مبحث چهاردهم:امام جعفر صادق(ع)

مناظره حضرت صادق(علیه السلام)با زندیق

در ادبیات دینی زندیق فردی است که به خدا اعتقادی ندارد و جهان را بر پایه ماده می داند.
زندیقی، نزد امام صادق (علیه السلام) آمد و درباره برخی مسائل سؤالاتی مطرح کرد.
دیدن خدا، اثبات این که پیامبران فرستاده خداوند هستند، منشأ خلقت موجودات، ازلی یا ابدی بودن اشیاء و... سؤالاتی است که این فرد از امام (علیه السلام) پرسید و حضرت نیز با جواب های زیبا و محکم و متقن به آن ها پاسخ داد. بخشی از این مناظره به قرار زیر است:
زندیق از امام پرسید: چگونه مردم خدای را عبادت می کنند، در حالی که او را ندیده اند؟
امام فرمود: دل ها خدا را با نور ایمان می بینند، و خردها با بیداری شان او را مانند امور آشکار ثابت می کنند، و دیدگان با دیدن زیبایی ترکیب و استواری جهان او را می بینند. از طرفی پیامبران و آیاتش و کتاب ها و محکماتش وجود او را اثبات می کنند، و دانشمندان از نشانه هایش بر عظمت او بی آن که دیده شود بسنده کرده اند.
زندیق: آیا خداوند نمی تواند خود را بر مردم بنمایاند تا او را ببینند تا بعد از آن با یقین کامل عبادت شود؟
امام (علیه السلام) فرمود: برای امور محال پاسخی نیست.
زندیق: از کجا پیامبران و فرستادگان را اثبات می کنی؟
امام فرمود: وقتی که ثابت کردیم خالقی صانع و متعالی وجود دارد، و این صنع حکیم است، روا نیست که آفریدگانش او را نظاره کنند و بر او دست سایند و او با خلایقش مباشرت کند و آنان نیز با او مباشرت کنند. او به آنان نیازمند باشد و آنان نیز بدو نیازمند باشند.
ثابت شد که خداوند بندگانی را سفیران خود گرفت که مردم را به مصالح و منافع خویش و چیزهایی که پایداری ایشان در آن ها است و فنایشان در ترک آن ها، دلالت کنند. پس وجود آمران و ناهیان از جانب خداوند حکیم و دانا در میان مخلوقاتش ثابت شد. در این جا ثابت می شود که برای مخلوقات معبرانی هستند؛ آنان پیامبران و برگزیدگان خلق اویند؛ حکیمانی که به حکمت تأدیب شده و از جانب او مبعوث گشته اند، در احوال مردم با آنان شریکند.
زندیق: خدا، موجودات را از چه خلق کرد؟
امام (علیه السلام) فرمود: از هیچ.
زندیق: چگونه شی ء از لا شی ء به وجود می آید؟
امام (علیه السلام) فرمود: اشیاء از چند وجه برون نیستند. یا از چیزی خلق شده اند و یا از غیر چیزی. پس اگر از چیزی خلق شده اند، آن چیز قدیم است، و قدیم، حادیث نیست و تغییر نمی کند، و یا این که این شی ء جوهری واحد و رنگی واحد باشد، در این صورت این رنگ های مختلف و این جوهرهای فراوان و موجود در این جهان از انواع و اقسام گوناگون چگونه پدید آمده اند؟ اگر چیزی که از آن اشیاء پدید می آید زنده باشد مرگ از کجا آمده است؟ و اگر چیزی که از آن اشیاء پدید می آید مرده باشد، پس حیات از کجا آمده است؟ و نیز ممکن نیست از زنده و مرده پدید آمده باشند؛ زیرا زنده تا هنگامی که زنده است، از او، مرده پدید نیاید و نیز میّت نمی تواند قدیم باشد؛ چرا که همواره مرگ ملازم با اوست و مرده نه قدرتی دارد و نه بقایی.
زندیق: این سخن از کجا آمده است که اشیاء ازلی هستند؟
امام (علیه السلام): این سخن کسی است که گرداننده اشیاء را انکار کرده و پیامبران و سخنان آنان و انبیاء و اخباری را که از آن خبر داده اند، دروغ پنداشته و کتاب هایشان را خرافه خوانده و برای خود دینی مطابق با آرا و خواسته های خویش وضع کرده است. اشیاء از گردش فلک بدانچه در آن است، بر حدوث خود دلالت دارند.
نکته جالب و آموزنده در این مناظره و نظایر آن از ائمه اطهار (علیهم السلام) آن که انسان باید برای سؤالات فطرت حقیقت جوی خویش در جست جوی پاسخ باشد و از کنار آن به سادگی عبور نکند.
بسیاری از این سؤالات به نظر ساده می آیند ولی با دقت در آن در می یابیم که این سؤالات مهم و برخورد منطقی و علمی با آن خواست فطری هر بشر است.