مبحث هشتم :چگونه دوست انتخاب کنیم؟

مهمترين راههاي شناخت دوست عبارت است از:
1- در هنگام گرفتاري و نياز
بهترين زمان ارزيابي دوست خوب, هنگام مشکلات و گرفتاريهاست. در اين چنين مواقعي دوستان حقيقي و وفادار و دلسوز از افراد دوست نما مشخص مي شوند. امام علي عليه اسلام در حکمت 208 مي فرمايند : در کشاکش روزگار افراد با ارزش و دوستان خوب شناخته مي شوند.
2- در هنگام خشم و ناراحتي
امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايند : اگر کسي سه مرتبه بر تو خشم گرفت – يعني تو موجبات عصبانيت و ناراحتي او را فراهم کردي و او خشمگين شد – اما سخن زشتي نگفت, او شايسته ي رفاقت است. ( امالي شيخ صدوق, ص 532, ح 7 )
3- از دست رفتن قدرت
برخي از افراد به نام دوستي و به طمع پست و مقام و مال شخص, گرد او را مي گيرند. امام علي ( عليه السلام ) مي فرمايند : در هنگام از دست رفتن قدرت است که دوست از دشمن, شناخته مي شود. ( ميزان الحکمة / ح 10323 )
4- هنگام سفر
يکي از بهترين راههاي شناخت افراد, سفر کردن با آنها است. در سفر بسياري از رفتارهاي ناپيداي انسان, آشکار ميشود. فراز و نشيبهاي سفر, عکس العملهاي درست يا نادرست انسان را در برابر مشکلات, نمايان مي کند و از طرفي ارتباط شبانه روزي که در سفر ايجاد مي شود, بهترين زمان براي شناخت اخلاق و روحيات دوست است. امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايند : هيچ کس را به دوستي مشناس, مگر آنکه در سه چيز او را بيازمايي : او را به خشم آوري و ببيني که آيا اين خشم او را از حق به باطل مي کشاند؛ در درهم و درينار و در سفر با او.
پس از اين توضيح به ذکر ويژگيهاي دوستان شايسته مي پردازيم :
1- داشتن ايمان و پرهيز کاري
دوست خوب بايد در همه ي امور, خدا و رضايت خدا را مد نظر داشته باشد. رسول خدا ( صلي الله عليه و اله ) مي فرمايند : خير اخوانک من اعانک علي طاعة الله و صدک عن معاصيه و امرک برضاه بهترين برادرانت کسي است که تو را به پيروي از خدا ياري کند, از نافرماني او باز دارد و به خشنود ساختن او فرمان دهد.
2- مؤدب بودن به آداب اجتماعي و متخلق بودن به اخلاق نيك و پسنديده
رفتار و کردار همنشين در انسان , تاثيري فوق العاده و اجتناب ناپذير مي گذارد ؛ چرا که يک قانون را در ارتباطات با دوستي نبايد فراموش کرد : انسان همرنگ دوست خود مي شود.
3- داشتن آگاهي و بينش صحيح در همه ي امور, بويژه در امور سياسي
آگاهي و بينش چراغ راه و جهت دهنده حركت است و چه زيباست كه دو همراه در مسير زندگي از پرتو فيض وجود يكديگر بهرمند شده و پا بپاي يكديگر گام بردارند و در اين مسير خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بيمه سازند. گرايش سياسي و اجتماعي افراد در انتخاب آنها به عنوان يک دوست نقش مهمي را ايفا مي کند.
امام زمان ( عليه السلام ) جهت گيري سياسي و اجتماعي و رفتاري يک مومن را با اين حديث مشخص فرموده اند : فاما الحوادث الواقعة فارجعوا الي رواة حديثنا فانهم حجتي عليکم و انا حجةالله در هنگام بروز مشکلات به راويان حديث ما مراجعه کنيد؛ همانا آنها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا هستم.
همانطو رکه شما دوست عزيز مي دانيد راويان احاديث در دوران غيبت, فقهاء جامع الشرائط و در راس آنها ولايت فقيه است. بنابر اين انسان معتقد و مومن در هيچ مساله اي از احکام دين و مشکلات روزمره به بن بست برخورد نمي کند. بعنوان مثال وقتي مقام معظم رهبري در انتخابات اخير دستور به اطاعت از قانون و پرهيز از درگيري و ريختن در خيابانها را مي دهند, پيرو حقيقي امام زمان ( عليه السلام ) از دستور رهبري اطاعت کرده , با اين کار موجبات سعادت خويش را فراهم مي کند و از هر کس که در خلاف جهت اطاعت از رهبري گام بردارد, دوري مي کند.
در انتخاب دوست نيز بايد ديد چه کسي از اين ويژگي برخوردار است؟ و چه کسي در زمان غيبت تابع فقيه جامع الشرائط است؟ با برگزيدن کسي که چنين ويژگي را دارد موجبات رشد و تعالي و پيشرفت خود را فراهم کند.
4- يار و مددکار بودن در هر زمان
امام علي ( عليه السلام ) مي فرمايند : لا يکون الصديق صديقا حتي يحفظ اخاه في ثلاث : في نکبته و غيبته و وفاته دوست, دوست نيست مگر آنکه حقوق برادرانش را در سه جايگاه نگهبان باشد : در روزگار گرفتاري, آن هنگام که حضور ندارد و پس از مرگ. ( نهج البلاغه, حکمت 134 )
5- دانش دوستي و داشتن روحيه ي پژوهش
استفاده ي بهينه از وقت و عمر, براي کسب علم و دانش – آنهم در سنين جواني – سرنوشت انسان را رقم مي زند؛ در نتيجه داشتن دوستي که داراي چنين ويژگي باشد نيز مي تواند مشوق خوبي براي انسان باشد.
6- اهل دنيا نبودن
همانطور که در حديث شريف آمده است : حب الدنيا راس کل خطيئه ( دوستي دنيا منشا همه ي گناهان است ) بر ما لازم است که از دنيا پرستي و کساني که چنين ويژگي دارند اجتناب کنيم.
7- آينه يكديگر بودن و عيب يكديگر را دوستانه متذكر شدن
امام علي ( عليه السلام ) مي فرمايند : دوست راستين کسي است که نيک خواهانه عيب تو را به تو بگويد, در نبودنت حافظ آبروي تو باشد و تو را بر خود مقدم بدارد.
8- اهل عفو و گذشت بودن
امام حسن عسگري ( عليه السلام ) مي فرمايند : بهترين برادرانت کسي است که خطايت را فراموش کند و از نيکوکاريت در حق خودش ياد کند.
با ذکر يک حديث از امام صادق ( عليه السلام ) به مهمترين نشانه هاي دوست خوب اشاره مي کنيم : دوستي مرزهايي دارد که هر کس همه يا برخي از آنها را داشته باشد, دوست است و گر نه او را اصلا دوست مشمار : نخست اين که ظاهر و باطنش با تو يکي باشد؛ دوم اين که آبروي تو را آبروي خودش داند و عيب و بي آبرويي تو را عيب و بي آبرويي خودش؛ سوم اين که مال و منصب, او را نسبت به تو عوض نکند؛ چهارم اينکه هر کمکي از دستش بر مي آيد از تو دريغ نکند و پنجم, که در بر دارنده ي همه ي اين خصلتهاست, اين که در هنگام گرفتاريها تو را تنها نگذارد.
دوست عزيز شرائط دوست خوب بيشتر از اين است كه برشمرديم و همانگونه كه گذشت بيان تفصيلي سخن فراتر از حوصله اينگونه مكاتبات است.
در اين بخش به ذکر برخي از ويژگيهاي دوستان ناشايسته بصورت فهرست مي پردازيم :
- فاسق و فاجر و اهل گناه به صورت علني - اهل غيبت - احمق و نادان - دروغگو - قطع کننده ي ارتباط با اقوام.
عواملي که تعداد دوستان را زياد مي کند:
1- بخشندگي و سخاوت
2- صبر و بردباري
3- عطوفت و مهرباني
4- گذشت و چشم پوشي از خطاها
5- عدم توقع [ خواه بجا باشد يا نا بجا ]
6- خوش خلقي و نرم خويي
7- تواضع و فروتني
در پايان ذکر چند نکته را ضروري مي دانيم:
الف- مهمتر از دوست يابي, از دست ندادن دوست است. اين عوامل دوستي را بر هم مي زند :
- بي احترامي - شوخي زياد - فخر فروشي - بحث و جدل - حسادت
ب- سعي کنيد اسرار خود را حتي به دوست صميمي تان هم نگوييد.
ج- با کسي دوستي کنيد که طالب دوستي شما باشد و از تحميل کردن دوستي خود بر ديگران اجتناب کنيد.
د- براي رشد خود با دوستان بهتر از خود ارتباط داشته باشيد و براي رشد ديگران از ارتباط با کساني که ضعف در ايمان دارند پرهيز نکنيد.