، ص 234 ).

10 - محقّق و متتبّع بی‏نظیر، میرزا حسین نوری، متوفّای 1320 هجری، پس از جست و جوی فراوان، به هشت باب از ترجمه‏ی تاریخ قم دست یافته (جنة المأوی، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234 ) و مشروح داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را از ترجمه‏ی تاریخ قم، از روی دست خط سیّد نعمت اللَّه جزائری، در آثار ارزش‏مند خود آورده است:

1- جنة المأوی، چاپ بیروت، دارالمحجّة البیضاء، 1412 هجری، ص 42 - 46.

2- همان، به پیوستِ، بحار الأنوار، چاپ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 هجری، ج 53، ص 230 - 234.

3- نجم ثاقب، چاپ تهران، علمیه‏ی اسلامیّه، بی‏تا، ص 212 - 215.

4- کلمه‏ی طیّبه، چاپ سنگی، بمبئی، 1303 هجری، ص 337.

5- مستدرک الوسائل، چاپ قم، مؤسسه‏ی آل‏البیت‏علیهم السلام، 1407 هجری، ج 3، ص 432 و 447.

11 - شیخ محمّد علی کچویی قمی (متوفّای 1335 هجری) مشروح آن را از کتاب‏های خلاصة البلدان، نجم ثاقب، کلمه‏ی طیّبه، در کتاب ارزش‏مند أنوار المشعشعین، چاپ قم، کتابخانه آیةاللَّه مرعشی، 1423 هجری، ج اوّل، ص 441 - 449 (چاپ سنگی 1327 هجری، جلد اوّل، ص 184 - 189 )، نقل کرده است.

12 - حاج شیخ علی یزدی حائری (متوفّای 1333 هجری) مشروح آن را در کتاب إلزام الناصب، چاپ بیروت، مؤسسه‏ی اعلمی، 1397 هجری، جلد دوم، ص 58 - 62، به نقل از محدّث نوری، از ترجمه‏ی تاریخ قم آورده است.

13 - همه‏ی کسانی که بعد از محدّث نوری درباره‏ی تاریخ قم کتاب نوشته‏اند، مشروح داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را از ایشان نقل کرده‏اند. شیخ محمّد حسن ناصر الشریعه، متوفّای 1380 هجری، در تاریخ قم، چاپ قم، مؤسسه‏ی مطبوعاتی دارالعلم، 1342 شمسی، ص 147 - 156، یکی از آن افراد است.

14 - همه‏ی علمای معاصر که در این رابطه کتاب نوشته‏اند، همانند علاّمه‏ی معاصر آیةاللَّه حاج شیخ محمّد غروی، در کتاب گران سنگ المختار من کلمات الإمام المهدی علیه السلام، چاپ قم، 1414 هجری، جلد یکم، ص 440 - 448، نیز به این واقعه اشاره کرده است.

15 - در این اواخر، در کتاب‏های مستقل و مستندی - مانند موارد زیر - به شرح و بسط داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران پرداخته شده است: