مبحث بیستم طرح صالحین: ايمان و علم در نگاه امام باقر (ع)

امام و خوارج
اگرچه خوارج به عنوان یک گروه همچون گذشته فعال نبودند امّا کم و بیش در فرصت¬های گوناگون برخی از آنان عقاید خود را تبیین می¬کردند. امام ع نیز در برابر آنها به نقد عقاید آنان پرداخته، در مناظره¬های آنها شرکت می¬کرد. به عنوان نمونه، یکی از خوارج از امام ع می¬پرسد: چه چیزی را می¬پرستی؟ امام درپاسخ می¬فرماید: الله. آن مرد می¬پرسد: آیا او را دیدی؟ امام می¬فرماید: بله. چشم¬ها او را نمی¬بینند امّا دلها او را با حقایق ایمان می¬بینند. با قیاس [با رویکرد مقایسه¬ای] شناخته نمی¬شود و با حواس درک نمی¬شود، با نشانه¬ها توصیف می¬شود، با دلالت¬ها شناخته می¬شود، در حکمش ظلم نمی-کند. او همان خدایی است که جز او خدایی نیست" در موردی دیگر، نافع ازرق از شخصیت¬های معروف خوارج از امام باقرع سؤالاتی را می¬پرسد و امام پس از پاسخ-گویی به این سؤالات، از نافع ازرق می¬خواهد که به خوارج سخنانش را نقل نماید. امام ع از او می¬خواهد که به خوارج بگوید چرا جدایی از امام علی ع را جایز دانستید در حالی که قبلاً در پیروی از او حاضر بودید کشته شوید و او را در راه خدا یاری می-کردید؟ آنها به تو خواهند گفت: او [امام علی ع] در دین خدا داوری کرده است؟ پس به آنان بگو: خداوند خود داوری دو نفر را در این آیه جایز دانسته است: فَابْعَثُواْحَكَمًا مِّنْ أَهْلِهِ‏ى وَحَكَمًا مِّنْ أَهْلِهَآ إِن يُرِيدَآ إِصْلَحًايُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَآ (نساء/ 35) و رسول خدا ص نیز سعدبن معاذ را درباره بنی¬قریظه داور قرار داد و او نیز درباره آنها داوری کرد. آیا نمی¬دانید که امام علی ع به داوران دستور داد که بر اساس قرآن داوری کنند و از آن تخلّف نکنند و شرط کرد که اگر داوری آنان با قرآن مخالف باشد رد گردد. وقتی که حکمیت تمام شد برخی گفتند: کسی که داور معین کردی علیه تو حکم کرد. امام علی ع در پاسخ فرمود: من به حکمیت یک فرد تن ندادم بلکه به حکمیت کتاب خدا تن دادم. پس باید به خوارج گفت که در اصل این حکمیت با شرط صریح امام به رد بودن حکم مخالف قرآن کریم، چه انحرافی وجود دارد. "نافع ازرق با شنیدن این سخنان از امام باقر ع جدا می¬شود امّا اعتراف می¬کند که هرگز چنین سخنانی را نشنیده است."
در موردی دیگر، یکی از بزرگان خوارج به همراه یارانش برای مناظره نزد امام محمد باقر ع می¬آید. در این جلسه که جمعی از فرزندان مهاجران و انصار نیز حضور داشتند، درباره فضایل امام علی ع سخنان متعددی گفته شد. امام باقرع از مرد خارجی پرسید: درباره حدیث خیبر چه می¬گویی: او گفت: این حدیث حق است و شکّی هم در آن نیست ولی کفر پس از این مرحله پدید آمد. امام باقر عفرمود: آیا آن روز که خداوند علی را دوست می¬داشت، می¬دانست که او در آینده اهل نهروان را خواهد کشت یا نمی-دانست؟ مرد گفت: اگر بگویم خدا نمی¬دانست، کافر شده¬ام، پس ناگزیر باید اقرار کنم که خداوند می¬دانسته است. امام باقر  ع فرمود: آیا محبت خدا به علی  ع از آن جهت بوده که وی در خط اطاعت خدا حرکت می¬کرده یا به خاطر عصیان و نافرمانی بوده است؟ مرد گفت: بدیهی است که دوستی خداوند نسبت به امیرالمؤمنین ع از جهت اطاعت و بندگی وی بوده است نه عصیان و نافرمانی. سخن که به اینجا رسید، امام باقر عرو به آن مرد کرد و فرمود: اکنون تو در میدان مناظره مغلوب شدی، از جای برخیز و مجلس را ترک کن. مرد از جای برخاست و آیه ای از قرآن را که بیانگر آشکار گشتن حق برای او بود زمزمه می¬کرد و اظهار داشت: " الله اعلم حیثُ یجعَلُ رسالته"
نمونه¬هایی از این قبیل بیانگر این واقعیت است که امام محمد باقر ع در مناظره-های کلامی خود، خوارج را نیز در نظر داشته و تلاش می¬کند در این مناظره¬ها انحرافات فکری آنان را نمایان سازد.