مبحث سیزدهم:جهت تحقق عدالت اقتصادي در الگوي ايده آل اقتصاد اسلامي

وظایف مردم و دولت اسلامی در اندیشه امام خمینی ره

 1- خدمت‏گذاری دولت

خدمت‏گزاری دولت در بیان رهبر فقید انقلاب چنین آمده است:

دولت‏ها، خدمت‏گزار مردمند.

خدمت به خلق، خدمت به خداست.

باید فكر این معنا كنید كه خدمت كنید به كشور، خدمت كنید به ملت كه بعد از خود شما مثل مرحوم رجایی، مردم، شهادت فعلی و عملی بدهند بر اینكه شما خوبید تا خدای تبارك در محضرش شما را قبول كند.

ای دولت‏ها! فتح كشور مهم نیست، فتح قلوب مهم است. (1)

2- نقش مردم در تقویت نظام

پشتوانه اصلی برنامه‏های دولت، حضور مردم و حمایت‏های بی‏دریغ آنان از دولت‏مردان است. حضرت امام خمینی رحمه‏الله همواره در سخنان خود، به حضور جّدی ملت تأكید داشتند و صاحبان اصلی این كشور و انقلاب را، مردم می‏دانستند. ایشان در یكی از سخنرانی‏های خویش فرمودند: «این ملت است كه آمد و شما را از این همه گرفتاری‏ها بیرون آورد و با رأی خودش، مجلس درست كرد و جمهوری اسلامی را تنفیذ كرد و رئیس جمهور درست كرد و آن‏ها هم دولت درست كردند. همه چیزهایی كه ما داریم، از این مردم است... تا این مردم را دارید، خوف این كه بتوانند به شما آسیب برسانند، هیچ نداشته باشید».

3- هماهنگی دولت و مردم

از آن‏جایی كه مردم نقش اصلی و محوری در پیروزی انقلاب و برپایی حكومت اسلامی داشتند، برنامه‏های دولت نیز باید با خواست‏های اساسی آنان هماهنگ باشد و دولت‏مردان، برنامه‏ریزی كشوری را هم‏سو با نیازهای ملت سامان‏دهی و تنظیم كنند. بنیان‏گذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه‏الله با تأكید بر این مسأله فرمودند: «در رأس برنامه‏های دولت، باید این مطلب باشد كه این هماهنگی را حفظ بكنند و خیال نكنند كه ما دولت هستیم و باید مسأله‏ای را كه مطرح می‏كنیم، ملت بپذیرد؛ چه روی مصالحش باشد، چه نباشد... شما نمی‏توانید كارهایی را كه الآن در ایران هست انجام دهید، الاّ با هماهنگی با ملت. هماهنگی با ملت هم این است كه شما توجه كنید به خواست‏های این‏ها».

4- دولت و جلب رضایت مردم

اقتدار هر كشوری، به حمایت آحاد ملت آن كشور وابسته است و تا زمانی كه مردم از خدمات دولت خود راضی و خشنود باشند، همواره در صحنه بوده و دولت خود را پشتیبانی خواهند كرد و البته همه حكومت‏ها موظف به جلب رضایت مردم هستند. رهبر كبیر انقلاب اسلامی حضرت امام رحمه‏الله در این زمینه فرمودند: «تا ملت در كار نباشد، نه از دولت و نه از استانداران كاری نمی‏آید؛ یعنی همه دستگاه‏های دولتی به استثنای ملت، كاری ازشان نمی‏آید. از این جهت، همه ما و شما آقایان و آن‏هایی كه در اختیار شما هستند، همه باید كوشش كنید كه رضایت مردم را جلب بكنید در همه امور».

5- مثل علی علیه‏السلام باشید!

حضرت امام خمینی رحمه‏الله بارها به مناسبت‏های مختلف، خدمت صادقانه و خالصانه به محرومان، و دلسوزی و حمایت از آنان را به مسؤولان یادآور می‏شدند و می‏فرمودند: «دولت واقعا باید با تمام قدرت، آن طوری كه علی علیه‏السلام برای محرومین دل می‏سوزاند، این هم با تمام قدرت دل بسوزاند برای محرومین؛ مثل یك پدری كه بچه‏هایش اگر گرسنه بمانند، چطور با دل افسرده دنبال این می‏رود كه آن‏ها را سیر بكند. یك دولت امیر المؤمنین باید این طور باشد». ایشان در جای دیگر، خطاب به اعضای هیأت دولت فرمودند: «در هر صورت، آنی كه برای شما مهم است، خدمت كردن به همه طبقات، خصوصا مستضعف‏ها، خصوصا محرومینی كه در طول تاریخ محروم بوده‏اند، [باشد]».

6- حقوق مردم بر دولت

مردم شریف و شجاع ایران، همیشه به وظایف خود در قبال انقلاب و كشور عمل كرده‏اند؛ ازاین‏رو، حق بزرگی بر گردن مسؤولان نظام دارند. رهبر روشن‏ضمیر انقلاب، حضرت امام خمینی رحمه‏الله فرموده‏اند: «مردم، دِین خودشان را به جمهوری اسلامی تاكنون ادا كردند و به تكلیف خودشان عمل كردند. مردم به آقای رئیس جمهور به آن شورا رأی دادند، حالا نوبت آقایان است كه در مقابل این همه زحمتی كه آن‏ها كشیدند و محبتی كه آن‏ها كردند و فداكاری‏ها كه آن‏ها كردند، حالا نوبت آقایان است... نوبت شماست كه باید این دِین را به این مردمی كه شما را نشاندند به این مسند، دِین خودتان را عمل بكنید، ادا كنید به مردم» و در جایی دیگر فرمودند: «این‏ها (مردم) حق دارند به ما و به شما، خیلی حق دارند. وقتی دولتی پیش می‏آید، آن هم دولتی است كه مردم به آن حق دارند، شما باید خدمت كنید به مردم. همه باید خدمتگزار این‏ها باشیم و شرافت همه ما به این است كه خدمت به خلق خدا كنیم».

7- پاسخگویی

شایسته است مسؤولان، پیوسته درباره عملكرد خود در دوره مدیریتشان پاسخگو باشند و گزارشی از فعالیت‏های خود را به مردم ارائه دهند. با توجه به این‏كه امسال از سوی رهبر معظم انقلاب، سال پاسخگویی مسؤولان نامیده شده است، بسیار نیكوست كه این گزارش‏ها دقیق‏تر از همیشه باشد. حضرت امام رحمه‏الله نیز همواره بر بازگو كردن خدمات ارزنده قوّه‏های سه‏گانه به مردم تأكید فراوان داشتند و می‏فرمودند: «من باید عرض كنم كه دولت ما، دولتی است كه از بس حسن نیت دارد، مسائل خودش را ذكر نمی‏كند و از اول من مكّرر این را گفته‏ام كه شما كارهایی كه می‏كنید به مردم بگویید... شما باید دائما، خدمت‏هایی را كه كردید و من می‏دانم خدمت‏های بسیار زیاد و ارزنده‏ای بوده است، این‏ها را ذكر كنید برای مردم».

8- ضرورت انتخاب صالح

در جمهوری اسلامی ایران، هم‏چون بسیاری از كشورهای جهان، رئیس جمهور به عنوان رئیس دولت و قوه اجرایی با رأی مستقیم مردم انتخاب می‏شود. و در این هنگام، مردم باید با تیزبینی و آگاهی بیش‏تر در این انتخاب حاضر شوند و سرنوشت چهارساله كشور خود را تعیین كنند. حضرت امام رحمه‏الله همیشه مردم را به انتخاب اشخاصی كه از درون توده مردم بوده و درد جامعه را چشیده باشند، توصیه می‏كردند و می‏فرمودند: «توجه داشته باشند رئیس جمهور و وكلای مجلس، از طبقه‏ای باشند كه محرومیت و مظلومیّت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فكر رفاه آنان باشند؛ نه از سرمایه‏داران و زمین‏خواران و صدرنشینانِ مرّفه و غرق در لذات و شهوات، كه تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پا برهنگان را نمی‏توانند بفهمند».

9- وظایف مردم

مردم در كنار خواسته‏های مشروع خود از دولت، وظایفی را نیز در قبال آن بر عهده می‏گیرد. نظارت بر كارهای دولت و حمایت از برنامه‏های اصلاحی و سازنده مسؤولان، از شمار كارهایی است كه ملت می‏تواند برای شكوفایی و سرافرازی كشور خود انجام دهد. معمار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه‏الله پیوسته به مردم سفارش می‏نمودند كه در صحنه باشند و بر كارهای دولت و مجلس نظارت كنند و حامی آنان باشند. بخشی از سخنان و نصایح آن عزیز سفر كرده به این شرح است: «ملت باید ناظر باشد به اموری كه در دولت می‏گذرد» و در جایی دیگر فرمودند: «یك كشور، وقتی آسیب می‏بیند كه ملتش بی‏تفاوت باشند. ملت همه باید حاضر باشند در مسائل سیاسی. مردم نباید كنار بروند. اگر مردم كنار بروند، همه شكست می‏خوریم. حضور شما مردم عزیز و مسلمان در صحنه است كه توطئه‏های ستمگران و حیله‏گران تاریخ را خنثی می‏كند». (2)

معیارهای حكومت علوی، الگوی دولت اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای

مقام معظم رهبری، شاخصه ‏های حكومت امیرمؤمنان را چنین بیان می‏كند:

1- پای‏بندی كامل به دین خدا و اصرار بر اقامه الهی

«هر حكومتی كه اساس كارش بر اقامه دین خدا نباشد، علوی نیست. اگر در نظام اسلامی كه به نام حكومت علوی خود را معرفی می‏كند، اقامه دین خدا هدف نباشد، مردم به دین خدا عمل بكنند یا نكنند، اقامه حق الهی بشود یا نشود و بگوییم به ما چه ربطی دارد، اگر این‏گونه باشد، این حكومت علوی نیست. اقامه دین الهی، اولین شاخصه است و این، مادر همه خصوصیات دیگر زندگی امیرالمؤمنین و حكومت ایشان است. عدالت او هم ناشی از این است. مردم سالاری و رعایت مردم در زندگی امیرمؤمنان هم مربوط به همین است».

2- عدالت ‏طلبی

«درباره عدالت علوی باید بیشتر از اینها تدبّر كنیم؛ زیرا ارزش یك حكومت، به اقامه عدل است. امیرمؤمنان علیه‏السلام می‏فرماید: من آماده‏ام كه سخت‏ترین شرایط زندگی را برای خودم فراهم كنم، اما خدا را در حالی كه به یكی از بندگان او ظلم كرده‏ام ملاقات نكنم. امام علی علیه‏السلام نسخه كامل اسلام است و حكومت وی، یك حكومت صد در صد اسلامی است. امروزه عدالت باید واقعیتش را در جامعه نشان دهد و كسی حق ندارد بگوید چون ما نمی‏توانیم مثل امیرالمؤمنین عمل كنیم، پس تكلیفی نداریم، نه، بین آنچه ما می‏توانیم عمل كنیم و آنچه امیرالمؤمنین بود، مراتب بسیاری فاصله است. ما هر چه می‏توانیم باید این مراتب را طی كنیم و پیش برویم و مسئولان باید با اجرای عدالت، جاذبه اسلام را مضاعف كنند».

3- مبارزه با فساد

«امام علی علیه‏السلام در نامه 53 می‏فرماید: درباره خود، دوستان و خویشاوندانت رعایت انصاف را در قبال مردم و خدا بكن؛ یعنی اختصاص و امتیاز به آنها نده. ما امروز باید رفتار امیرمؤمنان را دنبال كنیم. مبارزه با فساد، یكی از پایه‏های اصلی حكومت و نظام اسلامی است. ما باید تلاشمان را بكنیم و همه، مبارزه با فساد را وظیفه خود بدانند؛ زیرا این روش امیرالمؤمنین است. امیر مؤمنان از مردم ملاحظه نكرد؛ حتی از كسانی كه از او توقع داشتند ملاحظه نكرد؛ آنجا كه دید فساد وجود دارد، با آن مبارزه كرد».

4- پاك‏دامنی

«امیرمؤمنان در نامه معروف به عثمان بن حنیف می‏فرماید: هر مأمومی امامی دارد كه باید از دانش او استفاده كند و از نور او نور بگیرد و به او اقتدار و از او پیروی كند. سپس می‏گوید: من كه امام شما هستم، این‏گونه زندگی می‏كنم. یكی از خصوصیات حكومت امیرمؤمنان تقواست. تقوا یعنی آن شدت مراقبتی كه انسان در اعمال شخصی خود، از راه حق سرپیچی نكند و كاملاً مراقب خود باشد. در همه چیز، دست زدن به آبروی انسان‏ها، گزینش‏ها، طرد كردن‏ها و حرف زدن‏ها مراقبت كند و بر خلاف حق سخنی نگوید. این یعنی شدت مراقبت».

5- صداقت و صراحت

«علی علیه‏السلام مظهر تقوا و امانت و صدق و صراحت بود. آن بزرگوار با اینكه یك سیاست‏مدار و رییس دنیای اسلام بود و تدبیر امور یك جمعیت عظیم بر دوش او بود، اما سیاست‏مداری علی موجب این نمی‏شد از جاده صراحت و صداقت كنار رود. كاری كه سیاست‏مداران دنیا انجام می‏دادند، این بود كه به حرف هایشان اعتقاد قلبی نداشتند و چهره و قیافه‏ای را كه به خود می‏گرفتند، با باطن آنها متفاوت بود. لیكن اینها در امیرالمؤمنین وجود نداشت. علی علیه‏السلام ، آن قله بلند انسانیت، در این جهت بر خلاف اغلب سیاست‏مداران عمل كرده است. خصوصیت او این بود كه اگر اسم مردم را می‏آورد، برای آنها حقیقتاً ارزش قائل بود؛ نه مثل آن كسانی كه در سطح بین المللی، از هر چه تروریست حرفه‏ای است و هر چه غارتگر بین المللی است عملاً حمایت و پشتیبانی می‏كنند، بعد خجالت هم نمی‏كشند و بر زبان، نام حقوق بشر و مردم سالاری را جاری می‏كنند».

6- توجه به محرومان

«در نظام اسلامی باید همه افراد جامعه، در برابر قانون و در استفاده از امكانات خدادادی میهن اسلامی، یكسان و در بهره‏مندی از مواهب حیات، متعادل باشند. هیچ صاحب قدرتی، قادر به زورگویی نباشد و هیچ كس نتواند بر خلاف قانون، میل و اراده خود را به دیگران تحمیل كند. طبقات محروم و پا برهنگان جامعه، مورد عنایت خاص دولت باشند و رفع محرومیت و دفاع از آنان در برابر قدرتمندان، وظیفه بزرگ دولت و دستگاه قضایی محسوب شود. هیچ كس به خاطر تمكن مالی، قدرت آن را نیابد در امور سیاسی كشور و در مدیریت جامعه دخالت و نفوذ كند، و هیچ تدبیری در جامعه، به افزایش شكاف میان فقرا و اغنیا نینجامد. پابرهنگان، حكومت اسلامی را پشتیبان و حامی خود حس كنند و برنامه‏های آن را در جهت رفاه و رفع محرومیت خود بیابند». (3)

سخنان امام راحل با دولتمردان

- حكومت اسلامی، حكومتی است كه برای مردم خدمتگزار است و باید خدمتگزار باشد.

- دولت در جمهوری اسلامی در خدمت ملت است.

- كسانی كه واقعا دلشان برای اسلام می‏تپد و برای كشورشان، متوجه این باشند كه پست، میزان نیست، مقام میزان نیست... این مقام‏ها تمام می‏شود. آنی كه هست خدمت است.

- در این طرز حكومت، حاكمیت منحصر به خداست و قانون، فرمان و حكم خداست.

- ما برای این كه وحدت امت اسلام را تأمین كنیم، برای این كه وطن اسلام را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولت‏های دست نشانده آن‏ها خارج و آزاد كنیم، راهی نداریم جز این كه تشكیل حكومت بدهیم.

- حكومت اسلامی، حكومت قانون الهی بر مردم است.

- كشور شما امروز یكی از قدرتمندترین كشورهای جهان است، باید سعی كنیم این قدرت را حفظ كنیم.

- اسلام پیشرفته‏ترین حكومت را دارد. به هیچ وجه حكومت اسلام با تمدن مخالفتی نداشته و ندارد.

- دولت اسلامی قهقرا گرا نیست و با همه مظاهر تمدن موافق است، مگر آنچه كه به آسایش ملت لطمه وارد آورده و با عفت عمومی ملت منافات داشته باشد.

- نظام جممهوری اسلامی ایران با سرافرازی و قدرت، راه خود را یافته و با استواری به پیش می‏رود. (4)

سخنان مقام معظم رهبری با دولتمردان

- زمامدار مسلمان وظایفش را در مقابل مردم انجام می‏دهد و امت مسلمان وظایف‏شان را در قبال زمامدار انجام می‏دهند. آن وقت است كه دولت و ملت یكپارچه به سوی هدفی كه اسلام و قرآن ترسیم كرده است، به پیش می‏تازند.

- هیچ دولتی بدون كمك و همیاری مردم نمی‏تواند موفق شود.

- توصیه من به مردم و تمامی دستگاه‏های دولتی آن است كه نیروی مردم را قدر بدانند.

- این مناسبت هفته دولت ما یكی از تصادف‏های پرمعناست. هفته دولت این كشور یادبود شهادت دو شخصیت دولتی برجسته است... در كشور ما هفته دولت، هفته ولادت دولت نیست. جاهای دیگر اگر بخواهند، چنین روزی و چنین مناسبتی بگذارند، قاعدتا ولادت دولت، یا مثلاً كار برجسته‏ای كه دولت انجام داده، این را به عنوان هفته دولت معین می‏كنند، اما ما آمدیم و هفته دولتمان را یادبود شهادت قراردادیم. این چیز خیلی پرمعنا و مهمی است؛ این معنایش آن است كه راه ما را، همین خصوصیات است.

- ذخیره معنوی شما (دولتمردان) یكی توكل به خداست و یكی اعتماد به این مردم مؤمن و صادق، فداكار، علاقه‏مند به مسئولان، علاقه‏مند به اسلام و علاقه‏مند و قدردان نظام جمهوری اسلامی كه هرجا از طرف مسئولان نظام از این مردم كمكی خواسته شد، آنچه در اختیارشان بوده در اختیار ما قرار دادند و حجت را بر ما تمام كردند. (5)

هفته دولت در كلام مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری درباره هفته دولت می‏فرماید: «هفته دولت، فرصت مغتنمی است تا مردم با نتایج تلاش‏های بخشی از مجموعه نظام اسلامی بیشتر آشنا شوند و دروغ بودن محور اصلی تبلیغات دشمنان اسلام مبنی بر ناكارآیی و ناتوانی نظام اسلامی، آشكارتر گردد.» ایشان هفته دولت را به تعبیری، «هفته مجموعه حاكمیت نظام» می‏داند و می‏فرماید: «هفته دولت، یك فرصت مغتنم دیگری هم هست برای نقد و اصلاح عملكردها به شكل صحیح.» خوش‏بختانه رهبر بصیر و فرزانه انقلاب با اتكا به تجربه‏های ارزشمند اجرایی و تیزبینی خاص خویش، كوشیده است با نظارت دقیق بر عملكرد دولت‏مردان و نمایاندن نقاط قوّت و ضعف آنها، با بیان هشدارها، رهنمودها و راه‏كارها، دولت را برای رسیدن به اهداف چشم‏اندازی روشن و امیدبخش یاری رساند. ایشان همواره با طرح خواسته‏هایی چون مبارزه دولت‏مردان با مثلث شوم فقر و فساد و تبعیض و طرح‏های دیگر، به تبیین سیاست‏های صحیح نظام پرداخته است. (6)