مبحث بیستم طرح صالحین: ايمان و علم در نگاه امام باقر (ع)

امام باقر(ع) و علم هیأت

یکی از رشته های دانش که امام باقر(ع) پیرامون آن به مناسبتهای مختلف به ایراد حدیث پرداخته، دانش فضا و علم هیات و نجوم است. خدای عالمیان در سراسر قرآن 13 بار از نجوم و احکام و آثار آن آیاتی نازل فرموده وامامان معصوم: آیات را تفسیر، تاویل و بیان مصداق کرده اند. از جمله امام باقر(ع) ذیل (و علامات و بالنجم هم یهتدون). «آنان به وسیله ستاره راه می یابند»،(نحل: 16) فرمود: نجم عبارت است از ستاره «جدی » زیرا جدی ستاره ای است که از میان نمی رود [غروب نمی کند] و بر پایه آن «قبله » بنا شده و به وسیله آن اهل خشکی و دریا راهنمائی می شوند.

شایان ذکر است که امام باقر(ع) در مدینه می زیسته اند و بنا به قواعد هیات،قبله مدینه تقریبا به جانب جنوب است. و به سخن دقیق تر طبق جدول دانشمند بزرگ «عبدالرزاق بغائری » طول مدینه سی و نه درجه و پنجاه و نه دقیقه .

فلکی، و طول مکه سی و نه درجه و پنجاه دقیقه (50 ، 39) فلکی است که اختلاف طول آنها تنها 9 دقیقه فلکی برابر با 36 سی و شش ثانیه زمانی و ساعتی است. و طبق جدول «سردار کابلی » نیز اختلاف طول و نصف النهار مکه و مدینه 10 دقیقه فلکی برابر با چهل(40) ثانیه زمانی و ساعتی است.³ از اینرو می بینیم با این که درآن زمان وسائل سنجش دقیق وجود نداشته و مردم کوچه و بازار عرب نیز از آن علم بهره چندانی نداشته اند، امام باقر(ع) در یک فرمول تقریبا فراگیر قبله را برپایه «جدی » و دانستن این ستاره دانسته و در توضیح آن افزوده است به وسیله آن اهل خشکی و دریا راهنمائی می شوند، و این نیست مگر این که ستاره جدی (به ضم جیم و فتح دال) نزدیک قطب شمال قرار دارد و تقریبا ثابت است، از اینرو می توان در شب از آن به عنوان شاخص استفاده کرد و در خشکی و دریا راه و مسیر حرکت را جهت بخشید