جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی

مسجد دانشگاه انسان‏سازو بسترى است براى تربیت عنصر صالح انسانى از این رو در خود پیامی دارد که در کتاب "جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی" به آن پرداخته شده است.

پیام مسجد
از آنجا که مسجد پایگاه نشر آیات قرآنى و تفسیر معارف الهى است؛ در نتیجه، پیام مسجد، دعوت به فراگیرى توأم علم و ایمان، دعوت به تفکّر و تعقّل در اسرار خلقت و نظام متقن جهان طبیعت، دعوت به توحید و عبادت پروردگار، دعوت به اجراى قسط و عدالت، دعوت به پاکى و انسانیت و دعوت به حیات مذهبى و زندگى معنوى است.
از این رهگذر، مسجد به عامل حیات فرهنگى جامعه‏هاى مذهبى مبدل مى‏شود و بازنده کردن روح ایمان و علم در کالبد امت مسلمان، نقش حیاتى مى‏یابد.
 خداوند متعال درباره پیام مسجد، مى‏فرماید:
« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا للّه‏ِِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللّه‏َ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ».[١]
«اى مؤمنان دعوت خدا و رسولش را اجابت کنید و بدانید خداوند در میان شخص و قلب او حایل است و همه به سوى او محشور خواهید شد».
 مسجد خانه خدا براى انسان
1 ـ فراخوانى همگانى براى اجراى قسط و حضور در مسجد:
« قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ».[٢]
2ـ مسجد فقط براى خداوند و عبادت او برپا شده است:
« وَ أَنَّ الْمَسَاجِدَ للّه‏ِِ فَلاَ تَدْعُوا مَعَ اللّه‏ِ أَحَدا ».[٣]
پشتوانه اخوت اسلامى
اهل مسجد با حذف تشریفات و الغاى امتیازهاى طبقاتى، نژادى و قومى، در صفوف به هم فشرده نماز جماعت در کنار یکدیگر مى‏ایستند؛ پس از نماز جماعت همچون برادرى مهربان و صمیمى دست یکدیگر را مى‏فشرند، با هم مصافحه مى‏کنند و شبانه روز حداقل یک بار با هم دیدارى معنوى و روحانى دارند؛ به مرور زمان، این دیدار موجب ارتباط محکمى مى‏شود که روح اخوت و برادرى را در جمع نمازگزاران تقویت مى‏کند، در نتیجه از کمبودها، گرفتارى‏ها و امکانات یکدیگر آگاه مى‏شوند و به یارى یکدیگر مشکلات و احتیاجات افراد نیازمند را تأمین مى‏کنند.
 اصلى‏ترین اتحادیه‏ها، اتحادیه‏اى است که طبیعى و باپشتوانه معنوى درمسجد شکل مى‏گیرد؛ به این وسیله، کمبودهاى محلى تا حد زیادى مرتفع مى‏شوند، فعالیت‏هاى عام‏المنفعه نیز، ثمره اتحاد و اخوت اسلامى است که درمساجد تقویت مى‏شود.
 خانه رشد
مسجد کانون تقوا و پایگاه پرهیزکارى، محل تطهیر روح و تصفیه قلب، جایگاه پرورش عقل و مکتب تهذیب و تزکیه اخلاق است، مسجد گناهکاران را به توبه و برگشت از راه شیطان و نفس اماره دعوت مى‏کند، فرزندان مسجد مؤمنان راستین جامعه مذهبى به شمار مى‏آیند.
مسجد مى‏تواند با تشکیل کلاس‏هاى دینى و علمى به صورت مدرسه‏اى کارا ظهور کند و با ارائه فیلم‏هاى آموزنده و نمایش‏هاى اخلاقى، جوانان و نوجوانان را جذب کند.
مسجد مى‏تواند با تشکیل اردو، گردش‏هاى علمى و تأمین امکانات ورزشى نوجوانان محل را به آغوش خود بکشد و استادان متعهد و معتقد در لابلاى فعالیت‏هاى فرهنگى، ورزشى و جز آن، جوانان را با اصول اعتقادى و مبانى اخلاقى اسلام آشنا سازند.
سالم‏سازى جامعه
همان‏طور که وزارت بهداشت با روش‏هاى گوناگون علمى، درصدد کنترل و ریشه‏کنى بیمارى‏هاست، مسجد هم مى‏تواند در جامعه اسلامى عاملى قوى براى ریشه‏کن کردن گناه و مفاسد اخلاقى باشد، زیرا، مسجد با تقویت نیروى ایمان و بالابردن سطح معرفت و بصیرت، افرادى صالح و پاکدامن مى‏سازد.
عامل پیشگیرى از فساد
با تقویت برنامه‏هاى تربیتى در مساجد مى‏توان زمینه آلودگى و فساد را از بین برد. از آنجا که دست‏پرورده‏هاى مسجد، صالحان و نیکان جامعه هستند با اجراى دو اصل اساسى امر به معروف و نهى از منکر، یکدیگر را به کارهاى نیک دعوت و از اعمال زشت و ناپسند منع مى‏کنند، در نتیجه با تقویت روحیه مذهبى، از رهگذر مسجد، به نیروى انتظامى و دستگاه‏هاى عریض و طویل قضایى و زندان‏هاى گوناگون، نیاز چندانى نخواهد بود، زیرا اهل مسجد مرتکب جرم و جنایت نمى‏شوند تا به این موارد نیازى باشد.
 چه خوب است دولتمردان حکومت اسلامى درصدى از بودجه خود را که صرف تأسیس مراکز انتظامى، تشکیل دادگاه‏هاى متعدد و توسعه زندان‏ها مى‏کنند به مصرف تجهیز و تکمیل مسجد و مراکز مذهبى برسانند، تا از این طریق با واکسن ضد گناه از سرایت بیمارى فساد به جامعه و توسعه آلودگى روحى جلوگیرى به عمل آید.
 بانیان مسجد
خداوند در قرآن مجید (سوره توبه، آیه ١٩) از کسانى که مسجد را برپا مى‏دارند و موجب عمران و آبادى آن مى‏شوند، به عنوان مؤمن یاد مى‏کند.در حدیث آمده است که اگر مؤمن نیکوکارى مسجدى را از خود به یادگار بگذارد تا زمانى که آن مسجد برپاست و در آن محل مقدس عبادت، دعا، قرآن و دیگر مراسم مذهبى برگزار مى‏شود، سازنده و واقف در ثواب آن اعمال خیر شریک خواهد بود؛ پس از مرگ، نامه اعمال مختومه مى‏شود، اما از جمله کسانى که پرونده او مفتوح مى‏ماند، سازنده مسجد است.
خانه عدالت
از ویژگى‏هاى صحت نمازجماعت، عدالت امام جماعت است؛ عدالت، ملکه عدالت یا اصرار نکردن بر گناه، هریک که باشد، موجب اعتماد مردم به مسجد و رمز محبوبیتش است؛ چون اهل مسجد از او فسقى و گناهى سراغ ندارند، نصایح و گفته‏هاى او مى‏تواند منشأ اثر شود. بهترین مربى کسى است که گفته‏هاى او با کردارش و عملش و قولش تطبیق کند.
 محبوب‏ترین بندگان خدا
در بیان این معنا و فضایل و ارزش‏ها آن براى حاضر شونده و شتابنده به سوى مساجد، ارزش‏هاى فراوانى نقل شده است که براى نمونه به چند روایت اشاره مى‏شود:
1ـ امام صادق علیه‏السلام مى‏فرماید:
«کسى که به سوى مسجد برود، پاى خود را در هیچ ‏تر و خشکى نمى‏گذارد، مگر اینکه زمین تا زمین هفتم براى آن شخص تسبیح مى‏کند».
2ـ رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نیز مى‏فرماید:
«کسى که به سوى مسجدى از مساجد خداوند برود، براى او در مقابل هر قدمى که بر مى‏دارد تا زمانى که به سوى خانه خود باز مى‏گردد، ده حسنه در نامه اعمالش ثبت مى‏گردد و همچنین ده سیّئه از سیّئات او محو مى‏گردد و به او ده درجه ترفیع داده مى‏شود».
3ـ روایت شیخ طوسى در کتاب «مجالس» از ابوذر، در حدیث مفصلى که پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله او را وصیت مى‏کند که:
«اى ابوذر، خداوند تبارک و تعالى مادامى که در مسجد نشسته باشى در مقابل هر نفسى که مى‏کشى ده حسنه به تو عطا مى‏کند و ده سیئه از سیئات تو را محو مى‏کند.

 همسایه مسجد
1ـ حضرت على علیه‏السلام مى‏فرماید:
«براى همسایه مسجد که براى اداى نمازهاى واجب در مسجد در حالى که هم فراغت دارد و هم سالم است حضور پیدا نکند، نمازش، نماز نیست».
2ـ روایت دیگرى از شیخ طوسى است که پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مى‏فرماید:
«براى همسایه مسجد نمازى نیست مگر در مسجد».

بنابر این گزارش کتاب جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامى به ترتیب در شش بخش جایگاه مساجد، نقش مساجد در جوامع، مساجد و تعالى انسان، مساجد و جوانان، هنر در مساجد و احیای مساجد تنظیم شده است.
حجت الاسلام علی رضایی این کتاب را در  383 صفحه در یکم خرداد 1382 به همت انتشارات ثقلین منتشر کرده است.