معتادان اینترنتی را جمع نکنید

تعریف «اختلال اعتیاد به اینترنت» هنوز هم دشوار به نظر می‌رسد. تحقیقاتی كه تا امروز در این مورد انجام شده و شاید ضعیف‌ترین نوع تحقیق در مورد اعتیاد به اینترنت باشد كه به وسیله‌نظرسنجی و فرم‌های پرسش و آزمون به نتیجه رسیده‌اند، هیچ نشانه‌دقیق و عقلانی از دلایل و عوامل بروز اعتیاد اینترنتی را روشن نمی‌كند. شاید نظرسنجی و پرسش از كسانی كه نمی‌توانند اعتیاد به اینترنت را ترك كنند، یك روش مجرب و دارای نقاط قوتی نیز باشد كه در مورد سایر اشكال قدیمی اعتیاد به مواد مخدر و... نتیجه داده است، اما در مورد این اختلال جدید، نیاز به روش‌ها و گرایش‌های جدید نیز هست.

نخستین تحقیقات در این مورد، با نظرسنجی‌ها و كسب آمار به روش پیمایشی بنا گذاشته شد كه نمی‌توانستند روابط علت و معلولی بین رفتارهای بروز كرده از بیماران معتاد به اینترنت و دلیل این رفتارها را كشف كنند. از آنجایی كه چنین نظرسنجی‌هایی نمی‌توانند مشخص كنند كه مردم در مورد خود و رفتارهایشان چه طور فكر می‌كنند، در نتیجه نمی‌توانند به خوبی نتیجه‌گیری‌هایی را ترسیم كنند كه نشان می‌دهد یك فن‌آوری مشخص مانند اینترنت، باعث بروز رفتارهای ناهنجار فردی و اجتماعی شده است.

نتیجه‌گیری‌های انجام شده طی این تحقیقات نیز به طور كلی منطقی و مستدل نیستند و بر اساس باورداشت‌های شخصی محققان ارایه شده‌است و برای این سفسطه‌منطقی نیز نامی توسط پژوهشگران در نظر گرفته شده است كه به آن «نادیده گرفتن اصل رایج» می‌گویند. این سفسطه، یكی از قدیمی‌ترین استدلال‌های غلط و جنجال‌برانگیز علم است و هنوز به عنوان یك اشتباه رایج در تحقیقات علمی شناخته می‌شود.

آیا برخی از افراد با مشكل سپری كردن زمان بیش از حد معمول روی اینترنت مواجه هستند؟ مطمئناً این‌طور است. بسیاری از مردم همینطور با مشكل مطالعه‌افراطی، تماشای تلویزیون بیش از حد، كار كردن بیش از حد، فعالیت‌های اجتماعی بیش از حد و گوشه‌گیری خانوادگی به شكل افراطی مواجه هستند، اما آیا ما با عناوینی مثل «اعتیاد به كتاب» یا «اعتیاد به گوشه‌گیری» یا «اختلال اعتیاد به كار» نیز مواجه هستیم كه در دسته‌های زیرمجموعهء بیمای‌های روحی مانند شیزوفرنی یا افسردگی قرار بگیرند كه در پاسخ باید گفت كه این‌گونه نیست.

به طور كلی باید گفت یكی از علایق و خواست‌های متخصصان علوم روانپزشكی و پژوهشگران این است كه دوست دارند هر چیز آسیب‌رسان با پتانسیل تخریب‌كننده را در دسته‌یكی از ناهنجاری‌های طبی و روانی دسته‌بندی كنند. متاسفانه این قضیه بیش از كمك كردن به مردم، آن‌ها را گمراه می‌كند. راه به سوی كشف درست و دقیق علل ایجاد اعتیاد اینترنتی پر از سفسطه‌ها و مغلطه‌های منطقی است كه مطمئنیم گمراه‌كننده هستند، اما نمی‌شود با آن‌ها‌ مبارزه كرد.

● اعتیاد اینترنتی چیست؟

زمانی كه شما صرف اینترنت می‌كنید، نمی‌تواند نشانگر و میزان خوبی برای اعتیاد به اینترنت یا رفتار وسواسی باشد. زمان را باید همراه با عوامل متعدد دیگری در این حوزه بررسی كرد. مثلاً این‌كه آیا شما یك دانش‌آموز دبیرستانی هستید كه به طور كلی نسبتاً زمان بیش‌تری را روی اینترنت سپری می‌كند، این‌كه آیا كار با اینترنت بخشی از شغل شما محسوب می‌شود، یا این‌كه آیا سابقه‌قبلی مانند بیماری‌های روحی و اختلالات روانی داشته‌اید كه برای مثال می‌توان گفت یك شخص مبتلاً به افسردگی، معمولاً مدت زمان بسیار زیادتری را روی اینترنت سپری می‌كند به ویژه كه این امر توسط كارشناسان و روانپزشكان نیز به آن‌ها توصیه می‌شود، یا این‌كه آیا مشكلی در سطح زندگی شخصی خود دارید و برای فرار كردن از آن‌ها ناگزیر به اینترنت پناه می‌آورید. در نتیجه بررسی كردن میزان اعتیاد به اینترنت بدون در نظر گرفتن عوامل جانبی از این دست، ممكن نیست. در بررسی میان تمام عواملی كه اینترنت را به عنوان یك رسانه‌جذاب و مردمی معرفی می‌كنند، جامعه‌پذیر شدن و اجتماعی شدن مهم‌ترین جنبه‌اعتیادآور اینترنت است. مطمئناً گفت‌وگو با مردم و برقراری ارتباط‌های جدید است كه این شبكه را چنین اعتیادآور و محبوب ساخته است. ممكن است این برقراری ارتباط از طریق ایمیل، كامنت گذاشتن در وبلاگ‌ها، چت كردن یا حتی انجام یك بازی دو نفره به شكل آنلاین باشد. این‌گونه است كه مردم سعی می‌كنند با یكدیگر تبادل ایده كنند، وقت خود را سپری كنند و حتی در موارد ضروری و بحرانی، از حمایت و پشتیبانی دیگران برخوردار شوند.

آیا ما هیچ وقت زمانی كه در دنیای واقعی برای گفت‌وگو و ارتباط با افراد و دوستانمان صرف می‌كنیم را «اعتیادآور» تلقی كرده‌ایم؟ مطمئناً این‌گونه نیست. بسیاری از مردم با وجود این‌كه هر روز همدیگر را مرتب می‌بینند، اما ساعت‌ها پای تلفن با یكدیگر حرف می‌زنند. آیا ما ادعا می‌كنیم كه آن‌ها به تلفن معتادند؟ مطمئنا این‌گونه نیست. افرادی هستند كه وقتی خواندن یك كتاب را شروع می‌كنند، تا ساعت‌ها در آن غرق می‌شوند، به افراد خانواده و دوستان هیچ توجهی ندارند و حتی تلفن را جواب نمی‌دهند. آیا ما ادعا می‌كنیم كه آن‌ها معتاد كتابی هستند؟ یقیناً چنین نیست.

اگر پژوهشگران و روانشناسان در حال حاضر می‌خواهند اعتیاد رسانه‌های نوین را به عنوان نوعی از ناهنجاری اجتماعی قلمداد كنند، در نتیجه هرگونه روابط میان فردی و گروهی دیگر نیز می‌تواند اعتیاد تلقی شود.

حضور پیدا كردن در اجتماع به طریق گفت‌وگو و صحبت كردن نیز اگر بخواهیم مفهومی به نام اعتیاد اینترنتی را مطرح كنیم، بنا بر تعبیرهای رایج، بسیار اعتیادآور است. آیا این واقعیت كه ما با كمك نوعی از تكنولوژی، در حال اجتماعی شدن و حضور در میان افراد هستیم، اساس و پایه‌های تعریف جامعه‌پذیر شدن را تغییر می‌دهد؟

علاوه بر این نكات مطرح شده، نظریهء‌دیگری نیز وجود دارد كه كم‌تر به آن توجه شده است. فرضیه‌ای كه به ما می‌گوید اتفاقات و رفتارهایی از این دست كه ما مشاهده‌می‌كنیم، فازبندی‌شده و مقطعی هستند. برای مثال كسی كه به او «معتاد اینترنتی» می‌گوییم اغلب از تازه‌واردان به دنیای اینترنت است. آن‌ها در نخستین مرحلهء ‌مانوس شدن با یك فضای جدید مثل اینترنت به سر می‌برند و این كار را با غرق شدن كامل در چنین فضایی انجام می‌دهند. از آن‌جایی كه فضایی مثل اینترنت آنقدر بزرگ است كه ما هرگز نمی‌توانیم تصورش را بكنیم، در نتیجه فرآیند خو گرفتن با این فضا برای بسیاری از تازه‌واردها، تا مدت‌های زیادی طول می‌كشد.

در حالی كه این فرآیند برای مانوس شدن با محیط مجازی، بسیار طولانی‌تر از مدت زمانی است كه برای مانوس شدن ما با تكنولوژی‌های جدید دیگر مثل تلویزیون، آی‌پاد و گوشی‌های تلفن همراه جدید صرف می‌شود. در حال حاضر یك مدل استاندارد برای فعالیت افراد روی اینترنت وجود دارد. در گام اول، فردی تازه‌وارد پای به دنیای اینترنت می‌گذارد. در گام دوم، او با یك كاربر جدید آشنا می‌شود. در گام سوم، آن‌ها یك تعامل جدید را با هم شروع می‌كنند.

پس از این سه گام، ما به سه مرحلهء‌كلیدی می‌رسیم.

۱) مرحلهء افسون‌شدگی، وسواس فكری یا Enchantment .

۲) مرحلهء دوم، رفع اوهام، رهایی از شیفتگی یا اصطلاحاً Disillusionment است.

۳) مرحلهء‌سوم كه آخرین مرحله است و رسیدن به آن معمولاً زمان زیادی می‌برد، مرحله‌برقراری تعادل یا حالت Balance است. بسیاری از مردم، در مرحله‌اول باقی می‌مانند و هیچگاه نمی‌توانند فراتر بروند. این افراد نیاز به كمك‌های مختلفی دارند تا بتوانند به تعادل و حالت طبیعی و عادی برسند.

كاربران قدیمی كه از آن‌ها می‌شود به عنوان پیشكسوت نام برد، با یافتن یك قابلیت جدید روی شبكه، به میزان استفاده‌مفرط از اینترنت بیش‌تری دچار می‌شوند. البته باید تاكید كرد كه فرآیند طی شدن سه مرحله‌اصلی برای چنین كاربرانی كه سابقاً آب را از سر گذرانده‌اند، با راحتی بیش‌تری طی می‌شود و معمولاً زمان كم‌تری می‌برد، اما به هر حال این واقعیت را باید پذیرفت كه با معرفی شدن یك شق جدید از امكانات مدرن در دنیای اینترنت مانند ارایه شدن یك جامعه‌اینترنتی تازه (مثل اوركات) یا یك سایت تعاملی جدید (مثل YouTube ) این فرآیندها دوباره اتفاق می‌افتند.

البته این فرض نیز وجود دارد كه بسیاری از افراد، در طول زمان و بدون طی كردن این فرآیندهای سه‌زمانه، می‌آموزند كه در رفتار ارتباطی خود یك تعادل نسبی ایجاد كنند. مانند دانش‌آموزی كه تصمیم می‌گیرد برای آسایش اهالی خانواده، ساعات گپ تلفنی خود را به چند دقیقه در روز كاهش دهد. یا یك مرد مسوول خانواده كه درك می‌كند برای انجام وظایف دقیقش، باید ساعات كم‌تری پای اینترنت بنشیند در نتیجه این فرض هم وجود دارد و نمی‌توان نادیده‌اش گرفت.● اگر من معتاد شدم

باقی ماندن لفظ اعتیاد بر روی هر عملی می‌تواند دلهره‌آور باشد. حتی اگر مناقشهء ‌ما تنها بر سر الفاظ و نام‌ها اتفاق بیفتد. در نتیجه بدانید كه گرایش افراطی به اینترنت، مثل اعتیاد نیست كه سال‌ها برای درمانش بخواهید زمان صرف كنید. نخست این‌كه آرامش خودتان را برقرار سازید. سپس این‌كه بدانید علیرغم وجود نداشتن یك وحدت رویه و روش مشخص برای مقابله با این پدیده در بین كارشناسان و متخصصان، هرگز نمی‌توان تعبیر كرد كه راه‌حلی نیست.

همینطور این را هم بدانید كه اگر راه‌حلی برای مقابله با مشكل پیدا شد، هیچ اتفاق خارق‌العاده‌ای نیفتاده است چرا كه مشكل شما اصلاً پیچیده و بغرنج نیست.

اگر با مشكلاتی از این قبیل مثل اعتیاد اینترنتی مواجه هستید، باید به دنبال راه حل حرفه‌ای برای آن بگردید. زمانی كه توانستید مشكل را ریشه‌یابی كنید، به راحتی تمامی اجزای دیگر زندگی‌تان نیز به حالت عادی بازخواهد گشت.

روانپزشكان سال‌هاست كه مشغول تحقیق و بررسی بر روی رفتارهای وسواسی از قبیل استفادهء ‌مفرط از اینترنت هستند و راه‌حل‌های مشابهی نیز یافته‌اند در نتیجه مشورت با یك پزشك و متخصص می‌تواند به راحتی كمك كند تا شما به تدریج نمودار میزان استفادهء ‌خودتان از اینترنت را به یك منحنی تبدیل كنید و از این طریق، مانع بروز مشكلات جانبی زندگی شوید كه ریشهء آن‌ها، زیاد آنلاین بودن است.

اما به طور كلی باید پذیرفت كه زندگی كردن در عصر ارتباطات، زمانی كه متصل شدن گوشی‌های تلفن همراه، ساعت‌های مچی، پخش‌كننده‌های موسیقی تلفن همراه و حتی خودكارهای معمولی تحریر به اینترنت، یك امر عادی شده است، عوارضی از این قبیل را نیز به همراه دارد. به طور طبیعی، ناراحتی‌های روحی جهان در سال ۲۰۰۷، همان ناراحتی‌ها و عوارضی نیستند كه بشر در صد سال پیش با آن‌ها مواجه بود. مطمئناً نمی‌توان انتظار داشت كه تكنولوژی‌ها پیشرفت كنند و ثمرات نوینی به ما برسانند، اما از عوارض جانبی و ضررهایشان، ما را در امان بگذارند. به همین دلیل هیچ وقت خودتان را بابت سپری كردن زمان زیاد روی اینترنت سرزنش نكنید، اما بدانید كه برقرار نكردن تعادل برای این موضوع، به شما لطمه خواهد زد. در نتیجه اگر احساس وابستگی زیادی به اینترنت می‌كنید و نمی‌توانید كار كردن با آن را رها كنید، یك هفتهء ‌تمام خانه و زندگی و لپ‌‌تاپ را به حال خود بگذارید و به یك روستای خوش‌آب و هوا بروید كه اثری از تكنولوژی و الكترونیك در آن‌جا نیست. مطمئن باشید در بازگشت، شما دیگر معتاد اینترنتی نیستید.

● نشانه‌های اعتیاد

هرچند تقریباً همهء ما می‌دانیم كه در چه حالاتی، اعتیاد اینترنتی را می‌توان به رویه و رفتار یك شخص در مورد شبكهء جهانی اینترنت اطلاق كرد، اما نشانه‌های دقیقی هستند كه دانستن آن‌ها هم به كاهش استرس و دغدغهء ما می‌انجامد و هم باعث می‌شود تا این پدیده را دقیق‌تر بشناسیم.

۱) نیاز به آنلاین شدن و رفتن به سایت‌های مختلف تا مرحلهء ‌كسب احساس رضایت و پیروزی.

۲) بی‌تفاوتی و متوقف شدن ناگهانی استفاده از اینترنت كه بسیار حجیم و سنگین بوده است. غالباً رسیدن این مرز استفاده از هشت ساعت در روز به روزها و ساعات بدون اینترنت، نشانه‌ای از این بی‌تفاوتی است.

۳) متصل شدن به اینترنت و استفاده‌های مختلف، بیش از مدت زمان در نظر گرفته شده. اگر به خودتان قول داده‌اید كه فقط ایمیلتان را چك می‌كنید، اما بعد از مدتی متوجه شدید كه سه ساعت است روی اینترنت مشغول كار هستید، یعنی یكی از علایم اعتیاد به اینترنت در شما هست.

۴) استفادهء مفرط از اینترنت حتی در مواردی كه می‌دانید به روابط دوستانه، خانوادگی و شغلی شما لطمه می‌زند. دیر رسیدن بر سر قرارهای كاری، بی‌تفاوتی نسبت به همسر و فرزندان، توبیخ شدن توسط رییس شركت یا محل كار به دلیل بی‌توجهی نسبت به وظایف شغلی داخل خانه ناشی از اعتیاد به اینترنت.

۵) فعالیت‌های مربوط به پیشرفت مجازی در اینترنت. گشتن به دنبال نرم‌افزارهای جدید روی اینترنت، دانلود كردن مرورگرهای جدید وب، اقدام به یافتن دوستان جدید در محیط‌های گفت‌وگوی اینترنتی با وجود نداشتن فرصت كافی برای صحبت و گفت‌وگو با آن‌ها.

اما از تمام موارد مطرح‌شده حول محور اعتیاد اینترنتی، نتایجی را به صورت استاندارد می‌توان دریافت كرد. نخست این‌كه القا كردن لفظ معتاد اینترنتی به افرادی كه می‌دانیم زمانی را بیش از حد به كار آنلاین اختصاص می‌دهند، باعث تضعیف روحیهء ‌آنان می‌شود و قدرت بازیابی و بهبودی را از آنان می‌گیرد. نیازی به گفت‌وگوی مستقیم یا نصیحت كردن آن‌ها در مورد ضررهای استفادهء مداوم از اینترنت نیست. مطمئناً همه می‌دانند كه وقتی یك فرد به طور غیرطبیعی روزانه هشت تا ۱۰ ساعت را به آنلاین بودن می‌گذراند، علاوه بر ضررهای جسمی و روحی كه به خود می‌رساند، باعث ضررهای مالی در سطح خانواده نیز می‌شود. هزینه‌های بالای استفاده از اینترنت را نمی‌توان كتمان كرد به ویژه اگر تعداد ساعات كار با این شبكهء ‌پرخرج، از حد عادی فراتر برود.

فراهم كردن محیط امن، آرام، صمیمی و نیز ایجاد كردن فرصت گردش‌هایی كه حضور شخص مبتلا به اصطلاحاً اعتیاد اینترنتی در آن‌جا ضروری است، ترتیب دادن برنامه‌هایی برای حضور طولانی‌مدت در محیط‌هایی خارج از شهر و دور از خانه و محل كار و سرانجام آماده كردن امكان حضور در برنامه‌های فرهنگی و هنری مثل كنسرت‌های موسیقی، تئاتر یا فیلم‌های سینمایی و همین‌طور گردهمایی‌های خانوادگی كه محیط‌های گرم و آرامی دارند و اثری از مناقشات و بحث‌های متفرقه در آن‌ها نیست می‌توانند بسیار موثر باشند.

این را باید بپذیریم كه اگر كار، تحصیل یا وضعیت روحی، روانی شما هم اقتضا كند كه با اینترنت سروكار داشته باشید، مطمئنا توسط این رسانهء اغواگر، به سمتی كشیده می‌شوید كه شاید نیاز به كمك دیگران هم پیدا كنید. در نتیجه این را بدانید كه هیچ كس، از سپری كردن ساعات متوالی پای مانیتوری كه با تشعشعات زیان‌آور خود، چشم را متناوبا مورد حمله قرار می‌دهد، لذت نخواهد برد، اما خاصیت رسانه‌های نوین به ویژه اینترنت كه متن، صوت، تصویر و گرافیك را به صورت توامان و از همه مهم‌تر در حالت تعاملی و به اختیار خود كاربر واگذار كرده، همین جذب‌كنندگی است.

شاید یكی از دلایلی كه باعث می‌شود تا رسانه‌ای مثل تلویزیون تا این حد اعتیادآور نباشد، این است كه مدیریت ترتیب ارایهء ‌محتوا، چینش داده‌ها و سبك نمایش برنامه‌ها را در اختیار كاربر نگذاشته است و شما تنها می‌توانید انتخاب كنید كه در هر لحظه‌ای، برنامهء ‌آماده‌شده توسط كدام شبكه را ببینید، اما اینترنت یعنی فضایی كه شما در آن صاحب اختیارید تا هر نوع محتوایی مرتبط با هر موضوعی و با هر سبكی اعم از ویدیو، تصویر، صوت، متن و گرافیك را در هر زمانی ببینید و شاید سرآغاز ورود به این گرداب نیز چنین خاصیتی باشد! آرامش داشته باشید و بدانید برای برون‌رفت از چنین بحران‌های موقتی، راه‌های فراوانی هست.