شرايط و اصول تشويق/ توصیه امام علی (ع) به مالک اشتر درباه فرماندهان

يكي از راه هاي بر سر شوق آوردن انسانها اعم از كوچك و بزرگ تشويق مي باشد. اين كار ما نيازمند اين است كه از روشها و شرايط تشويق به نحوه صحيح و در حد معقول از آن استفاده كنيم. اينكه هر كس را چگونه مي توان بر سر شوق آورد و از كار شايسته او تجليل و تقدير كرد، در شرايط مختلف و نسبت به افراد مختلف متفاوت است. يكي را با لفظ محبت آميز و كلمات تحسين كننده مي توان تشويق كرد يكي را با تحويل گرفتن و برخورد احترام آميز،يكي را با پول و جايزه يكي را با مطرح ساختن و نام آوردن.يكي با كتاب و هديه هاي فرهنگي تشويق مي شود.و برخي ديگر با لوازم مصرفي و خانگي،با خوراك و اطعام. در همين زمينه هم مراعات تناسب ميان "نوع تشويق" با "فردمورد تشويق" مهم است. به اين خاطر، آنان كه به مناسبت هاي مختلف به افراد هديه و جايزه مي دهند يا مي خواهند افراد شايسته را مورد تشويق و قدير قرار دهند،به اين ريزه كاري ها بايد توجه كنند.

گاهي يك "لوح تقدير" و متن زيبا و آراسته و قاب شده، كه قيمت مادي چنداني هم ندارد، براي كسي بسيار نفيس و ارزشمند و شوق انگيزتر از آن است كه مثلا یک میلیون تومان پول نقد به او داده شود، البته گاهي هم بر عكس است، چون لوح تقدير براي كسي نان و آب نمي شود ولي"وجه نقد" را مي تواند در پرداخت قسط و قرض يا تامين نيازهاي زندگي به كار بندد.

حتي اگر تشويق هاي مادي و لوازم مصرفي باشد، باز اين نكته كه به چه كسي، چه چيزي هديه شود مهم است. طرف به تناسب شغل، سن، شرايط زندگي و ويژگي هاي شخصي گاهي از پتو، يا ضبط صوت، لباس و كفش ورزشي،اردوي تفريحي و...خوشش مي آيد و برايش ارزش دارد.

در مورد كتاب هم، حتي نوع كتاب به تناسب مخاطب مورد تشويق بايد گزينش شود. به بعضي بايد قرآن و صحيفه سجاديه داد به بعضي رساله احكام، به بعضي اخلاق و تربيت وكتابهاي علمي و فني،كتابهاي قصه و رمان و...مي بينيم كه هر كس از نوعي كتاب كه مورد علاقه يا نياز اواست، بيشتر لذت مي برد و آن هديه بيشتر براي او نقش تشويقي دارد.

حضرت علي(ع) در نهج البلاغه نسبت به نوع رفتار با فرماندهان نظامي و سران سپاه و ارتش،به مالك اشتر توصيه مي كند كه آنان را بر اساس ميزان مواسات و خدمت و تلاش مورد احترام و تقدير قرار بده و براي آنكه در امرمبارزه با دشمن و جهاد"يكدل" باشند، زندگي آنان را تامين كن و خواسته هايشان را برآور.آنگاه مي فرمايد؛ پيوسته ستايش نيك نسبت به آنان داشته باش و رنج ها و بلاها و آزمونهاي آنان را بر شمار، چرا كه ياد كردن بسيار از كارهاي نيك آنان، شجاع را به شور و جنبش وا مي دارد و سست و بي حال را هم به حركت مي كشاند. امام خمینی "ره" از اين شيوه تشويقي چه در آغاز پيروزي انقلاب و چه در طول سالهاي دفاع مقدس استفاده مي كرد.

تشويق به نحوي بايد باشد كه تشويق شونده احساس كند ديگران به ارزش كار او پي برده اند و از كاري كه او كرده، خوشحال و سپاس گزارند. البته تشويق نبايد، ايجاد "غرور"كند.ظرفيت افراد را هم نسبت به تشويق بايد سنجيد. گاهي بچه ها به خاطر تشويق، لوس و بي ادب و پر توقع مي شوند و گاهي بزرگترها به خاطر نداشتن ظرفيت لازم براي تقدير خود را مي بازند و متكبر و بي اعتنا مي شوند يا از رشد و پويايي مي مانند به اين عوارض منفي هم بايد توجه داشت. به فرموده حضرت امير(ع)چه بسا كساني كه با سخن نيك ديگران درباره آنان مغرور مي شوند.

شرايط تشويق

در يك كار تشويقي بايد نكاتي مورد توجه قرار گيرد كه به "اثر بخشي"تشويق كمك مي كند و بدون آنها يا از اثر مي افتد، يا اثرمنفي به بار مي آورد. برخي از اين نكات از اين قرار است؛

1.تشويق همراه با درك و تشخيص و كشف استعدادهاي رشد طرف مقابل باشد.

2.ارزش عمل نيك و خصلت شايسته،شناخته شود و به فرد مورد تشويق هم شناسانده شود.

3.تشويق"رشوه" به حساب نيايد و حق حساب" تلقي نشود.

4.به اندازه و به جا باشد و از حد معمول و متناسب و متعارف، تجاوز نكند تا خاصيت خود را از دست ندهد.

5.همراه و توام با عمل فرد باشد چون فاصله زياد بين تشويق و كار نيك آن را از ارزش و اثر مي اندازد و نقش شوق آوري آن از بين مي رود.در حديثي از امام صادق(ع) آمده است؛ مزد كارگر را پيش از آنكه عرقش خشك شود بپردازيد.

6.تشويق همراه با توجيه و تبيين باشد و فرد بداند كه چرا و به خاطر چه كاري مورد تشويق قرار گرفته است. اين مساله در توبيخ و تنبيه هم هست. همچنان كه مجازات بدون آنكه طرف بداند چرا تنبيه مي شود. عامل بازدارندن نيست، تشويق بدون توجيه و تبيين هم اثر انگيزه آفريني و تحريكي به كار خير ندارد.

7.تشويق با عمل خوب، تناسب داشته باشد، نه مبالغه آميز نه كمتر از حد مطلوب. تشويق مثل مصرف دارو براي بهبود يك بيماري است.

گاهي مي توان با تشويق انسانهاي شايسته، راهي براي جلوگيري از فساد فاسدان يافت. اين تاثير غير مستقيم تشويق است. پيامبران الهي هم "مبشر"بودند، هم" منذر" ولي گاهي كار بشارت و تشويق كار سازتر از تهديد و تنبيه و توبيخ است. حضرت علي(ع) مي فرمايد؛با پاداش دادن و تشويق نيكوكار شخص بدكار و فاسد را از بدي و فساد باز داريد.

در نتيجه مي توان گفت تشويق در زرورق پيچيدن و باد زدن و هندوانه زير بغل آن دادن نيست. تشويق واقعي عبارت است از درك و كشف استعدادهاي فرزندان و ايجاد فرصت و محيط مساعد براي تجلي و شكوفايي آن. محيط تشويق آميز عبارت است از پيوند دادن آموزش و پرورش به زندگي اجتماعي، آگاه ساختن نسل جوان از مسئوليت هاي خويش و دادن فرصت مناسب براي ايفاي اين مسئوليتها.

------------
منابع:

- نهج البلاغه، نامه 53

غررالحكم، ج 4، ص 548

- آموزش و پرورش براي فردا، آصفه آصفي، ص 88

- نهج البلاغه، حكمت 168

برگرفته از سایت وزارت آموزش و پرورش