گرمایش جهانی :: طوفان مغناطیسی٬ آتشفشان و زمین برشته
دوشنبه 1 آذر 1389 4:49 PM
|
بی‌شک انسان در آنچه امروزه به عنوان گرم شدن جهانی از اخبار و رسانه‌ها می‌شنویم و می‌بینیم، نقش مؤثری داشته است. دخالت و برداشت بی حد و حصر نوع بشر در طبیعت باعث دگرگونی عظیمی شده که هیچ کس نمی‌تواند آن را انکار نماید و یا آینده این تحولات را به درستی پیش‌بینی نماید. اما در طول تاریخ مسکونی شدن زمین این اولین باری نیست که سیاره آبی و به ظاهر آرام ما برشته می‌شود. دوره‌های بی‌اندازه گرم و یا سرد زمین نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم عوامل متعددی است که از قلب سیاره ما آغاز شده و تا عمق فضا پیش می‌رود. |
در ادامه قصد داریم به برخی از مهمترین دلایلی که تأثیر آنها بر گرمایش جهانی به اثبات رسیده است بپردازیم. البته پرواضح است که میزان اثر هر کدام از این عوامل طبیعی بر گرم یا سرد شدن اقلیم سیاره زمین بسیار متفاوت می‌باشد. این مقاله در سه قسمت تهیه شده است و
نمایشگاه زمستانی بر روی رودخانه یخ‌زده تایمز
o خورشید خفته، خورشید بیدار
|
|
دوره‌های هواشناسی ارتباط تنگاتنگی با دوره‌های فعالیت خورشیدی دارد. هواشناسان و ستاره‌شناسان خیلی زود دریافتند که نمودارهای آنها تقریباً با هم بالا و پایین می‌روند. صدها سال است که ستاره‌شناسان روزها به ثبت لکه‌های خورشیدی مشغولند. با ظهور این لکه‌ها که امروزه بر ما روشن است طوفان‌های الکترومغناطیسی برآمده از درون خورشید هستند، فعالیت خورشید نیز فزونی می‌گیرد. شروع و خاتمه این طوفان‌های خورشیدی دوره‌هایی ۱۱ ساله دارند. اما در پاره‌ای از دوره‌ها حجم فعالیت‌ها آنطور که باید نمود پیدا نمی‌کند. در سال‌های بین ۱۶۴۵ تا ۱۷۱۵ که زمین در میانه سخت دوران یخبندان کوچک بود، فعالیت‌های مغناطیسی خورشید کاملاً متوقف شده بودند. |
شاید هم‌زمانی این دو رویداد کاملاً تصادفی به نظر برسد اما یک محقق آلمانی به نام سامی سولانسکی وجود چنین ارتباطی را با تحقیقات خود اثبات کرده است.
قبل از هر چیز سولانسکی که تحقیقات خود را در مرکز تحقیقات منظومه شمسی واقع در مؤسسه ماکس پلانک انجام داده است، میزان ثبت شده فعالیت‌های خورشیدی را تا ۹۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح استخراج کرد. صد البته واضح است که اطلاعات مربوط به تعداد و اندازه لکه‌های خورشیدی توسط هیچ انسانی در آن زمان‌ها ثبت و نگه‌داری نشده بود. سامی سولانسکی برای استخراج این داده‌ها به سراغ ایزوتوپ‌های خاصی از کربن۱۴ و بریلیوم۱۰ رفت که در تکه‌های به جا مانده از چوب‌های باستانی فسیل شده و یا در اعماق یخ‌های گرینلند و قطب جنوب باقی مانده بودند.
|
یافته‌های این محقق آلمانی نشان داد که قرن‌ها است میزان فعالیت‌های خورشیدی و تغییرات دمای زمین کاملاً هماهنگ با هم افزایش یا کاهش پیدا می‌کنند. زمانی که خورشید وحشی و بی‌قرار می‌شود، زمین تب می‌کند و هر زمان که خورشید آرام می‌گیرد و یا می‌خوابد، یخبندان‌های تاریخی، سیاره آبی رنگ ما را سپید پوش می‌کند. اما بخش تأسف‌بار یافته‌های سولانسکی این بود که این هماهنگی طبیعی در حدود سال‌های ۱۹۷۰ زمانی که دخالت‌های انسانی در طبیعت و مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی توسط بشر منجر به افزایش دمای زمین فزونی گرفته است، قطع گردیده و به اعتقاد وی خورشید در گرمایش ۴۰ ساله گذشته تنها حدود ۳۰ درصد نقش داشته است. |
|
در حال حاضر خورشید دوره فعال دیگری را آغاز کرده است. قبلاً پژوهشگران پیش‌بینی کرده بودند که دوره فعال کنونی یکی از بزرگترین آنها در ۴۰۰ سال گذشته خواهد شد. بنابراین شاید نوع بشر باید همچنان منتظر تابستان‌های داغ‌تر و زمستان‌های گرم‌تری باشد.
این بار باز هم سامی سولانسکی با خبر بد دیگری به سراغ ما می‌آید. حدود سه سال پیش این دانشمند آلمانی اعلام کرد که نتایج بررسی‌های او و همکارانش در مؤسسه ماکس پلانک بر روی داده‌های جمع‌آوری شده توسط سه کاوشگر خورشیدی و تلسکوپ فضایی سوهو نشان می‌دهد که خورشید امروزه در درخشان‌ترین و قوی‌ترین وضعیت تابشی خود در ۶۰ سال گذشته است و این سیر درخشان‌تر شدن همچنان ادامه دارد. سولانسکی و همکاران وی هیچ ایده‌ای ندارند که این اتفاق به چه دلیلی روی می‌دهد اما آنها عمیقاً معتقدند که این موضوع بر گرمایش جهانی تأثیر مستقیم دارد.
o آتشفشان‌ها، کولر یا بخاری زمین
 |
در سال ۱۷۸۳ ساکنین ایسلند با دیدن منظره با شکوه اما ترسناکی از یک دیواره مهیب آتش که از دل زمین زبانه می‌کشید غافلگیر شدند. آتشفشان بزرگی آغاز شده بود که یکی از عظیم‌ترین فوران‌های گدازه‌های آتشفشانی طول تاریخ تا جاییکه اذهان یاری می‌کرد را به همراه داشت. این فوران بزرگ مواد گداخته در حالی زمین‌های اطراف خود را برشته می‌کردند که از دهانه‌های آتشفشانی حجم انبوهی گاز کشنده از جمله گاز اسیدی دی‌اکسید سولفور نیز وارد جو زمین می‌شد. |
یک چهارم جمعیت ایسلند در اثر این آتشفشان جان باختند. گزارش‌های ثبت شده نشان می‌دهد زمستانی که بعد از این آتشفشان عظیم آمد، سرمایی فوق‌العاده گزنده داشته است.انفجار بزرگی که در سال ۱۸۱۵ در کوه آتشفشانی تامبورا واقع در کشور اندونزی رخ داد و همچنین آتشفشان مهیب و قابل توجه کراکاتوآ در سال ۱۸۸۳ هر کدام دمای زمین را حدود یک درجه کاهش دادند.
اما در بررسی گذشته زمین‌شناسی سیاره‌امان فعالیت‌های آتشفشانی به مراتب مخرب‌تر و وحشتناک‌تری نیز دیده می‌شود. گفته می‌شود که بزرگترین فوران آتشفشانی زمین در ۲۵۰ میلیون سال پیش در منطقه‌ای واقع در سیبری کشور روسیه که تراپ نامیده می‌شود رخ داده است.
|
|
این آتشفشان غول‌آسا که حدود یک میلیون سال ادامه داشته است به قدری مواد مذاب از خود بیرون ریخته که می‌توانسته سراسر کره زمین را به ارتفاع ۳ متر بپوشاند. خاکستر و گازهای خروجی از آتشفشان باستانی تراپ جایی که اکنون صدها متر گدازه سرد شده بر روی هم آرام گرفته‌اند، زمین را وارد یک دوره طولانی سرما و یخبندان نمود. دوره‌ای که بعداً با یک دوره گرمای غیرطبیعی ناشی از گازهای گلخانه‌ای همراهی شد. عواقب ناشی از آتشفشان تراپ حدود ۹۰ درصد از گونه‌های زیستی آن زمان را به کام نیستی فرستاد. رویداد وحشتناکی که می‌توان آن را بزرگترین کشتار همه اعصار نامید. |
بعد از چند روز از آغاز فعالیت یک آتشفشان بزرگ، خاکستر ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی همچون چتری بزرگ بخش وسیعی از جو زمین را در بر می‌گیرد. این چتر بزرگ مانع رسیدن بخش قابل توجهی از نور خورشید به سطح زمین شده و به تدریج دمای هوا کاهش می‌یابد. اگر فعالیت آتشفشانی مدت طولانی ادامه داشته باشد، بی‌شک موجبات یک دوره سرد و یا حتی یک عصر یخبندان جدید را فراهم خواهد آورد. اما این عصر یخبندان آتشفشانی به علت خاصیت گلخانه‌ای متعاقب یک آتشفشان بزرگ، به تدریج جای خود را به یک دوره داغ خواهد داد.
امروزه اما به غیر از آتشفشان چند وقت اخیر در ایسلند که خسارات فراوانی به خطوط هواپیمایی وارد کرد، شاهد فعالیت زیادی از قلب زمین نیستیم. سال‌های طولانی است که بشر شاهد فعالیت آتشفشانی بسیار بزرگی نبوده است. برخی را گمان بر این است که با افزایش طوفان‌های مغناطیسی خورشید، فعالیت‌های هسته زمین نیز افزایش یافته و به مرور شاهد فوران‌های قوی‌تری خواهیم بود.
از سویی دیگر اتمسفر سیاره زمین به این حجم از گازهای آتشفشانی به منظور ترمیم خود احتیاج دارد. بادهای خورشیدی هر ساله بخش بزرگی از جو فوقانی زمین را که کمتر تحت تأثیر گرانش زمین هستند را با خود به یغما می‌برد. اگر فعالیت‌های آتشفشانی و سپر حفاظتی مغناطیسی زمین نبود، جو سیاره ما نیز به سرنوشت شوم اتمسفر مریخ دچار می‌شد.
در زمستان ۱۷۸۰ سرمای طاقت‌فرسایی نیم‌کره شمالی زمین را درنوردید. بندر نیویورک به گونه‌ای یخ زد که مردم روی دریا و با پای پیاده از منهتن به استاتن آیلند می‌رفتند. در همان زمان فرانسویها از روی رودخانه‌های یخ زده، سرزمین هلند را مورد تاخت و تاز قرار دادند.
در آن روزگار زمین مشغول طی کردن عصر یخبندان کوچک بود. درجه حرارت در این دوره از میانگین ثبت شده قرن بیستم حدود یک درجه خنک‌تر بود. عصر یخبندان کوچک یکی از عصرهای زمین‌شناختی نسبتاً جدید است که پس از دوره گرم سده‌های میانه، یعنی در حدود سال ۱۲۵۰ میلادی آغاز شد و تا اواسط قرن نوزدهم میلادی ادامه یافت. در این دوره دمای هوا در اقصی نقاط جهان شدیداً کاهش یافت و موجب تغییر در پوشش گیاهی و جانوری و حتی تا حدی در الگوهای بارندگی و دمایی مناطق گوناگون جهان شد. دما در برخی از زمستان‌های این دوره بسیار کاهش می‌یافت که زمستان ۱۷۸۰ یکی از آنها بود.
