آیه نورانی شب پنجم ماه مبارک رمضان

اساس سوءظن و ديگران را در معرض اتهام قرار دادن ، از گناهان غيرقابل بخشش و از لغزش هاى بسيار زشت اخلاقى است . در سوره مباركه حجرات كه مسائل دقيق اخلاقى در آن مطرح شده است ، مى فرمايند:
يا اءَيُّها الَّذينَ آمنوا اجتَنِبوا كثيرا منَ الظَّنِّ انَّ بعضَ الظَّن اثم (567).
((اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد؛ چرا كه بعضى از گمان ها گناه است )).
اين آيه با انسان ها به ويژه مؤ منان تنبه مى دهد، كه شرط ايمان آن است كه از گمان بد بپرهيزيد.

تعريف ظن و گمان
در لغت به چيزى ظن مى گويند كه بر طرف ديگر رجحان و برترى داشته باشد(568). در اصطلاح ، يعنى انسان با حدس و گمان ، مسائلى را به فرد ديگرى منتسب بداند. همچنين ظن در آيات قرآن كريم نيز مورد نهى قرار گرفته است .
البته گمان و ظن دو نوع است : يكى ، حسن ظن است ، ديگرى سوءظن . آنچه مورد نهى واقع شده ، سوءظن و بدگمانى نسبت به ديگران است . بدبينى به همه چيز و همه كس يك بيمارى روانى است كه در آيه شريفه كه ذكر شد، انسان را از ابتلا به آن برحذر مى دارد. در روايتى كه از رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده است ، حضرت مى فرمايند:
مَن اءَساءَ باءَخيه الظنَّ فقد اءَساءَ بربِّه (569).
((كسى كه به برادر مومنش سوءظن داشته باشد، به خدايش بدگمان شده است )).
حرمت و جايگاه مومن آنقدر مهم است كه سوءظن به او سوءظن به خدا است و واضح است كه ضرر و خسران بدگمانى به خدا، بسيار زياد است .

امام صادق عليه السلام از جدشان اميرالمؤ منين عليه السلام نقل مى كنند كه حضرت فرمودند:
ضَع اءَمرَ اءَخيكَ على اءَحسنِه حتَّى ياءتيَكَ ما يَغلِبكَ منهُ و لا تَظُنَّنَّ بِكَلمة خَرَجَت مِن اءَخيكَ سوءا و اءَنتَ تَجدُ لها فى الخَيرِ مَحملا(570).
((هرچه در برادر مسلمانت ديدى آن را به خوبى و نيكى تعبير كن تا جايى كه اين گمان غلبه كند و به يقين تبديل شود و نياز به توجيه و تاويل نداشته باشد. حتى اگر در كلام ، كلمه زشتى از دهان او خارج شد، مادامى كه قابل توجيه و تاويل به خير و خوبى است ، بدان گمان بد مبر)).
در فقه قاعده اى داريم به نام ((اصالة الصحة ) يا حمل بر صحت ؛ يعنى تا آنجا كه امكان دارد، هيچ چيزى را نبايد حمل بر بدى و سوء كرد. سوءظن و بدگمانى بيمارى است ؛ مانند ساير بيمارى هاى روحى كه قبل از آن كه ديگران را آزاد بدهد، بيمار را مى آزارد. كسى كه به اين بيمارى دچار است ، خود بيشتر از ديگران در رنج و عذاب است . طبيعتا اين افراد مى توانند جامعه را هم آلوده كنند.
جالب اين است اگر در آيه كريمه سوره حجرات دقت كنيم ، مى بينيم منشا همه بيمارى هايى كه در اين آيه ذكر شده ، سوءظن است .
يا اءَيُّها الَّذينَ آمنوا اجتَنِبوا كثيرا منَ الظَّنِّ انَّ بعضَ الظَّن اثم و لا تَجَسَّسوا و لا يَغتَب بعضكم بعضا(571).
((اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد؛ چرا كه بعضى از گمان ها گناه است . هرگز در كار ديگران تجسس نكنيد و هيچ يك از شما از ديگرى غيبت نكند)).
در اين آيه ، اول از سوءظن و گمان زدن نهى شده ؛ سپس از تجسس و جاسوسى ، و در آخر از غيبت . به نظر مى رسد اين دو بيمارى اخير؛ يعنى تجسس در كار ديگران و يا بيمارى بدگويى از ديگران ، معلول همان سوءظن است . دليل آن مى تواند تقديم اجتناب از ظن بر آن دو بيمارى در جمله ان بعض الظَّن اثم (572). باشد.
انسان هايى كه به بيمارى سوءظن مبتلا هستند، گرفتار بيمارى تجسس نيز مى شوند؛ چرا كه اگر انسان به ديگران سوءظن نداشته باشد، دليلى ندارد كه در كار آنها دخالت و جاسوسى يا پشت سر آنها بدگويى كند در روايات تصريح شده است كه :
مَن كثُرَت رَيبَتُه كَثُرَت غيبتُه (573).
((هر كه ترديد او زياد شد، غيبت كردنش زياد مى شود)).