مبحث بیستم طرح صالحین: ايمان و علم در نگاه امام باقر (ع)

اخلاق عملى امام محمد باقر(ع)
عده اى فکر مى کردند تلاش براى معاش که نشانه فعالیت براى زندگى بهتر است، درست نیست. محمدبن منکدر، یکى از حافظان قرآن در عصر امام باقر(ع)، ضمن تمجید از آن حضرت مى گوید: « روزى از مدینه بیرون آمدم و در صحرا محمدبن على بن الحسین(ع) را دیدم. او در حالى که بدنى چاق داشت در کنار دو غلام سیاه کار مى کرد. پیش خود گفتم: سبحان الله! پیرمردى از قریش در چنین ساعتى از روز با این وضع براى به دست آوردن دنیا در تلاش است. باید او را موعظه کنم! نزد او رفته و گفتم: خداوند تو را حفظ کند. اگر در این حالى که هستى اجل تو برسد چه خواهى کرد؟! فرمود: «اگر در این حالى که هستم؛ بمیرم، در حالى که در اطاعت خدا بوده ام از دنیا رفته ام. من باکار کردنم، خود و عیالم را از محتاج بودن به تو و مردم حفظ مى کنم. وقتى از سر رسیدن اجل هراسناک خواهم بود که اجل، مرا در حال نافرمانى خدا دریابد.» گفتم: اى فرزند رسول خدا! راست فرمودى. من مى خواستم تو را موعظه کنم که تو مرا موعظه کردى.
امام باقر(ع) در توصیف شیعیان خود مى فرماید: «شیعیان ما در بالاترین مراحل تقوایند. آنان از جمله تلاش کنندگان و وفاکنندگان به عهد و امانت بوده و اهل زهد و عبادت هستند. آنان در هر شبانه روز، پنجاه و یک رکعت نماز به جاى مى آورند. آنان شب ها در حال عبادت و روزها روزه اند. زکات اموال خود را مى پردازند و به حج مى روند و از تمام محرمات الهى اجتناب مى کنند» و در جاى دیگر مى فرمایند: «کسى که در یک شهر دهها هزار نفرى با شد و پرهیز گار ترین آنها نباشد، از ما نیست.» به فرموده امام باقر(ع) یک شخص مؤمن باید این چهار صفت را داشته باشد: «توکل به خدا، تفویض امور به خداوند، رضا به قضاى خدا و تسلیم به حکم یا مشیت خدا.»
در نگاه ایشان، ایمان چهار رکن و پایه دارد: «۱- صبر، ۲- یقین، ۳- عدل، ۴- جهاد» ایشان در حدیثى دیگر در مورد نقش اخلاق خوش در افزایش ایمان مى فرمایند: «ایمان کسى کاملتر است که اخلاقش بهتر باشد». در سخن از فضایل، ایشان بویژه بر صبر تکیه مى کنند که مانع گلایه و شکایت از مردم مى شود.
امام باقر(ع) بر کسب علم تأکید زیادى داشته اند و این امر از احادیث بسیارى که از ایشان روایت شده، آشکار است. اما در نگاه ایشان، علم اندوزى هدف نیست بلکه وسیله اى است براى رسیدن به هدف که آن هدف، اصلاح عمل است. مهم این است که مطابق دانشى که آموخته ایم عمل کنیم و آنچه را که آموخته ایم به دیگران هم بیاموزیم.
به این ترتیب است که با علم مى توان عمل را اصلاح کرد و چون عمل اصلاح شود، آنگاه ایمان افزون تر و قوى تر مى شود.
ایمان قوى تر به نوبه خود، علم انسان را عمیق تر مى کند و عمیق شدن علم باعث تهذیب عمل مى شود. بدین شکل، بنابرنظر امام باقر(ع) علم و عمل و ایمان به یکدیگر وابسته اند