مبحث چهاردهم:امام جعفر صادق(ع)

موضوع مناظره: فلسفه احكام

اى جابر، وقتى یك شخص با ایمان درك مى كند كه اصول دین او واقعیت دارد، احساس لذت مى كند، این لذت جزء سرشت انسان مى باشد، و انسان از دیدن هر چیز منظم و كامل لذت مى برد...

جابر: ولى متأسفانه حقایق مذهبى براى توده مردم روشن نیست و آنها از این لذت محرومند.

امام: محرومیت آنها براى این است كه عالم نیستند و به همین جهت من از هر فرصت استفاده مى كنم و به مردم مى گویم كه علم بیاموزند.

جابر: چرا حقایق دین اسلام طورى نازل نشد كه همه ى مردم آن را بفهمند؟

امام: نه تنها حقایق اسلام، بلكه حقایق دین هایى كه قبل از اسلام از طرف خداوند مقرر شده طورى نازل نگردید كه تمام مردم بتوانند به آن حقایق پى ببرند و كسب لذت كنند.

اى جابر، بدان كه دین غیر از فلسفه است...

یك حكیم وقتى نظریه اى را ابراز مى نماید با توده ى مردم كارى ندارد، او نمى خواهد كه نظریه ى فلسفى وى را عامه ى مردم بفهمند، یعنى مى داند كه عامه توانایى درك نظریه فلسفى او را ندارند، و هرچه مى گوید براى حكیمان یا آنهایى كه ذوق فلسفى دارند بر زبان مى آورد، و آنچه مى گوید خطاب به عقل آنهاست.

اما دین غیر از یك نظریه ى فلسفى است.

پیغمبر ما كه از طرف خداوند مبعوث شد دین اسلام را بین مردم رواج بدهد، این دین را براى تمام افراد بشر آورده نه براى دسته اى بخصوص كه از نظر عقل و درك بالاتر از طبقات دیگر هستند، و براى قبول هر چیز دلیل عقلى مى خواهند.

و همچنین پیامبران دیگر...

این است كه پیغمبر ناچار بود كه حقایق دین را به ساده ترین شكل به مردم بگوید و براى اثبات هر حقیقت، دلیل نیاورد. براى اینكه مردم نمى توانستند به مصلحت هر حقیقت دینى پى ببرند و امروز هم نمى توانند مصلحت تمام حقایق دین را بفهمند.

حتى اگر شخصى با ساده ترین بیان بخواهد با دلیل، حقایق دینى را براى مردم اثبات كند، باز هم آنها مصلحت بعضى از حقایق را نمى فهمند.

این است كه احكام دین براى عقیده مردم نازل مى شود نه براى عقل آنها. مگر آنهایى كه داراى عقول قوى هستند و مى توانند مصلحت احكام دین را با عقل خود بفهمند.

مسائل حكمت با عقل انسانى سر و كار دارد و مسائل دین با ایمان مردم، و در میان مسلمانان افراد دانشمند در اثر رشد فكرى كه ناشى از علم است مى توانند به فلسفه احكام پى ببرند، ولى براى دیگران همان ایمان كافى است.

هر توضیحى درباره فلسفه احكام براى عوام بى فایده است، زیرا توضیح علمى را كسى مى فهمد كه اگر دانشمند نیست لااقل مقدمات علم را طى كرده باشد...

جابر: من افسوس مى خورم كه چرا توده مردم به فلسفه احكام و مفهوم وسیع كلام خدا پى نمى برند و فكر مى كنم كه اگر آنها به این نكات آگاه گردند دین خداوند خیلى بیشتر از امروز رواج خواهد یافت.

امام: در تمام ادیان گذشته همواره یك اقلیت كه احكام دین را خوب مى فهمیدند و با فلسفه هر یك از مقررات دین آگاه بودند رهبرى مردم را از نظر مذهبى عهده دار مى شدند؛ در اسلام نیز چنین است و مانند وضع كنونى در آینده نیز اقلیتى از مسلمانان دانشمند عهده دار رهبرى مردم از لحاظ دینى خواهند بود و من یقین دارم كه این وضع تا روزى كه علم همگانى نشده است ادامه مى یابد.

همگانى شدن دانش

جابر: ممكن است روزى بیاید كه علم همگانى شود؟

امام: روزى فرا مى رسد كه نوع بشر خواهد فهمید كه تمام مردم لازم است دانشمند شوند و وسایل فراهم خواهد نمود تا اینكه همه تحصیل كنند و دانش فرا گیرند.

جابر: حتما در آن روز تمام افراد بشر دانشمند خواهند بود؟

امام: نه، حتى در آن روز هم تمام مردم دانشمند نمى شوند زیرا استعدادهاى افراد متفاوت خواهد بود، در این صورت هرچند وسایل فرا گرفتن دانش براى همه فراهم است، ولى باز گروهى به خاطر نداشتن استعداد، تحصیل را رها مى كنند و رشته اى دیگر پیش مى گیرند و لذا در هیچ دوره، وضعى پیش نخواهد آمد كه همه مردم بتوانند دانشمند شوند.

ولى با این وصف، عوام به شكل امروز وجود نخواهد داشت، زیرا هركس در آن روز تا حدودى تحصیل كرده و لااقل سواد دارد، و لذا دانشمندان مى توانند حقایق دین را به آنها بفهمانند... و من امیدوارم روزى فرا رسد كه اگر تمام مردم به حقایق دین اسلام آگاه نباشند، اكثریت آنها، حقایق را درك نمایند...

كتاب مناظره در رابطه با مسائل ایدئولوژى تألیف محمدى رى شهرى