مبحث چهاردهم:امام جعفر صادق(ع)

شبكه اجتهاد؛
واكاوی سیره علمی و سیاسی امام صادق(ع) و جهاد فكری، فرهنگی و آموزشی آن حضرت،‌ زمینه فراگیری و عمل به فرامین و دستورالعمل‌های ایشان را برای انسان‌های فرهیخته و ارزشمند فراهم می‌سازد، بررسی شیوه امام صادق (ع) در مواجهه با شرایط سخت سیاسی و حكومتی،‌ نقشه راهی برای كسانی است كه می‌خواهند، مدینه فاضله را در دنیا تجربه كنند.
آنچه در پی می‌خوانید گفتگویی با حجت الاسلام رسول سخاوتی استاد و محقق حوزوی در خصوص سیره سیاسی و جهاد فرهنگی امام صادق (ع) است

لطفاً در ابتدا اشاره‌ای به شرایط سیاسی عصر امام صادق (ع) كنید
زندگی پر  هیجان و پر فراز و نشیب امام صادق (علیه السلام)را از صدها زاویه می‌توان بررسی كرد و هزاران گره كور را از هر زاویه می‌توان باز نمود.
امام صادق (علیه السلام) نظام حكومتی چندین حاكم  را تجربه نمود و حالت برزخی بین  این دو نظام برای این امام، فرصت بسیار طلایی در اختیار ایشان گذاشت تا پیروان مكتب اهل‌بیت (ع) بتوانند عرض وجود كنند و از آن پس، ادعا كنند مذهب جعفری دارند.
امام صادق (ع) چگونه زمان خود را مدیریت كردند؟
 دوران واگذاری خلافت از بنی امیه به بنی العباس، فرصت طلایی بود اگر به خوبی مدیریت نمی‌شد، یك تهدید به شمار می‌آمد ؛ امام ششم (ع) از این فرصت به خوبی بهره جست و در حقیقت همه امامان معصوم(ع) به دنبال آن بودند كه سخن شیعه و اسلام ناب را بازگو كنند، اما چنین فرصتی را نمی‌یافتند، امام ششم (ع) از زمینه‌هایی كه امام پنجم برای بیان حقایق آماده كرده بود كاملاً استفاده كرد و به بسط و گسترش فرهنگ اسلامی و تعلیم و تعلم همت گمارد.
لطفاً به سیره و روش علمی امام صادق (ع) اشاره كنید.
سیره علمی امام صادق (علیه السلام) شاید بزرگ‌ترین و مهم‌ترین سیره ایشان بشمار آید، البته بزرگ‌ترین كار امام صادق (علیه السلام) مدیریت بحران و مدیریت زمان بود.
 امام صادق (علیه السلام)علیه السلام شكل بندی و دسته بندی بسیار زیبایی در میان شاگردان خود ایجاد نمود  تا ایشان بتوانند استعدادهای خود را شكوفا كنند و با این روایت شریف، امام صادق (علیه السلام)همه آن‌ها را به گونه‌ای عالم به زمان قرار داد و به ایشان یاد داد كه  « الْعَالِمُ بزمانه لَا تَهْجُمُ عَلَیْهِ اللَّوَابِسُ » [1] یعنی كسی كه عالم به زمان باشد، شبهات او را از پای درنمی‌آورد و عكس نقیض این قضیه این است كه « من تهجم علیه اللوابس لیس عالم به زمانه»  كسی كه شبهات او را از پای بیندازد، مردود شده است، اگر دانشمند آگاه به زمان خودش نباشد نباید علم را از او فرا گرفت.
جهاد فكری و فرهنگی امام صادق (ع) چه بود و چگونه این امر را به اجرا درآورد؟
 آن حضرت چند كار موازی فكری فرهنگی را با هم انجام داد ؛ اول آنكه گرفتن مشروعیت از حكام و قضات زمانه خودش با روایاتی نظیر «صحیحه ابی خدیجه» [2] یا «مقبوله عمر بن حنظله» [3] و امثال آن مطالبی كه به خواص خود می‌فرمود مشروعیت حكّام و قضات زمان خود را ساقط می‌كرد و نه تنها مشروعیت آن‌ها را زیر سئوال می‌برد، بلكه مشروعیت ایشان  را ساقط می‌كرد در مقبوله «عمر بن حنظله» فرمود: كسی كه به حكام جور و قضات آن‌ها پناه بیاورد از  ما نیست و آنان مخالف فرموده خدای متعال عمل كرده‌اند ؛ خدای متعال می‌خواهد انسان‌ها با طواغیت بجنگند ؛ ولی بعضی از  انسان‌ها بدون توجه یا با توجه نظام، آن‌ها را كار آمد می‌كنند و درگسترش حكومت جور همكاری می‌نمایند، این مسئله در میان شیعیان و پیروان اهل بیت (ع)  زلزله‌ای ایجاد كرد كه هرگز به حكومت‌های ظلم و جور پناه نیاورند.
تربیت شاگردان توانمند چه جایگاهی در شیوه مبارزاتی امام صادق (ع) داشت؟
 دومین محور فكری و تربیتی امام (ع) دو جنبه دارد ؛ نخستین جنبه آن رویایی با جریانات الحادی است؛ آن حضرت بعضی از شاگردان خود را چنان مهیا می‌كرد كه در مناظرات مختلف در مصاف با ملحدین و كفار آماده باشند، نظیر ابو شاكر دیصانی و امثال او ؛ مناظراتی بین بعضی شاگردان امام و بعضی كفار وجود دارد كه در كتب تاریخی آمده است.
 رویكرد دیگر آن حضرت در حركت‌های علمی فرهنگی، مبارزه با غالیان بود و نقش بسیار مهمی را هم برای آیندگان ایفا می‌كرد و می‌شود از همین مسئله فرع دیگری را هم برداشت نمود و محورهای علمی، فرهنگی را سه گونه عنوان كرد  ؛ یكی مبارزه با جریانات الحادی ؛ دوم : مبارزه با غالیان و سوم راه صحیح فهم دین و ایجاد دانشگاه فكری، فرهنگی و نهادینه ساختن علم و دین، امام (ع) در تمامی علوم انسانی و حتی فیزیك و شیمی تأثیر بسیار زیادی داشت و شاگردان خود را به سوی استعدادهای خودشان سوق می‌دادند، امام صادق (علیه السلام)از حركت مسلحانه بر ضد حاكمان ظالم  زمان خود صرف نظر كرد.
چرا حضرت به قیام مسلحانه روی نیاوردند؟
آن حضرت عمیقاً كارهای انقلابی را درك می‌كرد، نسبت به لزوم مبارزه با حاكم جور و ظلم و فاسد به خوبی آگاه بود، ولی شرایط خاص و خفقان‌آوری كه بر ممالك اسلامی حاكم بود و هر صدایی را خفه می‌كرد و قتل و غارت برای آنها امری رایج بود و شیعیان رابا كمترین جرم به قتل می‌رسانند، امام صادق (علیه السلام) بر آن داشت بدون سر و صدا و كارهای سیاسی و انقلابی، به سوی ایجاد جریان مردمی فراگیر و تربیت نخبگان صالح كه نمایندگان ائمه علیهم السلام محسوب می‌شدند بپردازند،  نظارت به عملكرد و تنظیم خط مشی حركت آنها، شیعیان را به جبهه منسجم و متحدی در انجام  انقلاب فكری و ایجاد بستر مناسب  برای دگرگون كردن فساد موجود در كوتاه مدت یا بلند مدت بدل كند.
امام(ع) در فعالیت‌های خود دو گونه از انحرافات را مورد هدف قرار داد، گونه اول : انحراف سیاسی كه در رهبری دولت ایجاده شده بود و گونه دوم؛ انحراف عقیدتی، فكری و اخلاقی و پس از آن انحراف سیاسی كه در میان امت اسلام  پیدا شده بود، از این رو امام (ع) جهت گیری حركت خود را در دو زمینه مهم قرار داد، اول تماس فراگیر با اقشار امت و جهت گیری‌های سیاسی و فكری و دوم پی گیری ایجاد دانشگاه اهل بیت (ع).
چه جنبه هایی از زندگی امام باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد ؟
به نظر می رسد طریقه مبارزه امام  صادق علیه السلام جای بحث و بررسی دارد، چرا كه هر یك از ائمه معصوم(ع) ما برای مبارزات سیاسی  طریقه خاصی داشته اند چنانچه امام حسین علیه السلام به میدان شهادت و  خون رفتند و امام سجاد علیه السلام با زبان ادعیه این كار را انجام دادند ؛ امام باقر (ع) زمینه ای پیدا نمودند تا فضای علمی و فرهنگی جامعه را در دست بگیرند و به نشر معارف اسلام ناب بپردازند و امام صادق (ع) هم با توجه به شرایط زمانی خاص به نشر معارف علمی و تثبیت مذهب شیعه، اقدام نمودند و شیوه مبارزه و جهاد فرهنگی را به كار بردند.
تأثیرپذیری انقلاب اسلامی ایران از مفاهیم و آموزه‌های دینی امام صادق (ع) چقدر بوده است؟
اگر امروز انقلاب اسلامی ایران با محوریت «ولایت فقیه» می تواند جا باز كند و امروز دنیا از این شكل و گونه نظام، درس بگیرد، چنانچه عده ای این مطلب را قبول كرده اند، مثلا اخوان المسلمین مصر قبول دارند كه این بهترین نظام هست و این  نظامی است كه امام صادق علیه السلام آن را تبیین و تشریح فرمودند و با كمال جدیت این فرمایش را انشاء فرمود كه «انی قد جعلتُه علیكم حاكماً» و این جمله «انی قد جعلته حاكما» در واقع حكم، حكومت را در دست امام خمینی (ره) قرار داد.
 امام راحل بواسطه همین حكم، حكومت تشكیل داد و به واسطه همین حكم زیر مجموعه های خودش را نصب می‌كرد،‌ البته امام راحل می دانست كه بعد از خودش نمی تواند كسی را نصب كند لذا بعد از خودش كسی را نصب نكرد، ولی به خبرگان و مردم شریف ایران كد و رمز داد كه به نظر من مقام  معظم رهبری بعد از من، بهترین گزینه برای اداره این سیستم و نظام برگرفته از معارف امام صادق (ع) است، لذا خبرگان هم به ایشان رای دادند و همه اینها براساس كدهایی بود كه آن حضرت سنگ بنای آن را نهادند.
بحث تثبیت خمس كه به واسطه آن بشود دو بخش از جامعه را خوب نگهداری كرد از  یادگارهایی است كه در زمان این امام همام به وجود آمد بواسطه این حكم دینی، می شود هم سادات را و هم حوزه های علمیه اهل‌بیت (ع) را با شرافت حفظ كرد و از دل این حوزه ها آنچه كه خدا می خواهد می جوشد و به وجود می آید.

منبع: حوزه نیوز