ملاقات‌ با پدربزرگ دیجیتال

كامپیوترهای شخصی تنها ۲۵ سال است كه ابداع شده‌اند اما الان زندگی بیش از هر چیز به آن ها وابسته است.

۲۵ سال پیش، مهندسان IBM بعد از دو سال كار، سیستم كامپیوتری را وارد بازاركردند و اسمش را PC (كامپیوتر شخصی) گذاشتند. آن موقع فكر می‌كردند كه كامپیوترهای شخصی، هرچند كه خیلی شاهكار هم باشد، چندان نمی‌فروشد. اما آن‌ها اشتباه كردند.

كامپیوتر شخصی‌شان، البته با همراهی نرم‌افزارهای كاربردی و جذاب، الان همه دنیا را اشغال كرده. اگر كامپیوتر شخصی، زمانی كالای لوكس بود، الان زندگی به سمتی پیش می‌رود كه تا چند سال آینده، بدون كامپیوتر شخصی اصلا نمی‌شود زندگی كرد.

البته وب هم در این بین، خیلی موثر بوده است. سال ۱۹۸۱ Dowid Tebbut برای معرفی این شاهكار، مقاله‌ای نوشت كه بعد از ربع قرن از عمر PC دوباره این مقاله برای یادآوری گذشته‌ای نه چندان دور چاپ شد. در این‌جا ما قسمت‌هایی از آن مقاله را آورده‌ایم و در میان متن، تكنولوژی آن روز را با تكنولوژی فعلی مقایسه كرده‌ایم. خودتان ببینید!

● تولد PC ، تولد سیستم عامل

IBM با همكاری چند شركت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری دیگر، دستگاه جدیدی عرضه كرده است. آن‌ها اسم این دستگاه را كامپیوتر شخصی (Personal Computer) گذاشته‌اند. این سیستم، مزیت‌های ستایش‌برانگیز زیادی دارد. كاربردهای تفریحی هم دارد كه در مقایسه با قیمتش، مناسب به‌نظر می‌رسد. احتمالا این دستگاه خواهد توانست سابقه‌ای افسانه ای برایش باقی بگذارد...

وقتی IBM كار روی این دستگاه را شروع كرد، شركت‌های دیگری كه قرار راز نگهداری با IBM گذاشته بودند، وارد پروژه شدند؛ یكی از این شركت‌ها مایكروسافت است.

زمان ساخت اولین كامپیوتر شخصی، IBM یكی از بزرگ‌ترین شركت‌های كامپیوتری دنیا بود و مایكروسافت شركتی كوچك بود كه برای PCهای IBM نرم‌افزار می‌نوشت. یكی از این نرم‌افزارها كه عامل اصلی اوج‌گرفتن مایكروسافت بود، نرم‌افزاری بود كه سخت‌افزار PCهای IBM را به نرم‌افزارهای كاربردی متصل می‌كرد.

به این نرم‌افزارها، «سیستم عامل» (Operating System=OS) می‌گویند. سیستم عامل مایكروسافت، QDOS نام داشت. QDOS مخفف عبارت «سیستم عامل سریع و كثیف» بود!

شاهكار مایكروسافت، انتقال درایو هارد دیسك از :A به :C بود. بسیاری از مردم، ثروت افسانه‌ای بیل گیتس را به خاطر همین ایده می‌دانند. اما نكته جالب این بود كه IBM، مهندسی داخلی PC‌اش را ثبت نكرد، ولی مایكروسافت سیستم‌عاملش را ثبت كرد. قیمت نسخه اولیه Dos ،د۶۰ دلار بود.

همین كار باعث شد كه IBM روز به روز، رقبای بیشتری، مخصوصا در دهه ۱۹۹۰ از جنوب شرق آسیا پیدا كند كه اجزای PC را ارزان‌تر از IBM تولید می‌كردند. به این ترتیب، بازار PC از دست IBM خارج شد. اما مایكروسافت، این اشتباه را نكرد. Dos را ثبت كرد و بعد روز به روز روی آن كار كرد كه حالا بعد از ربع قرن، «ویندوز ویستا» را ارائه داده كه پایه و اساس آن، همان QDOS است. البته این وسط، مایكروسافت سیستم‌عامل‌های دیگری هم داشته كه در زمان خودشان شاهكاری بودند مثل، DOS یا ویندوز ۹۵ و ۹۸ و ۲۰۰۰ و XP.

● اعضای بدن یك PC

كامپیوتر شخصی مایكروسافت، دو قسمت اصلی دارد: یك جعبه و یك صفحه كلید.

توی این جعبه، حافظه و پردازشگر و بلندگو، منبع تغذیه و اسلایت‌هایی برای قراردادن ۵ كارت وجود دارد.

می‌بینید! با تقریب خوبی، ساختار داخلی PC از ۲۶ سال پیش تا حالا عوض نشده. حافظه (رم)، پردازشگر (CPU) و منبع تغذیه كه همچنان هست. تنها سرعتشان عوض شده و البته تكنولوژی‌های جدیدی هم در آن‌ها به كار رفته.

بلندگویی هم كه معمولا توی كیس‌ها هست، از همان زمان به یادگار مانده. البته این قطعه، آرام آرام دارد حذف می‌شود، به‌خصوص از وقتی كه كارت صدا روی بورد اصلی قرار گرفته. منظور از آن پنج اسلایت هم، همان شیارهایی است كه پشت جعبه كامپیوتر قرار دارد و كارت‌های مختلف مثل كارت صدا، كارت گرافیك، مودم، كارت شبكه و... روی آن وصل می‌شوند.

به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین تحولی كه در كیس كامپیوتر، از آن زمان تا حالا اتفاق افتاده، این است كه از حالت افقی به صورت عمودی درآمده است!

● حافظه‌های خارجی

یك یا دو درایو دیسك پنج و یك چهارم اینچی هم می‌تواند جلوی كیس وصل شود. كسانی كه از دیسك استفاده نمی‌كنند، باید یك دستگاه ضبط خانگی را با كابل DIN به كیس وصل كنند.

تقریبا ساختار امروزی، همان است. دو كابل از مادربورد خارج می‌شود كه هركدام دوتا خروجی دارند: یكی را معمولا به هارد وصل می‌كنند و دوتا درایو خارجی هم با كابل دوم وصل می‌شوند. اما نكته اصلی پیشرفت در این قسمت، در تكنولوژی و ظرفیت ذخیره این درایوهای خارجی است.

اول فلاپی‌های سه و یك دوم با اندازه‌ای كوچكتر آمدند. حافظه آن‌ها تقریبا یك و نیم برابر فلاپی‌های پنج و یك چهارم بود و ۴/۱ مگابایت ظرفیت داشتند.

بعد ناگهان نور، جایگزین مغناطیس شد و در سی‌دی‌ها ظرفیت به ۷۰۰مگابایت رسید. درایوهای رایتر هم ارزان شد و بعد دیسك‌های نوری چند لایه به نام دی‌وی‌دی با ظرفیت ۴ گیگابایت آمد.

به‌زودی هم كه قرار است با به‌كاربردن نور آبی (كه طول موج كمتری از نور قرمز دارد) HD-DVD یا دی‌وی‌دی‌های وضوح بالا با ظرفیت ۵۰ گیگابایت بیایند؛ یعنی هر دی‌وی‌دی كه فضایی به اندازه یك فلاپی پنج و یك‌چهارم اشغال می‌كند، می‌تواند ۵۰ هزار برابر آن داده ذخیره كند. این یعنی رشد فن‌آوری!

● معجزه كارت‌های گرافیك

آداپتور ویژه صفحه نمایش می‌تواند ۱۶ رنگ را با وضوح ۲۰۰×۳۲۰ و تصویرهای سیاه و سفید را با وضوح ۲۰۰×۶۴۰ نمایش دهد.

خنده‌دار است نه؟ امروز حتی نمایشگرهای موبایل با قطر یك و نیم اینچ، میلیون‌ها رنگ با وضوحی چندین‌برابر وضوح این سیستم دارند؛ دیگر چه برسد به كارت‌های گرافیكی كه المان حافظه‌شان به گیگابایت هم رسیده و با همراهی یك مانیتور خوب می‌توانند وضوحی كه آن‌زمان باورنكردنی بود را با تصاویری با میلیاردها رنگ نشان دهند. این تحول شاید تنها در عرض ۱۰سال و به‌خصوص بعد از راه‌اندازی صنعت بازی‌های كامپیوتری به‌دست آمده است.

● تایپ كردن با PC

صفحه كلید با یك كابل یك و نیم متری به جعبه اصلی وصل می‌شود. صفحه كلید Type matic نمونه یك كار هنری است كه تجربه سالیان دراز IBM در ساختن ماشین تایپ، عامل اصلی طراحی خوب آن است؛ ۱۰ كلید تابعی دارد و یك قسمت ماشین حسابی جدا هم دارد كه با فشار دگمه‌ای به نام Numlock كار می‌كند.

اگر هم این دگمه خاموش باشد، این قسمت كارهای دیگری مثل Delete، Page down, Page UP و... را انجام می‌دهد. یك كلید مشكوك هم به اسم Scroll Lock هست كه به‌نظر می‌رسد به هیچ دردی نمی‌خورد.

شاید این قسمت، از معدود جاهایی باشد كه نه از نظر تكنولوژی و نه از نظر طراحی، عملا هیچ تغییری نكرده است و همان‌طور كه نویسنده گفته، احتمالا به تجربه یك قرن تولید ماشین تایپ توسط IBM برمی‌گردد.

تنها چیز قابل‌توجه، اضافه‌شدن ۲ كلید تابعی دیگر است (كلیدهای F۱ تا F۱۲) و هنوز هم بعد از ربع قرن، به‌نظر می‌رسد كه كلید مشكوك Scroll Lock به هیچ دردی نمی‌خورد!

● مدت زمان «بالا آمدن»

اگرچه سیستم سریع است، اما خارق‌العاده نیست. موقع روشن‌شدن، سیستم اول فعالیت‌های روتینش را انجام می‌دهد و بعد بوق می‌زند و اعلام می‌كند كه سراغ اجرای سیستم عامل رفته است.

این یكی از آن‌جاهایی است كه نه تنها پیشرفت نداشته، بلكه پسرفت هم داشته. این كامپیوتر IBM ا۱۰ثانیه بعد از روشن كردن، آماده كار بوده. اما امروز به علت این كه رشد نرم‌افزارها خیلی سریع‌تر از به‌روز كردن قطعات سخت‌افزاری بوده، یك سیستم عامل قوی مثل XP یا ویستاروی سریع‌ترین كامپیوترهای خانگی بعد از حدود ۲۰ تا ۳۰ ثانیه آماده كار می‌شود. البته سیستم عامل‌های لینوكس یا هك، این ایراد را كمتر دارند.

● نمایشگرها از راه می‌رسند

طرح كلی، رضایت‌بخش است، اما این دستگاه با یك نمایشگر كامل می‌شود. برای دیدن تصویر می‌توانید یك تلویزیون به جعبه اصلی وصل كنید. یك تلویزیون معمولی، صفحه‌ای با ۲۴ سطر ۴۰ یا ۸۰ كاراكتری به شما می‌دهد و البته گرافیك‌اش هم خیلی مطلوب نیست.

اما در عوض، IBM همراه دستگاه، یك صفحه نمایشگر مونوكروم را عرضه می‌كند كه قطرش تنها ۵/۱۱ اینچ است، اما صفحه‌ای با ۲۵ سطر ۸۰ كاراكتری به‌شما می‌دهد.

برای استفاده از نمایشگر باید روی یكی از شیارهای بورد اصلی، یك آداپتور تصویر وصل كنید كه پشت آن یك پورت (درگاه) است كه با كابل به نمایشگر یا تلویزیون وصل می‌شود. (منظور همان كارت گرافیك است.)

این‌جا هم یكی از جاهایی است كه به شدت دچار تحول شده. نمایشگر تك‌رنگ (مونوكروم) ۵/۱۱ اینچی جایش را به ال‌سی‌دی‌های TFT با اندازه‌های ۲۱ اینچ و صفحه عریض داده است. در این بین، مدت زیادی هم تلویزیون‌های لامپ تصویری (CRT) با پیشرفت‌های روزافزون‌شان تصاویر بدیعی را نمایش می‌دادند.

● رقابت نرم‌افزارها

روی این سیستم نرم‌افزارهای Advanced Basic, Visicalc, Easg writer, DOS و بازی Adventure و كامپایلر برنامه‌نویسی Pascal ریخته شده است. IBM هرگز وارد زمینهٔ نرم‌افزار نشد و همه كارهای نرم‌افزاری را شركت مایكروسافت انجام داده است.

در این كه مایكروسافت از اول هم یك شركت انحصارطلب بوده كه شكی نیست. اما الان می‌دانیم كه هزاران نرم افزار برای كامپیوترهای شخصی نوشته می‌شود كه اصلا قابل مقایسه با این پنج شش تا نیست. البته مایكروسافت، یكی از شركت‌هایی است كه بهترین نرم‌افزارها را می‌نویسد. مثلا همین نرم‌افزار Easg writer آن قدر خوب و كاربردی بود كه امروزه تبدیل شده به یكی از قسمت‌های office كه همه می‌شناسیم یعنی Word.

● وسایل جنبی

در كنار این كامپیوتر شخصی، وسایل جنبی دیگری هم هست؛ مثل یك كارت ارتباطی (مودم) كه جداگانه خریده می‌شود و یك پرینتر كه شركت Epson برای این كامپیوتر طراحی كرده است... IBM پیش‌بینی می‌كند كه كامپیوتر شخصی در خانه، اداره، آزمایشگاه، دانشگاه و مدرسه مورد استفاده باشد.

البته احتمالا كاربران غیرحرفه‌ای نمی‌توانند با آن كار كنند، چون از نصف لذتی كه كار با این كامپیوتر به آن‌ها می‌دهد، آگاهی ندارند و نمی‌توانند از آن احساس رضایت كنند.

نكته اصلی در افول IBM در فروش PC همین جمله آخر است. IBM درك نكرد كه كاربران غیرحرفه‌ای اصلا نیازی ندارند كه بدانند آن داخل چه می‌گذرد.

فقط مهندسان برق هستند كه كاملا از آن چه كه در كیس می‌گذرد آگاه‌اند و از آن لذت می‌برند. در مقابل، مایكروسافت فهمید كه برای جذب كاربران غیرحرفه‌ای، تنها نوشتن نرم‌افزارهای جالب، جذاب، كاربردی و با گرافیك بالا كافی است و این رمز موفقیتش بود.

هارد دیسك‌های حیرت‌انگیز

دیسك سخت این سیستم، از دو صفحه فلزی ساخته شده كه هر كدامشان ۱۶۰ كیلوبایت اطلاعات را ذخیره می‌كنند.

این یكی دیگر واقعا بدون شرح است. هاردی با تنها ۳۲۰ كیلوبایت اطلاعات، جزء نكات قابل‌توجه است، درحالی كه الان هاردی با ظرفیت ۳۲۰ گیگابایت كه با USB به كامپیوتر وصل می‌شود را از خیلی از مغازه‌های كامپیوتری در كوچه و خیابان می‌شود خرید.

این یعنی تكنولوژی‌ هارد دیسك، یك میلیون برابر پیشرفت كرده، تنها در ۲۵ سال! البته به این، هاردهای هایبرید را هم اضافه كنید كه داده‌ها را، هم در هارد ذخیره می‌كنند و هم در حافظه‌های فلش. این باعث می‌شود سرعتشان خیلی بالا برود.