ردیف 109، 110 ، 111  سوره مبارک حج

بسم الله الرحمن الرحيم

محتواى سوره حج

اين سوره كه به خاطر بخشى از آياتش كه پيرامون حج سخن مى‏گويد به نام سوره حج ناميده شده است از سوره‏هائى است كه در ميان مفسران و نويسندگان تاريخ قرآن در مكى يا مدنى بودنش گفتگو است ، جمعى آن را - جز چند آيه - مكى مى‏دانند ، در حالى كه جمع ديگرى معتقدند همه آن - جز چند آيه - در مدينه نازل شده است ، بعضى نيز آن را تركيبى از آيات مكى و مدنى مى‏دانند .

اما با توجه به برداشتى كه از سوره‏هاى مكى و مدنى و به تعبير ديگر جو مدينه و مكه و نيازمنديهاى مسلمانان و چگونگى تعليمات پيامبر (صلى‏ الله‏ عليه‏ وآله‏ وسلّم‏) نسبت به آنها در اين دو منطقه داريم آيات اين سوره از جهاتى شبيه سوره‏هاى مدنى است ، چرا كه دستور حج آنهم با ذكر قسمتى از جزئيات آن ، و همچنين دستور جهاد ، تناسب با وضع مسلمانان در مدينه دارد ، هر چند تاكيد آيات اين سوره روى مساله مبدء و معاد بى تناسب به سوره‏هاى مكى نيست .

نويسنده تاريخ القرآن بر اساس تاريخ فهرست ابن نديم و نظم الدرر مى‏گويد : سوره حج مگر چند آيه در مدينه نازل شده ، آن چند آيه نيز در ميان مكه و مدينه نازل گرديده است ، وى اضافه مى‏كند اين سوره صدوششمين سوره‏اى است كه بر پيامبر (صلى‏ الله ‏عليه ‏وآله ‏وسلّم‏) نازل شده و بر حسب ترتيب ، بعد از سوره نور و قبل از سوره منافقين است.

تفسير نمونه ج : 14ص :4

به هر حال در مجموع ، مدنى بودن سوره قوى‏تر به نظر مى‏رسد.

از نظر محتوا مطالب اين سوره را به چند بخش مى‏توان تقسيم كرد:

1 -آيات فراوانى كه در زمينه معاد و دلائل منطقى آن ، و انذار مردم غافل از صحنه‏ هاى قيامت ، و مانند آن است كه از آغاز اين سوره شروع مى‏شود و بخش مهمى از آن را در بر مى‏گيرد.

2 -بخش قابل ملاحظه‏ اى نيز از مبارزه با شرك و مشركان ، سخن مى‏گويد و با توجه دادن به آيات پروردگار در عالم هستى انسانها را متوجه عظمت آفريدگار مى‏سازد.

3 -بخشى از اين سوره نيز مردم را به بررسى سرنوشت عبرت‏ انگيز گذشتگان و عذابهاى دردناك الهى كه بر آنها نازل شد دعوت كرده ، از جمله سرنوشت قوم نوح و عاد و ثمود ، و قوم ابراهيم و لوط ، و قوم شعيب و موسى را يادآور مى‏شود .

4 -بخش ديگرى از آن پيرامون مساله حج و سابقه تاريخى آن از زمان ابراهيم (عليه‏السلام‏) و سپس مساله قربانى و طواف و مانند آن است.

5 -بخشى از آن هم پيرامون مبارزه در برابر ظالمان و پيكار با دشمنان مهاجم ، است.

6 -و سرانجام قسمتى از آن پند و اندرزهائى است در زمينه‏هاى مختلف زندگى و تشويق به نماز و زكات و امربه معروف و نهى از منكر و توكل و توجه به خداوند.

فضيلت تلاوت سوره حج

در حديثى از پيامبر گرامى اسلام (صلى‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) مى‏خوانيم : من قرء سورة الحج اعطى من الاجر كحجة حجها ، و عمرة اعتمرها ، بعدد من حج و اعتمر فيما مضى و فيما بقى ! : هر كس سوره حج را بخواند پاداش حج و عمره را خدا به او

تفسير نمونه ج : 14ص :5

مى‏دهد به تعداد تمام كسانى كه در گذشته و آينده حج عمره بجا آورده يا خواهند آورد!.

بدون شك اين ثواب و فضيلت عظيم تنها براى تلاوت لفظى نيست ، تلاوتى است انديشه‏ ساز ، و انديشه ‏اى است عمل ‏پرور .

در حقيقت كسى كه اين سوره و محتواى آن را از مبدء و معاد گرفته ، تا دستورات عبادى و اخلاقى ، و مسائل مربوط به جهاد و مبارزه با ستمگران ، در اعماق جان خود قرار دهد و برنامه عملى خود سازد ، پيوندى با تمام مؤمنان گذشته و آينده از نظر معنوى و روحانى پيدا مى‏كند ، پيوندى كه او را در اعمال آنها شريك ، و آنها را نيز در اعمال او شريك و سهيم مى‏سازد ، بى آنكه از پاداش آنان چيزى كاسته شود و حلقه اتصالى خواهد بود بين همه افراد با ايمان در تمام قرون و اعصار.

و با اين اوصاف و شرايط ثواب و پاداشى كه در حديث فوق آمده عجيب به نظر نمى‏رسد .