ظرافت‌ های تربیت فرزند در سیره علی (ع)

به گزارش شیعه آنلاین به نقل از هفته نامه زاهدان امروز، امیرالمؤمنین علیه السلام، یک الگوی تمام و کامل برای مرد و زن، و برای هر قشری از جامعه می باشد، زندگی وی که آمیخته با زندگی نبی اکرم اسوه حسنه است، از میلاد تا شهادت که از کعبه تا محراب بود همه وهمه برای ما سرمشق و الگو است، از جمله جنبه هایی که درباب زندگی امیرالمؤمنین با تمام فراز و نشیب های سیاسی آن دوران باید مورد توجه قرار گیرد جنبه ارتباط خانوادگی، و به خصوص رابطه حضرت با همسر و فرزندان می باشد، این مسأله از جهتی اهمیت روزافزون می یابد که  امروزه پدران و همسران جامعه ما نیاز مبرم وجدی به داشتن الگویی دررابطه با خانواده دارند که خود بیشترین مسئولیت ها و دغدغه های اجتماعی زمان را برعهده داشته است، و در عین حال بهترین همسران و پدران برای خانواده خود بوده است.

این مطلب دردوبخش سعی دارد هرچند اندک اما به این مهم بپردازد، و براین اساس دربخش اول گفتار و عمل امیرالمؤنین را با همسر و خانواده خود و در بخش دوم اهتمام حضرت را به تربیت فرزندان و شیوه صحیح تربیت پی بگیرد:
 
مدارا و خوش رفتاری با همسر و خانواده
 
در فرازي از آيه 19 سوره نساء مي خوانيم: با همسران خوش رفتاري کنيد حتي اگر به جهاتي از همسران خود رضايت کامل نداريد و بر اثر اموري آنها به نظر شما خوشايند نباشند فوراً تصميم به بدرفتاري يا جدايي نگيريد ممکن است که شما در تشخيص خود اشتباه کنيد پس با آنها مدارا نماييد چه بسا آنچه را شما نمي پسنديد خداوند در آن سود و برکت فراوان قرار داده باشد.
 
از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله روایت است: «هر چه ایمان انسان کامل تر باشد، به همسرش بیشتر اظهار محبت می کند.» وامیرالمؤمنین که مظهر تمام و کمال ایمان است قطعا در این امر بعد از پیامبر خدا از همه پیشی گرفته است، چنان چه درارتباط میان ایشان و حضرت فاطمه روایات بسیاری نقل شده است از جمله این که آنها یکدیگر را همیشه با واژگان محبت آمیز صدا می زدند و بدین صورت همدیگر را مورد خطاب قرار می دادند. ایشان در ارتباط با رابطه عاطفی میان خود و همسرشان مي ‌فرمود: «و لقد کنت انظر اليها، فتنکشف عني الهمم و الاحزان»، هرگاه به او مي‌نگريستم، همه‌ ي ناراحتي ‌ها و غم‌هايم برطرف مي ‌شد.
 
همچنین ذکر است امير المؤمنين علي (ع) به پسرش محمد حنفيه در مورد همسر او فرمود: در هر حال با او مدارا و رفاقت کن و همنشين شايسته اي براي او باش تا زندگيت با صفا گردد.
 
حضرت علی در زمان خلافت خویش بر بالای منبر رفته و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: رحمت خدا شامل حال شما باد! پس از این که متفرق شدید به سوی خانواده خویش بروید و با آنان با سعه و گشادگی برخورد کنید و نهایت تلاش خود را در بخشش به برادران و خانواده بکار بگیرید و به میزان توان خویش آنان را مورد تفقد قرار دهید و گشاده رویی را در روابط خود آشکار و شادمانی و نشاط را در برخورد با آنان ابراز نمایید (بحار، جلد 97، ص 112 و 117)
 
لزوم تأمین مخارج زندگی توسط مرد
 
چنان چه در آیات قرآن و روایات دینی به ما رسیده است وظیفه تأمین مخارج زندگی به عهده مرد می باشد، قرآن کریم می فرماید: خوراک و لباس زنان آن هم به وجهی نیکو، بر عهدۀ صاحب فرزند (پدر ) است. (بقره، 233)
 
حضرت علی نیز درراستای اجرای احکام شرعی نه تنها خود به این امر عمل می نمود بلکه دوستان خود را به این کار توصیه می نمود، وی به عاصم بن زیاد که ترک دنیا کرده بود و زن و فرزندانش در مشقت و سختی می زیستند، فرمود: آیا از خانواده ات حیا نمی کنی؟ آیا به فرزندانت رحم نمی کنی؟ آیا خدا برایت چیزهای پاک را حلال کرده ولی دوست ندارد که از آن استفاده کنی؟ تو کوچک تر از آن هستی که این را به خدا نسبت دهی (بحار، ج 104، ص 74)
 
تقسیم کار با همسر
 
یکی از عوامل سعادت و شادابی خانواده، تقسیم کار، و تعیین حدود و وظائف زن و شوهر است، حضرت علی(ع) با حضرت زهرا(س) در فکر تقسیم کار بود که رسول خدا(ص) چنین رهنمود داد:
 
کارهای داخل منزل با فاطمه (س) و کارهای بیرون منزل بر عهده ی علی باشد.
 
حضرت فاطمه (س) با خوشحالی فرمود: جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم. (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 48)
 
امام صادق عليه السلام فرمود: اميرمؤمنان هيزم فراهم مي کرد و آب مي کشيد و خانه را جارو مي نمود و فاطمه گندم يا جو را با آسياي دستي آرد مي کرد سپس خمير مي نمود و نان مي پخت.
 
کمک به همسر در کار های منزل
 
حضرت علی علیه السلام علاوه بر به عهده داشتن کارهای خانواده دربیرون از منزل، و درعین داشتن مسئولیت های سنگین اجتماعی، درکارهای خانه نیز به همسر خود یاری می رساند، یکی از مواردی که درکتب ما نقل شده است بدین صورت است: روزی رسول اکرم(ص) وارد خانه فاطمه(س) شد و دید که علی(ع) و زهرا(س) با هم عدس پاک می کنند. پیامبر علی(ع) را تشویق کرد و فرمود: هیچ مردی زنش را در کار خانه کمک نمی کند مگر آنکه خداوند به تعداد موهای بدن او عبادت یک سال، که روزها کرده باشد ثواب به شوهر می دهد. (جامع السعادات، ج 2، ص 140)
 
سیره حضرت علی در مورد تربیت فرزندان 
 
امیرالمؤمنین علیه السلام باتمام مسوولیت ها و درگیری هایی که دربیرون از خانواده داشتند و دائما درجنگ ها چه در زمان پیامبر و چه دردوران خلافت خود شرکت داشتند و کمتر امکان رسیدگی مداوم به خانواده داشتند، اما زمانی که درخانه حضور داشتند از لطف و تربیت پدارنه خود دریغ نمی کردند، ایشان به طرق مختلف با فرزندان کوچک وبزرگ خود ارتباط برقرار می کردند، و چنانچه در کودکی به آنها درس توحید می آموختند در بزرگی نیز با نامه های سیاسی واخلاقی خود حق پدری را برای آنها به جا می آوردند، درادامه بخشی از سیره عملی و گفتاری حضرت درباره ارتباط پدر با فرزندان ذکر خواهد شد. نامه 31 نهج البلاغه که راهکارهاي تربيتي حضرت علي(ع) به فرزند بزرگوارش امام حسن(ع) است، نمونه اي آشکار از دغدغه آن حضرت درباره تربيت فرزند خويش است. 

آن حضرت به دليل دغدغه فراوان خويش دراين باره، اين نامه را در حال بازگشت از جنگ صفين در ميانه راه نوشته است. ايشان به تأخير انداختن بيان توصيه هاي تربيتي خويش به امام حسن(ع) را پس از رسيدن به خانه، نوعي از دست دادن فرصت و سهل انگاري در تربيت دانسته است. از اين رو، در راه نامه اي را نگاشته و آن را پيش از بازگشت به خانه، براي فرزندش امام حسن(ع) فرستاده است. آري آن که مي خواهد فرزندش نيکو ساخته شود، بايد هميشه در صحنه تربيت حاضر باشد. و اين هشداري است که بايد به والدين گفت که اگر امروز به فرزندان خويش نرسيم، چه بسا امکان رسيدگي به طفل در فردا دير خواهد شد.
 
حضرت علی فرمود: حق فرزند بر پدر آن است که نامش را نیکو انتخاب کند و او را به خوبی تربیت نماید و قرآن را به او تعلیم دهد . (شرح نهج البلاغه، جلد 19، ص 365)
 
پدر و مادري که به موقع به تربيت فرزند بپردازند، زحمت وهزينه کمتري را متحمل خواهند شد؛ زيرا تربيت فرزند در دوران خردسالي و نوجواني وحتي جواني، بسيار آسان تر از تربيت فرزند در دوران ميان سالي است. پدر و مادر بايد بدانند هر چه فرزندشان بزرگ شود تربيت او دشوارتر مي شود؛ چرا که گذشت زمان، ريشه ويژگي هاي ناپسند را در دل آدمي استوارترمي سازد.آن حضرت در سخني دراين باره، به فرزندش امام حسن(ع) مي فرمايد: «فبادرتک بالادب قبل ان يقسو قلبک و يشتغل لبک؛ پيش از آنکه قلب تو دچار قساوت وانديشه ات سرگرم [امور بيهوده] شود، به تربيت تو پرداختم.» (نهج البلاغه، نامه 31)
 
ازگفتار ایشان است: کسی که فرزندش را ببوسد خداوند حسنه ای برای او می نویسد و کسی که فرزندش را شاد کند، خداوند در روز قیامت او را شاد گرداند. (بحار، جلد 104، ص 99)
 
وهمچنین فرمود: فرزندان خود را به طلب علم امر کنید (کنز العمال)
 
وهمچنین تأکید داشت: به فرزندان خود از دانش اهل بیت که برای آنان مفید است آموزش دهید تا مکاتب انحرافی، آنان را منحرف نسازند. (بحار، جلد 2، ص 17)
 
به عنوان نکته نهایی باید ذکر نمود که ایشان نکات بسیار ظریفی را در تربیت فرزند اجرایی می نمودند و همچنین به یاران خود متذکر می شدند، ازجمله این نکات که در جامعه امروزی با وجود شکاف بین نسلی بسیار مهم است و باید مورد توجه واقع شود توجه به مسأله فرزند زمان بودن فرزندانمان است، باید بدانیم که فرزندان ما از آن آينده هستند و آينده نيز شرايطي متفاوت با زمان حال دارد. بنابراين، بايد فرزندان خويش را با توجه به رويدادها و شرايط حاکم بر آينده تربيت کنيم و آنها را مطابق با آينده پرورش دهيم. حضرت علي (ع) درحديثي زيبا دراين باره مي فرمايد: «لاتقسراولادکم علي آدابکم فانهم مخلوقون لزمان غير زمانکم؛ فرزندانتان را برآداب خود تربيت نکنيد؛ چرا که آنها براي [آينده و] زماني غير از زمان شما آفريده شده اند.»