مبحث بیستم طرح صالحین: ايمان و علم در نگاه امام باقر (ع)

امامت در نگاه امام محمد باقر(ع)
امام باقر(ع)، مؤمن را کسى مى داند که به فرایض الهى عمل کند. ایشان این فرایض را هفت عدد مى داند که مهمترین آن امامت است و دیگر فرایض (ارکان) برگرد آن مى چرخند. از دیدگاه ایشان، ایمان واقعى مستقیماً به ولایت امامان مربوط مى شود، یعنى ایمان از اعتقاد به امام پدید مى آید. به فرموده ایشان، ایمان یعنى اعتقاد داشتن به پیامبران، امامان و اطاعت کامل از امام زمان.
امام باقر(ع) براى تبیین مسأله امامت، به تعدادى از آیات قرآن استناد مى جویند. از جمله به آیه ۵۵ سوره مائده (آیه ولایت) که مى فرماید: «همانا سرپرست شما، خدا و رسولش و مؤمنان اند؛ همانانى که نماز را به پا مى دارند و به هنگام نماز زکات مى دهند». امام باقر(ع) به هنگام تفسیر این آیه قاطعانه بیان مى کنند که آیه در شأن حضرت على(ع) نازل شد؛ آن هنگام که در مسجد به هنگام نماز انگشتر خویش را به مردى فقیر عطا کرد.
از دیگر آیاتى که امام باقر(ع) در تبیین و توضیح ولایت امام على(ع) بیان مى فرمایند، آیه ۶۷ سوره مائده است که قرآن خطاب به پیامبر(ص) مى فرماید: «اى پیامبر(ص) آنچه را که از جانب پروردگارت برتو نازل شده است به مردم برسان و اگر چنین نکنى رسالت خداوند را به انجام نرسانده اى و خداوند تو را از شر مردم حفظ خواهد کرد و خداوند کافران را هدایت نخواهد کرد.»
امام باقر(ع) در توضیح و تبیین این آیه مى فرماید: همان گونه که پیامبر(ص) جزئیات مربوط به آیاتى درباره نماز، زکات و حج را مى شکافت و توضیح مى داد، همین طور مردم از او انتظار داشتند که آیه ولایت را هم توضیح دهد و معناى آن را آشکار کند. ولى چون عملاً این تقاضا را کردند، پیامبر(ص) فوق العاده احساس ناراحتى کرد و ترسید مبادا مردم مرتد شوند. چون بى میلى ایشان در تبیین آیه ادامه یافت، آیه ۱۶۷ سوره مائده نازل شد. پیامبر(ص) چون این آیه را دریافت داشت، فرمان خداوند را به جاى آورد و ولایت یعنى امامت على بن ابى طالب(ع) را درغدیر خم تأیید کرد. پس از این ماجرا بود که آیه ۳ سوره مائده نازل شد و در آن کامل شدن دین اسلام و تمام و کامل شدن نعمت خداوند بر امت اعلام شد.
آیه دیگرى که امام محمدباقر(ع) در تأیید ولایت ائمه بیان مى کند آیه ۵۹ سوره نساء است: «اى مؤمنان از خدا و رسولش و اولو الامر از میان خودتان، فرمانبردارى کنید». در تفسیر امام باقر(ع) از اولو الامر، چنین آمده است که مراد از اولوالامر، امامان اهل بیتند.
امام باقر (ع) نه تنها اطاعت از امام را بر مؤمنان واجب مى شمرد، بلکه دوستى ایشان را وظیفه اى مى داند که طبق آیه ۲۳ سوره شورى به بندگان خدا سفارش شده است: «اى پیامبر! بگو که من از شما اجر و مزدى در قبال رسالتم نمى خواهم، جز مهربانى کردن با نزدیکانم». ایشان مى افزایند گروهى اصرار دارند که این آیه با آیه ۴۷ سوره سبأ که در زیر مى آید، نسخ شده است: «بگو هر اجرى که از شما خواستم، براى خودتان است. اجر من بر عهده خداست و او بر هر چیزى گواه است.» امام باقر (ع) با رد این عقیده بیان مى دارند که اگر این آیه قبل از آیه مودت نازل شده باشد که نمى تواند ناسخ آن باشد و اگر هم بعد از آیه مودت نازل شده باشد، مفاد آیه مودت را مؤکدتر مى سازد؛ زیرا دوستى خویشاوندان که پیامبر (ص) خواهان آن است نه تنها به پیامبر (ص) سود مى رساند بلکه به سود مؤمنان نیز هست. از این روست که مى گوید: «هر مزدى که من از شما خواستم، براى خود شماست...»
امام باقر (ع) در اثبات مسأله عصمت به آیه ۳۳ سوره احزاب که به آیه تطهیر معروف است، استناد مى جویند که خداوند مى فرماید: «همانا خداوند اراده کرده است که رجس و ناپاکى را از میان شما اهل بیت پیامبر (ص) ببرد و شما را پاک کند.»
به طول کل، در باب مفهوم و وظایف امام در جامعه، امام باقر (ع) با استناد به آیات قرآن، امامت را یکى از فرایضى بر مى شمرد که خداوند بر دوش مؤمنان نهاده است. در واقع ولایت یا امامت مهمترین وظیفه و فریضه است. ایشان امامت را یکى از ستون هاى عمده اسلام و محورى مى داند که ستون هاى دیگر بر گرد آن در گردشند. به فرموده امام باقر (ع)، امامان، حافظان و هدایت کنندگان مؤمنانند و اطاعت از آنها واجب است. آنها اهل الذکرند و کتاب یعنى قرآن به آنها میراث داده شده است. به این ترتیب، آنها مفسران و تأویل کنندگان وحى اند و چون آنها راسخان در علم اند، از آنها باید تفسیر و تأویل قرآن را پرسید. امامان پاک و معصوم و از گناه و لغزش مصون اند و نورالله هستند که مردم مى توانند راه خود را بجویند و به صراط مستقیم هدایت شوند؛ از این رو دوست داشتن آنها بر مؤمنان واجب شده است.